سوریه افغانستان نیست/مروری بر شماره ۲۱۳ مجله صدا

در دو هفته اخیر تحولات سوریه به اصلی‌ترین خبر رسانه‌ها تبدیل شده و هفته‌نامه «صدا» نیز از این قاعده مستثنی نیست؛ چنانکه طرح جلد خود را به رجب طیب اردوغان، رئیس‌جمهور ترکیه، اختصاص داده که بسیاری او را برنده اصلی در سقوط حکومت اسد می‌دانند؛ به‌نحوی‌که گالیپ دالای، پژوهشگر چتم هاوس، از «نقش کانونی ترکیه» در آینده سوریه سخن می‌گوید و معتقد است که اینک با تضعیف جایگاه ایران و روسیه به‌عنوان دو بازیگر از سه‌گانه «آستانه»، این ترکیه است که می‌تواند با تشکیل بلوکی در ائتلاف با کشورهای عرب منطقه نظیر قطر و عربستان، اتحادیه اروپا و آمریکا به گذار سیاسی مسالمت‌آمیز و تشکیل دولت جدید کمک کند.

توماس فریدمن هم در یادداشتی با نام «نخستین چالش ترامپ» بدین نکته اشاره می‌کند که وضعیت جدید سوریه به نحوی است که ترامپ باید سیاست خارجی انزواجویانه‌ای را که در رقابت‌های انتخاباتی تبلیغ می‌کرد،  به‌نفع کمک به فرآیند «ملت‌سازی در سوریه» فراموش کند؛ زیرا «برکناری رئیس‌جمهور بشار اسد از سوی شورشیان سوری، یکی از بزرگترین و بالقوه‌ترین دگرش‌های بازی‌ساز در خاورمیانه در ۴۵سال گذشته است».

از نظر فریدمن: «کشورهای خاورمیانه در دو وضعیت به‌سر می‌برند؛ کشورهایی که فرو می‌ریزند و کشورهایی که منفجر می‌شوند و هیچ کشوری در خاورمیانه، بیشتر از سوریه منفجر نمی‌شود. هرچه در سوریه اتفاق بیفتد، در سوریه نمی‌ماند.» بنابراین ترامپ نباید گمان کند که می‌تواند همان رفتاری را با سوریه داشته باشد که بایدن با افغانستان داشت: «رئیس‌جمهور بایدن، پس از ورود به کاخ سفید از افغانستان فاصله گرفت.

این برای او زشت و برای افغان‌ها غم‌انگیز بود. اما سوریه افغانستان نیست. افغانستان فرو می‌ریزد اما سوریه منفجر می‌شود.»  در زمینه عملکرد آتی ترامپ، فرید زکریا نیز بر آن است که روسیه ضعیف‌تر از آنی است که تصورش می‌شود. بدین‌ترتیب شاید پیش‌بینی اوباما مبنی بر تبدیل شدن روسیه به یک «قدرت منطقه‌ای» چندان بیراه نبود.

از نظر زکریا این گزاره را حتی می‌توان به «دشمنان غرب» نیز تسری داد، بنابراین امروز نباید بی‌پروایی پوتین، غرب را بترساند زیرا  سقوط سوریه یعنی «آخرین مشتری بزرگ روسیه در خاورمیانه» و محاسبات ریاضیاتی به ما می‌گویند که توان تسلیحاتی و اقتصادی روسیه به‌سرعت رو به استهلاک است و استمداد روسیه از کره شمالی و حتی تهدید به استفاده از سلاح هسته‌ای، نشان می‌دهد که این کشور در «وضعیت ضعیفی» قرار گرفته است. با این تفاسیر زکریا هشدار می‌دهد که «اکنون زمان کاهش فشار بر روسیه نیست» بلکه ترامپ باید بکوشد با استفاده از این شرایط، پوتین را مجبور کند که دست از رویای بازسازی امپراطوری تزاری روسیه بردارد.

از دیگر بخش‌های قابل‌توجه این شماره هفته‌نامه «صدا» می‌توان به گزارش پنجمین نشست علمی بررسی اندیشه‌های آیت‌الله منتظری اشاره کرد. در این نشست هادی قابل، سعید حجاریان، علی‌اکبر گرجی، عمادالدین باقی، مینو مرتاضی‌لنگرودی، مریم باقی، محمود صلواتی و علی‌اکبر علیخانی سخنرانی کردند. علیخانی در سخنانش غلیظ‌شدن فقه در عمل و بی‌توجهی به اخلاق و فقه سنتی نسبت به حقوق مخالفان را ناشی از جا ماندن فقه و اخلاق از اصول و معارف نخستین اسلام دانست.

از نظر علیخانی، ریشه اندیشه حقوق بشری آیت‌الله منتظری نیز در فقه نبود بلکه در انس به نهج‌البلاغه نهفته بود: «امام علی (ع) مخالفان را کافر و منافق نام‌گذاری نمی‌کرد و می‌گفت خوارج برادران دینی ما هستند که بر ما شورش کرده‌اند و تفاوت‌ها، ریشه در فهم‌ها، اندیشه‌ها و برداشت‌ها دارند، نه در عناد با حق.» از نظر علیخانی: «برخی از فتاوای فقهی خشن و مخالف حقوق بشر، متاثر از  فقه اهل سنت است که در زمان خلفای بنی‌امیه و بنی‌عباس شکل گرفته است.»

مریم باقی هم در این جلسه، مهمترین تحول فکری در آیت‌الله منتظری در دوران تشکیل حکومت را این‌گونه شرح داده است: «نمی‌شود در اجرای حکومت، میان شهروندان با یکدیگر تفکیک و تبعیض قائل شد چون حکومت قرار است به همه افراد خدمات بدهد. اگر امنیت و عدالت برقرار است، برای همه است و موافق و مخالف حکومت و بادین و بی‌دین نمی‌شناسد.»