صادرات پنهان آب/بررسی موضع‌گیری صریح رئیس‌جمهور درباره محصولات آب‌بر
مسعود پزشکیان درباره صادرات محصولات آب‌بر موضع گرفت و صادرات این محصولات را غیرمنطقی عنوان کرد.
مسعود پزشکیان درباره صادرات محصولات آب‌بر موضع گرفت و صادرات این محصولات را غیرمنطقی عنوان کرد. این روزها که روسیه واردات هندوانه ایران را به دلیل آلوده بودن محدود کرده، همه دنبال اثبات آلوده نبودن محصولات ایران هستند و کسی نیست که بگوید هندوانه که محصولی بسیار آب‌بر است چرا اصلاً باید صادر شود.
انتظار واکنش از محافل کارشناسی برآورده نشد ولی بالاخره مسعود پزشکیان مقابل این جریان موضع گرفت. او در جمع مدیران بخش کشاورزی با بیان اینکه باید از خود بپرسیم که استخراج آب زراعی از منابع زیرزمینی تا چه زمانی می‌تواند ادامه داشته باشد، گفت: «اگر بدون پاسخ به این سوال در زمینه توسعه کشاورزی و حتی حفظ وضعیت موجود سرمایه‌گذاری کنیم، اقدامی غیرمنطقی است. ما امروز با استخراج بیش از حد منابع آب زیرزمینی به شدت در حال آسیب رساندن به محیط زیست هستیم و باید هر چه سریع‌تر با کمک دانشگاهیان این فرآیند را اصلاح کنیم.» وضعیت منابع آب کشور بحرانی است و این موضوعی است که گویا رئیس‌جمهور به آن واقف شده است. اساساً یک مقام بلندپایه باید از جزئیات همه اتفاقات مطلع باشد تا بتواند برنامه‌ریزی درستی داشته باشد.
موضع سعید جلیلی
خیلی دور نیست. در همین مناظرات اخیر انتخابات ریاست‌جمهوری چهاردهم، سعید جلیلی یکی از کاندیداهای ریاست‌جمهوری و رقیب اصلی پزشکیان وقتی داشت از برنامه‌های مفصل خود برای اقتصاد صحبت می‌کرد، گفت: «با استفاده از فرصت‌ها می‌توانیم 11 میلیارد دلار صیفی‌جات به روسیه صادر کنیم.»
جلیلی حدود یک‌سال پیش وعده صادرات ۱۱ میلیارد دلاری داده بود؛ اما این روزها مسعود پزشکیان، رئیس‌جمهوری مخالفت صریح خود را با صادرات محصولات کشاورزی اعلام کرده و عقیده دارند که صادرات محصولات کشاورزی همان صادرات پنهان آب است.
اگر در انتخابات چهاردهم ریاست‌جمهوری نام سعید جلیلی از صندوق رقابت بیرون می‌آمد، امروز به جای برنامه‌ریزی برای حفظ منابع آبی زیرزمینی، باید تیشه برای حفر چاه‌های جدید برمی‌داشتیم تا صادرات صیفی‌جاتمان را به روسیه افزایش دهیم. حالا بعد از اتمام منابع آبی چه خواهیم کرد؟ این چیزی است که در برنامه‌های جلیلی مشخص نبود.
همان زمان که جلیلی از برنامه صادرات خود به روسیه می‌گفت حسین سلاح‌ورزی رئیس سابق اتاق ایران در حساب شخصی خود نوشت: بعد از ۱۱ سال زعامت دولت سایه و سه سال ارائه برنامه به دولتی که حتی قادر به تامین پایدار پیاز و گوجه مردم هم نبود، فرمودند که می‌خواهند سالی ۱۱ میلیارد دلار صیفی‌جات به روسیه صادر کنند. آفرین! چه خوب! اما افسوس که کل واردات صیفی‌جات روسیه از «دنیا» فقط 6/1 میلیارد دلار است!»
مواضع روحانی و لاریجانی
برخلاف موضع عجیب جلیلی، در سال‌های گذشته مسئولان دولتی و نمایندگان مواضع مشخصی در خصوص حفظ منابع آب داشتند. اردیبهشت 1398 علی لاریجانی رئیس وقت مجلس در این باره گفته بود: «صادرات برخی اقلام کاری اشتباه بود.» از این دست واکنش‌ها در صحبت‌های حسن روحانی نیز زیاد دیده می‌شود.
روحانی در دی‌ماه 1397 درباره «کاهش منابع آبی در ایران» هشدار داد و آن را «خطرناک» دانست. «امروز در بعضی حوزه‌ها به‌ویژه حوزه آب، با مواردی مواجه هستیم که از قبل، پیش‌خور شده است و با مجوزهای نادرستی که صادر شده آب‌های زیرزمینی با افت شدیدی مواجه شده‌اند؛ به‌نحوی‌که اگر در جایی با ۳۰ متر به آب دسترسی پیدا می‌شد امروز در همان مکان باید چاه ۳۰۰ متری حفر شود.» او با اشاره به اینکه با برخی اقدامات بی‌رویه و نابجا به طبیعت ظلم شده است، گفت: «بی‌تردید هر کس به طبیعت ظلم کند، طبیعت واکنش نشان داده و نسبت به آن گذشت نمی‌کند و بخشی از قهر و غضبی که از آن نام برده می‌شود، مربوط به برخورد نادرست با طبیعت است.»
