عکس‌هایی از همه‌ی مردم ایران

اگر زمانه حاضر را عصر جنگ داخلیِ سیاره‌ای بنامیم -به تعبیر جورجو آگامبن- در آن صورت شاید بهتر بتوانیم با «منطقه برخوردِ» آلفرد یعقوب‌زاده، همذات‌پنداری و ارتباط برقرار کنیم.

«منطقه برخوردِ» یعقوب‌زاده می‌تواند تمثیلی از میانرودان باشد که نزاع و برخورد در آن، قدمتی به درازای تاریخ بشری دارد؛ از نبرد گیلگمش و انکیدو با هومبابا در حماسه گیلگمش گرفته تا نبرد اسکندر و داریوش سوم، تا بی‌شمار رویارویی، تا برسیم به یکی از طولانی‌ترینِ آن‌ها، جنگ ایران و عراق، در واپسین سال‌های هزاره دوم.

همه می‌دانیم که یعقوب‌زاده، ثبت‌کننده لحظه‌‌ای است که حسن جنگجو، رزمنده ۱۳ساله درحالی‌‌که نگرانی در چشم‌‌هایش موج می‌‌زد و بدنش در گل‌ولای فرو رفته بود با اسلحه‌ای در دست، به «منطقه برخورد» نزدیک می‌شد؛ عکسی که از زمان جنگ ایران و عراق و پس از آن، بارها دیده شد و البته تنها یکی از بی‌شمار عکس‌هایی است که یعقوب‌زاده از رزمنده‌های جوان گرفته است.

یعقوب‌زاده جایگاه مهمی در فتوژورنالیسم ایران دارد. او متعلق به نسلی از عکاسان ایرانی است که دوران طلایی عکاسی مستند در ایران را همزمان با آغاز جنگ ایران و عراق، رقم زدند: بهمن جلالی، کاوه گلستان، محمد فرنود، جاسم غضبانپور، علی فریدونی، سعید صادقی، بهرام محمدی‌فر، ساسان مویدی و...

بهتر است برای مواجهه با عکس‌های یعقوب‌زاده از جنگ ایران و عراق، تصویر دکارتی را کنار بگذاریم؛ چراکه نگریستن با چشمانی ذهن‌زده و اندیشه‌گر، کمکی به ما نمی‌کند. در عوض می‌توان برخوردی پدیدارشناسانه‌‌ با این عکس‌ها داشت؛ معطوف به «خودِ» آن‌ها. این تصویری کاملاً متفاوت از نحوه ارتباط مخاطب با جهان عکاس را پیش رو می‌نَهد. این‌جا ما با جهان نه به‌عنوان تماشاگر یا اندیشنده، بلکه به شکلی بنیادین همچون کنشگر ارتباط داریم و با «منطقه برخورد» چنین برخوردی باید داشت.

پیشینه کوتاه این نمایشگاه هم برمی‌گردد به زمستان ۱۴۰۲ که کتاب جنگ (مجموعه‌‌ی عکسِ جنگ ایران و عراق؛ یک مرثیه: ۱۳۶۷ – ۱۳۵۹) منتشر شد و یعقوب‌زاده از بخش دیگری از شواهد اندوه‌بار سفر اودیسه‌وارش در عکاسی پرده برداشت. این اثر جامع، تصاویر فراموش‌نشدنی جنگی را در بر دارد که نسلی را تغییر داد و بزرگداشت زندگی‌هایی است که از دست رفتند و زخم‌هایی که هنوز از جنگ بر تن‌ها مانده‌اند. یعقوب‌زاده درباره این کتاب به نکته ظریفی اشاره و تأکید می‌کند که عکس‌های این کتاب، همه‌ی مردم ایران را نمایش می‌دهند و «همه‌ی ایران در این کتاب حضور دارد».

آلفرد یعقوب‌زاده در خانواده‌ای با بافت فرهنگی متنوع، از پدری ارمنی و مادری آشوری، در تهران زاده و بزرگ شد. سال ۱۳۵۷، با وقوع انقلاب ایران، تحصیل‌ او در رشته‌ی طراحی داخلی نیمه‌تمام ماند و تمام توجه‌ا‌ش معطوف به آن شد که خیابان‌های پرآشوب تهران را از دریچه‌ی دوربین‌اش تصویر کند. سپس، گرچه 19‌ساله بود و ناپخته، مستقیم به دل جنگ ایران و عراق رفت تا پیامدهای دل‌خراش آن را ثبت و ضبط کند. این تجربه‌ی سرنوشت‌ساز نه‌تنها به روند کاری‌اش سمت‌وسو داد؛ بلکه هم‌چنین راه و روش بازنمایی را در آثار او تعیین کرد. او با آسوشیتدپرس پا به این سفر گذاشت و سپس با دو آژانس نامدار در پاریس، گاما و سیگما، همکاری داشت. بعد از آن، دو سال حیاتی را صرف وقایع‌نگاری درگیری‌های داخلی لبنان برای نیوزویک کرد و سرانجام در خبرگزاری سیپا مستقر شد و بیست‌و‌سه سال از کار حرفه‌ای‌اش همراه آن‌ها بود.

نمایشگاه عکس آلفرد یعقوب‌زاده با عنوان «منطقه‌ی برخورد» مروری بر مجموعه‌ی عکس‌ «جنگ ایران و عراق: یک مرثیه» از ۲۸ اردیبهشت‌ماه در موزه‌ی هنرهای معاصر و مرکز فرهنگی آرگو افتتاح شده و تا ۲۹ تیرماه ۱۴۰۳ ادامه دارد.