همه اختلافات نتانیاهو و بایدن؛ از راهکار دودولتی تا اصلاحات قضایی

مبنای سیاست دولت جو بایدن در خاورمیانه از هنگام ورود او به کاخ سفید، «انجماد تنش‎‌‎ها» و دوری از درگیری‌های بی‌سرانجام و طولانی در این منطقه با هدف حفظ تمرکز بر روسیه و چین بوده است؛ در همین راستا بود که دولت بایدن موجی از تغییرات نسبی را در منطقه خاورمیانه رقم زد. کاهش نسبی درگیری‌ها میان یمن و عربستان سعودی، کنار گذاشته شدن سیاست فشار حداکثری به ایران (البته جایگزین این سیاست بازگشت به توافق هسته‌ای و فضای همکاری‌جویانه نبود، بلکه صرفاً از شدت فشار کاسته شد) و همچنین فراهم شدن فضا برای توافق میان عربستان سعودی و ایران از جمله این تحولات بود.

کابینه بایدن درباره مناقشه اسرائیل و فلسطین نیز از همان آغاز تغییراتی را در سیاست واشنگتن ایجاد کرد. آنتونی بلینکن، وزیر خارجه آمریکا در همان ماه‌های نخست وزارت خود اعلام کرد اگرچه وضعیت جولان اشغالی تا زمانی که اوضاع سوریه تغییر نکند و حکومت این کشور امنیت اسرائیل را تهدید کند، نیازی به تغییر ندارد اما، از نظر حقوقی، دولت آمریکا جولان را بخشی از خاک اسرائیل نمی‌داند.

همچنین بایدن در سفر به سرزمین‌های اشغالی نیز خواستار اجرای راهکار دودولتی و تشکیل کشور مستقل فلسطینی و احیای مسیر صلح شد. از سوی دیگر دولت بایدن شعار گشایش مجدد کنسولگری فلسطینیان را در قدس شرقی نیز مطرح کرده بود ولی تا این لحظه این امر از سطح الفاظ فراتر نرفته است.

اقدام دیگر دولت بایدن احیای کمک‌های مالی به آنروا (آژانس کاریابی و امدادرسانی به آوارگان فلسطینی) بود که دولت ترامپ آن را کاملاً قطع کرده بود. البته شائبه همکاری برخی از اعضای بومی این آژانس در جریان حمله هفتم اکتبر با گروه‌های مقاومت فلسطینی باعث تعلیق کمک‌ها به این آژانس در ماه‌های اخیر شده است.

در چنین شرایطی بهترین خبر برای بایدن در سرزمین‌های اشغالی، شکست بنیامین نتانیاهو در تشکیل کابینه در ژوئن ۲۰۲۱ و خروج او از قدرت پس از ۱۲ سال پی در پی بود. با این وجود نتانیاهو تنها یک‌سال‌ونیم بعد موفق شد در انتخابات نوامبر ۲۰۲۲ پیروزی قاطعی را به دست آورد و از آغاز سال ۲۰۲۳ به قدرت بازگشت.

بازگشت بی‌بی به قدرت اصلاً برای سیاست منطقه‌ای بایدن خبر خوبی نبود؛ نتانیاهو نسبت به کابینه نسبتاً میانه‌رویی که پیش از او در قدرت بود، هم در حوزه مناقشه با فلسطینی‌ها، هم در زمینه دیگر سیاست‌های داخلی و هم در زمینه سیاست‌های منطقه‌ای و خارجی مشی مستقلانه‌تر و یک‌جانبه‌تری را دنبال می‌کند و لذا بایدن مایل بود بلوک حامی یائیر لاپید در قدرت باقی بماند.