روحانی در جلسه‌ای دیگر مشکل آب را یکی از مسائلی خواند که به «امنیت مردم» ارتباط دارد و گفت: «اگر آب نباشد سایر موارد و مشکلات دیگر به وجود می‌آید، بنابراین هر یک از این‌ها بخشی از امنیت مردم را بر عهده دارند. در سال‌ها و ماه‌های اخیر کم‌آبی در مناطقی از ایران وارد مرحله بحرانی شده و گزارش‌های متعددی از درگیری و اعتراض در شهرها بر سر آب منتشر می‌شود.» مرور گفته‌های مسئولان نشان می‌دهد که خطر کمبود آب از دهه‌های پیش احساس می‌شد و مقامات کشور در رده‌های مختلف بارها نسبت به وقوع بحران هشدار دادند. بحرانی که گویا سعید جلیلی چندان از آن اطلاع نداشت.
موضع صریح پزشکیان
ابتدای هفته بود که مسعود پزشکیان نیز صحبت‌های مهمی درباره صادرات محصولات آب‌بر داشت. او در جمع مدیران بخش کشاورزی گفت: «شما مسئولان بخش کشاورزی و تأمین مواد غذایی کشور باید کمک کنید به نگاهی جامع و دقیق نسبت به وضعیت آب و خاک کشور دست یابیم تا در قدم اول ببینیم با منابع و ظرفیت‌های موجود چه باید تولید کنیم؟ آیا الگوی کشت فعلی ما با منابع آب و خاک موجود هم‌خوانی دارد یا نه و آیا اصول بهره‌وری رعایت می‌شود یا خیر؟»
رئیس‌جمهور بررسی اینکه آیا با منابع آب موجود، اساساً تولید هر محصول کشاورزی برای صادرات منطقی و به‌صرفه است یا نه را، سوالی بسیار مهم عنوان و تصریح کرد: «صادرات محصولات کشاورزی به نوعی صادرات پنهان آب است و باید به دقت و با وسواس بررسی شود که تولید و صادرات چه محصولاتی با منابع آب موجود کشور به‌صرفه و منطقی محسوب می‌شود.»
رئیس‌جمهور با اشاره به گزارش‌هایی که نشان می‌دهند در سال‌های اخیر با وجود تداوم حفر و تعمیق چاه‌های موجود، آب استخراج شده در برخی مناطق کشور افزایش قابل توجهی نداشته است، خاطرنشان کرد: «هر برنامه‌ای برای توسعه باید به قید پایدار مقید شود؛ آیا محصولات کشاورزی که امروز تولید می‌کنیم، بهترین و به‌صرفه‌ترین محصولات هستند؟ آیا نمی‌شود با منابع آب محدود کشور، محصولاتی با کیفیت و ارزش افزوده بیشتر تولید کرد؟»
پزشکیان اضافه کرد: «اینکه بدون نگاه به آینده از چاه‌ها آب بکشیم و محصولات آب‌بر تولید کنیم، اما به کاهش منابع آب، فرونشست شدید زمین و تخریب خاک توجه نکنیم، عاقلانه است؟»
رئیس‌جمهور با تأکید بر اینکه متاسفانه نظام داده‌های جامع و دقیقی نیز از ظرفیت‌ها و نیاز‌های بخش کشاورزی کشور نداریم که بتوانیم بر اساس آن برنامه‌ریزی دقیقی داشته باشیم، اظهار داشت: «باید معطوف به نظام داده‌های بخش کشاورزی، برای اراضی کشور الگوی کشت تعریف شود. اگر شما به کشاورز نگویید بهترین کار کدام است، او کاری را می‌کند که خودش بلد است! در این صورت دیگر کشاورزان مقصر نیستند، بلکه ما مقصریم که برنامه‌ریزی مناسب نداشته‌ایم.»
پزشکیان گفت: «مهمترین اقدامی که باید به سرانجام برسد، احصای دقیق نظام داده‌های کشاورزی و آب و خاک کشور است؛ باید بدانیم که دقیقاً چه داریم و برای توسعه پایدار باید چگونه از آنها به بهترین شکل استفاده کنیم؛ رویکرد عادلانه، تقویت و ارتقای روابط بین‌بخشی، بهره‌گیری حداکثری از مشارکت مردمی و استخدام تجهیزات و تکنولوژی‌های نوین و مناسب می‌توانند به ما در تحقق اهداف‌مان کمک کنند.»
در همین راستا و در گفت‌گو با صدرالدین نیاورانی نایب رئیس اتحادیه محصولات کشاورزی و صادرکنندگان و فاطمه پاسبان کارشناس حوزه کشاورزی به بررسی بیشتر این موضوع پرداختیم.
