روزی میان واقعه و حقیقت/درباره روایت‌ها از رخدادهای ۱۳ آبان

۱۳ آبان‌ماه در تقویم رسمی، روز دانش‌‌آموز و نماد اعتراض است اما در حافظه‌ی فرهنگی و تاریخی ملت، معنایی بسیط‌‌تر و ژرف‌‌تر دارد؛ روزی‌که جوانی، دانش و اعتراض درهم‌تنیدند و صدای نسلی از درون تاریخ برخاست که هنوز پژواک آن در فضای جامعه طنین دارد.

این‌روز اگرچه در سپهر سیاست معنا یافته است اما در لایه‌‌های عمیق‌‌تر، سخن از نسبت انسان و آگاهی دارد؛ از پیوند میان جوانی و حقیقت‌‌جویی، از میل به آزادی و کرامت انسانی، که نه منحصر به حکومتی خاص است و نه در چارچوب ایدئولوژی‌‌ای محدود می‌ماند.

هر واقعه‌ی تاریخی دو چهره دارد؛ یکی در آیینه‌‌ی قدرت و دیگری در آیینه‌ی حقیقت. نگاه رسمی، ۱۳ آبان‌ را در قالب گفتمان سیاسی تفسیر کرده است، اما نگاه مردمی و معرفتی، آن را فرصتی برای تأمل در ماهیت اعتراض، تربیت مدنی و خودآگاهی نسلی می‌داند که می‌خواست خود را در برابر بی‌‌عدالتی و سلطه تعریف کند.

در این‌معنا ۱۳ آبان‌ تنها یک رویداد نیست، بلکه نمادی از سیر بیداری در ذهن و وجدان جامعه است؛ همان لحظه‌ای که «فکر»، به «کنش» تبدیل می‌‌شود و «دانش»، در مسیر اخلاقی آزادی گام برمی‌دارد. در فلسفه‌‌ی تاریخ، هیچ جنبش یا قیامی را نمی‌توان بی‌‌ریشه در بستر فرهنگی و معرفتی‌‌اش فهم کرد.

اگر نسل جوان در ۱۳ آبان به میدان آمد، این نه از میل کور به تغییر، بلکه از احساس نابرابری میان دانستن و بودن بود؛ آنان حقیقتی آموخته بودند که در واقعیت زندگی نمی‌دیدند. این تضاد میان معرفت و واقعیت، همان نقطه‌ی آغاز هر تحول فکری است. ازهمین‌‌رو ۱۳ آبان را می‌توان روز تلاقی آگاهی و اعتراض دانست؛ جایی‌که اندیشه، از صرف گفتار، به میدان عمل وارد شد.

جامعه‌ای‌که می‌خواهد از تکرار خطاهای تاریخی رهایی یابد، باید به‌جای روایت‌‌سازی سیاسی، به بازخوانی فلسفی این‌گونه رویدادها بپردازد. فلسفه به ما می‌آموزد که هر حرکت اجتماعی، تنها در پرتو پرسش‌‌های بنیادین معنا می‌یابد. اینکه آزادی چیست؟ قدرت تا کجا مشروع است؟ عدالت چگونه ممکن می‌شود؟ و چه نسبتی میان اخلاق و اعتراض برقرار است؟ این پرسش‌‌ها ۱۳ آبان را از واقعه‌ای تاریخی به رخدادی معرفتی بدل می‌کنند؛ رخدادی‌که هنوز می‌تواند آیینه‌ی نقد و خودآگاهی جامعه باشد.

۱۳ آبان را باید در چارچوب بزرگ‌‌تری از تاریخ ایران دید؛ تاریخی‌که همواره میان اطاعت و اعتراض، سکوت و فریاد، امید و یأس در نوسان بوده است. در چنین بستری، دانش‌‌آموز آن روز، نماینده‌ی نسلی شد که می‌خواست میان دانستن و زیستن آشتی برقرار کند.

او دیگر نمی‌خواست صرفاً مخاطب تعلیم باشد، بلکه می‌خواست معلم سرنوشت خویش شود. این بیداری، ماهیتی فرهنگی و اخلاقی داشت، نه‌صرفاً سیاسی؛ زیرا سرچشمه‌ی آن، نیاز به کرامت انسانی و فهم درست از آزادی بود.

اگر ازمنظر جامعه‌‌شناختی بنگریم، ۱۳ آبان را می‌توان لحظه‌ای از خودآگاهی جمعی دانست؛ لحظه‌ای‌که نظام تعلیم و تربیت با واقعیت اجتماعی‌‌اش روبه‌رو شد. مدرسه که تا آن‌زمان محل انضباط و تبعیت بود، به میدان اندیشه و اعتراض بدل شد. این دگرگونی نشان می‌دهد که نهاد آموزش اگر از حقیقت و عدالت تهی شود، به خود اعتراض می‌انجامد؛ چراکه آگاهی، ذاتاً در جست‌وجوی صدق و آزادی است، نه در خدمت قدرت.

بااین‌همه آنچه امروز بیش از هرچیز نیازمند بازاندیشی است، چگونگی تداوم روح آن‌روز در عصر ماست. ۱۳ آبان تنها زمانی معنا دارد که به‌جای بازتولید شعار، به تربیت اندیشه بینجامد؛ به پرورش نسلی‌که بداند چگونه بیاندیشد، چگونه بپرسد و چگونه آزاد بماند. فلسفه، اخلاق و گفت‌وگو، سه ستون اصلی چنین جامعه‌ای هستند؛ جامعه‌ای‌که دانش‌‌آموز در آن نه ابزار، که صاحب اندیشه است.

اگر بخواهیم از تجربه‌ی تاریخی ۱۳ آبان درسی برای امروز بگیریم، آن‌ درس چیزی جز ضرورت آشتی میان آموزش و تفکر و میان آگاهی و عدالت نیست. جامعه‌ای‌که فلسفه را به کلاس‌‌های درس خود بازگرداند، اعتراض را نیز در قالب عقلانی و اخلاقی‌‌اش بازمی‌یابد. آن‌گاه ۱۳ آبان، نه روزی برای تکرار گذشته، که روزی برای اندیشیدن به آینده خواهد بود؛ آینده‌ای‌که در آن هیچ دانشی از حقیقت تهی نباشد و هیچ حقیقتی از اخلاق جدا نشود.

به کانال تلگرام هم میهن بپیوندید