از کتاب رهایی نداریم!

افت ۵۰درصدی فروش کتاب در مهرماه

ناشرها اعلام کردند در ماه گذشته، دست‌کم فروش کتاب‌ها ۵۰درصد کاهش داشته است و این وضعیت نیز کماکان ادامه دارد. دلیل این اتفاق هم ناآرامی‌های اخیر است. طبیعی است وقتی سلامت روان جمعی به‌واسطه بحران‌های اجتماعی دچار اختلال شده و ذهن به‌شدت درگیر التهاب‌های موجود در جامعه می‌شود، تمرکز برای خواندن کتاب کاهش می‌یابد و حتی کتاب‌خوان‌های حرفه‌ای هم در این شرایط، تمرکز و آمادگی ذهن لازم برای مطالعه را ندارند. در این میان ناشران و کتاب‌فروشی‌ها بهای این افت را به شکل زیان‌دهی مالی می‌پردازند. چنان‌که طبق گفته آنها، فروش کتاب در مهرماه به نصف رسیده است. از سوی دیگر اما در وضعیت‌های بحرانی و ملتهب به‌اقتضای موضوع بحران، برخی از سوژه‌ها و کتاب‌ها مورد توجه قرار گرفته و آمار فروش آن افزایش می‌یابد. درواقع رخدادهای اجتماعی در نسبت با کتاب و کتاب‌خوانی در یک موقعیت دوگانه قرار می‌گیرد. موقعیتی دوگانه بین بی‌انگیزگی و انگیزه‌مندی برای کتاب‌خوانی. ازیک‌سو به دلیل غیرعادی شدن فضای جامعه و بالطبع ذهن‌های‌مشوش برساخته از آن، میل به کتاب‌خوانی کاهش می‌یابد و ازسوی‌دیگر به اقتضای مسئله بحران، برخی کتاب‌ها در کانون توجه قرار گرفته و بر فروش آنها افزوده می‌شود. به‌طوری‌که گاهی یک اتفاق اجتماعی موجب می‌شود کتاب خاصی که به آن موضوع مربوط می‌شود، به چاپ‌های چندم می‌رسد. یکی از نمونه‌های بارز آن، چاپ مجدد کتاب «جامعه‌شناسی نخبه‌کشی» اثر علی رضاقلی در زمان دادگاه غلامحسین کرباسچی، شهردار سابق تهران از تلویزیون بود. این مسئله را می‌توان در جامعه‌شناسی علم و معرفت یا جامعه‌شناسی هنر صورت‌بندی کرد. جایی که قرار است عوامل اجتماعی موثر در تولید و فروش یک اثر خلاقانه، مورد بررسی قرار گیرد.

طبق گفته ناشران، در یک ماه گذشته در کنار افت 50درصدی، شاهد افزایش فروش برخی کتاب‌ها هم بودیم؛ اغلب کتاب‌هایی که مرتبط با ناآرامی‌های اخیر و فهم تئوریک و تاریخی آن بود. عناوین این کتاب‌ها در هر انتشاراتی‌ای متفاوت بود. مثلا در ماه گذشته انتشارات ثالث، پنج عنوان کتاب پرفروش داشته است؛ کتاب «دموکراسی چیست؟» به نویسندگی آلن تورن و با ترجمه سلمان صادقی‌زاده، کتاب «جنبش اجتماعی چیست؟» به نویسندگی هنک جانستون و ترجمه سعید کشاورزی و مریم کریمی، کتاب «صدراعظم» به نویسندگی کاتی مارتون و ترجمه سعید کلاتی، «کتابخانه نیمه‌شب» نوشته مت هیگ و با ترجمه امین حسینیون و کتاب«توتالیتاریسم» به نوشته هانا آرنت و ترجمه محسن ثلاثی از کتاب‌های پرفروش این انتشارات هستند. برخی انتشارات هم متناسب با موضوع روز، کتاب‌های جدید منتشر می‌کنند. مثلا نشر نی در حوزه تاریخی و سیاسی، دو کتاب «تاریخ اندیشه سیاسی غرب جلد سوم» نوشته جان مکللند و ترجمه جهانگیر معینی علمداری، کتاب «تاریخ ایران مدرن» نوشته یرواند آبراهامیان با ترجمه محمدابراهیم فتاحی منتشر کرد. در کنار مورد توجه قرار گرفتن کتاب‌هایی با موضوع تاریخ، علوم اجتماعی و علوم سیاسی، ادبیات و گونه‌های آن به‌ویژه شعر و رمان هم در کانون توجه قرار می‌گیرد. نشر چشمه که بیشتر در زمینه ادبیات فعال است، پنج عنوان کتاب را به‌عنوان پرفروش‌های خود اعلام کرد و گفت، معمولا نام این کتاب‌ها به‌عنوان آثار پرفروش در جدول به‌چشم می‌آید. کتاب«مغازه خودکشی» نوشته ژان تولی و با ترجمه احسان کرم‌ویسی، «هنر خوب زندگی کردن» نوشته رولف دوبلی و ترجمه بهزاد توکلی، «مثل خون در رگ‌های من» احمد شاملو، «جز از کل» استیو تولتز با ترجمه پیمان خاکسار، از مجموعه کتاب‌هایی هستند که تقریبا نام آن‌ها هر ماه به‌چشم می‌آید، اما کتاب «پاییز فصل آخر سال» نوشته نسیم مرعشی، این ماه به لیست پرفروش‌ها اضافه شد. جالب این‌که درست در روزهای گذشته که کتاب «مغازه خودکشی» به نوشته ژان تولی فروش چشمگیری داشت، نویسنده این کتاب سه‌روز پیش دارفانی را وداع گفت. در کنار وضعیت کتاب‌ها در انتشاراتی‌ها و کتاب‌فروشی‌ها، شبکه‌های اجتماعی هم در شرایط موجود نسبت به کتاب بی‌تفاوت نیستند و برخی کاربران یا انتشاراتی‌ها، به معرفی و تبلیغ کتاب‌هایی دست می‌زنند که به التهاب روز ربط دارند. واقعیت این است که کتاب و کتاب‌خوانی همواره در نسبت با شرایط اجتماعی دچار قبض و بسط تئوریم و پرومبلماتیک می‌شود اما هرگز به رکود مطلق و نقطه سفر نمی‌رسد. حتی بسیاری نطفه برخی کتاب‌ها که در آینده متولد می‌شوند، در آبستن شرایط ملتهب بسته می‌شوند. ما هیچ‌گاه از کتاب رهایی نداریم!