۲۰۲۳؛ بدترین سال بایدن و نتانیاهو

از همان آغاز سال 2023، اختلافات میان نتانیاهو و بایدن در حوزه سیاست داخلی اسرائیل بروز کرد. رونمایی از طرح جنجالی اصلاحات قضایی باعث شد از همان ماه ژانویه 2023، خیابان‌های اسرائیل آکنده از معترضان شود. درحالی‌که کابینه نتانیاهو انتظار داشت اعتراضات به سرعت به پایان برسد، اما تداوم اعتراضات برای ماه‌ها همچنین اظهارنظر صریح بایدن علیه اصلاحات قضایی باعث شد، چندین وزیر اسرائیلی و نماینده کنست معترضان را به ارتباط با کابینه بایدن متهم کنند. از آن جمله یاریو لوین، وزیر دادگستری چند بار معترضان را به برخورداری از پول واشنگتن و پیروی از خواسته‌های دولت بایدن متهم کرد. همچنین حضور افراطیونی همانند ایتامار بن‌گویر و بتصلائل اسموطریچ نیز قبل از تشکیل رسمی کابینه ائتلافی نتانیاهو، مورد انتقاد دولت بایدن بودند. از جمله ایتامار بن‌گویر که به‌طور رسمی به دلیل حمایت از مئیر کاهان و اظهارنظرهای نژادپرستانه سابقه حضور در فهرست سیاه وزارت خارجه آمریکا را نیز داراست به شدت مورد حمله حزب دموکرات قرار گرفت. پس از تشکیل کابینه نتانیاهو نیز سیاست‌های مورد نظر همین جناح راست افراطی به شدت مورد انتقاد کابینه بایدن قرار گرفت. از جمله طرح «الحاق کرانه باختری به اسرائیل» به عنوان اقدامی یک‌جانبه و مخالف توافق اسلو از سوی دولت بایدن تقبیح شد. با این وجود حمله هفتم اکتبر و جنگ متعاقب آن اختلافات دو طرف را بیش از پیش نمایان ساخته است؛ آمریکا اگرچه حمایت مالی از اسرائیل را همچنان ادامه داده، اما اقداماتی هم برای مهار تندروی‌های این رژیم در دستور کار قرار داده است؛ مهم‌ترین موارد این اقدامات را می‌توان در تلاش دولت بایدن برای باز کردن مسیر کمک‌های بشردوستانه به نوار غزه، فشار بر اسرائیل برای باز کردن کریدورهای امن جهت خروج غیرنظامیان از مناطق عملیاتی، ممانعت از حمله زمینی به شهر مرزی رفح (تا لحظه نگارش این سطور) و همچنین احیای گفتمان راهکار دودولتی و طرح ادعای احتمال شناسایی استقلال دولت مستقل فلسطینی به صورت یک‌جانبه و برای وادار کردن اسرائیل به بازگشت به مسیر مذاکرات جدی، جست‌وجو کرد.

در اینجا لازم است تأکید کنم که بیان اختلافات میان بایدن و نتانیاهو به معنای انکار همدستی و حمایت اصولی دولت آمریکا از سیاست‌های غیرانسانی و نسل‌کشی در نوار غزه نیست، بلکه زمانی می‌توانیم معنای آن را بیشتر و بهتر بفهمیم که تصور کنیم اگر در خلال جنگ کنونی، دونالد ترامپ، رئیس‌جمهور آمریکا بود، حمایت از اسرائیل چه اندازه بیشتر می‌شد و آیا هیچ فشاری به این رژیم آورده می‌شد یا خیر؟

به نظر می‌رسد اختلافات میان دو طرف با تداوم یافتن جنگ و افزایش احتمال گسترش مرزهای آن به‌شدت افزایش یابد و ابعاد عملیاتی‌تری به خود گیرد. از سوی دیگر فاز جدیدی از اختلافات نیز پس از جنگ میان دو طرف مشاهده خواهد شد؛ به‌ویژه درباره پرونده‎‌های پیچیده‌ای همچون آینده نوار غزه، صلح نهایی میان اسرائیل و فلسطینیان و عادی‌سازی روابط اسرائیل و عربستان سعودی. اگر بایدن در انتخابات 2024 پیروز شود، این روند با شدت بیشتری پیگیری خواهد شد.