سیاست خارجی و انتخابات اردن!

نصرت‌الله تاجیک طی یادداشتی در روزنامه اعتماد نوشت:

اردن از جمله کشورهایی است که از سیاست خارجی به‌طور اعم و از همسایگان و اهداف و تحرکات‌شان به‌طور اخص و مخصوصا از اقدامات و نیات رژیم صهیونیستی بیش از اندازه متاثر می‌شود! به دلیل بحران خاورمیانه که درگیری فلسطینی اسراییلی در مرکز آن قرار دارد اردن که در میان همسایگانش همچون عربستان، عراق، سوریه، فلسطین و اسراییل محصور است و چشمداشت رژیم صهیونیستی به سرزمین اردن و بافت جمعیتی نیمی فلسطینی نیمی اردنی این کشور با فرهنگ عشیره‌ای موقعیتی ژئواستراتژیک پیدا کرده است که در کنار فقر شدید منابع طبیعی و معدنی، وابستگی اقتصادی، کمبود سوخت و انرژی، معضل آب شرب و کشاورزی، وسعت مرزها و بیابان‌های داخلی، کمبود منابع مالی، امنیت داخلی و فشار دایمی ناشی از این عوامل، تهدید و سایه رژیم صهیونیستی بر سر اردن که با هر تهدید یا اقدامش می‌تواند اوضاع داخلی اردن را ملتهب کند به وضعیت و شرایط آسیب‌پذیر اردن بهتر واقف می‌شویم. در پی جنایات نسل‌کشی اسراییل در غزه که به‌ طور مستقیم جمعیت فلسطینی اردن را متاثر می‌کند این کشور با محیط آشفته سیاسی، اقتصادی، اجتماعی و امنیتی داخلی و منطقه‌ای احاطه شده است. 

اسراییل طی دو سال گذشته که نتانیاهو برای پنجمین‌بار با آرایی ضعیف انتخاب شده تحت سیاست‌های یک ائتلاف دست راست افراطی به رهبری وی و متحدان تندرواش بزالل اسموتریچ، رهبر حزب صهیونیسم مذهبی و ایتامار بن گویر، رهبر حزب اوتزیما یهودیت است. سیاست این ائتلاف گسترش شهرک‌سازی در اراضی کرانه باختری و کوچاندن فلسطینی‌ها به اردن است که پایه‌های حکومت را به لرزه در می‌آورد! اظهارات و اهداف مسوولان دولت ائتلاف به صراحت بیانگر تمایل به انحلال مساله فلسطین به هزینه اردن، آواره کردن فلسطینیان از کرانه باختری و تحمیل حاکمیت اسراییل بر کل مسجدالاقصی است. این در شرایطی است که بعضی کشورهای‌‌ عربی بدون درنظر گرفتن منافع فلسطین و آسیب‌پذیری‌های اردن در مسیر عادی‌سازی سیاسی، اقتصادی و امنیتی با دولت ائتلافی نتانیاهو حرکت می‌کنند تا با وقوع عملیات توفان‌الاقصی در هفتم اکتبر 2023 و حمله رژیم صهیونیستی به غزه به یک جنگ فرسایشی بدون هیچ نشانه‌ای از توقف در آینده قابل پیش‌بینی تبدیل شده است و تقریبا منطقه خاورمیانه و حتی خلیج‌فارس را تحت تاثیر قرار داده است و در این وضعیت سوالی پیش روی تحلیلگران قرار دارد که وضعیت در اردن که در مرکز توفان داخلی و مرکز تحولات منطقه‌ای بحران ناشی از جنگ غزه و هم‌اکنون کرانه باختری قرار دارد، چیست؟! البته در پرتو این سوال اصلی سوالات فراوانی پیش روی دولت و حکومت اردن در پی این انتخابات وجود دارد. ازجمله آیا انتخابات قانونگذاری در اردن مجلس شورایی را تشکیل خواهد داد که بتواند با چالش‌های داخلی و منطقه‌ای مقابله کند یا اردن را از این اوضاع بیرون ببرد؟ راز کسب سه برابری کرسی‌های جبهه عمل اسلامی در این انتخابات نسبت به مجلس قبلی در 2020 در چیست؟ آیا سیاست داخلی و خارجی اردن تحت تاثیر حضور سنگین جبهه عمل اسلامی در مجلس نمایندگان قرار خواهد گرفت؟ یا حکومت قصدش افزایش مشارکت بوده و با استفاده از احزاب دیگر نقش این جبهه را به حداقل خواهد رساند؟! و ماهیت مشارکت جبهه عمل اسلامی در مقابله با چالش‌های داخلی و خارجی اردن چگونه خواهد بود؟ و نهایتا آیا دولت اردن از حضور یک حزب اسلامی قوی در پارلمان اطمینان خاطر دارد؟ یا با عبور از این اوضاع مجددا جبهه مورد غضب قرار خواهد گرفت؟! با این مقدمه طولانی باید به انتخابات پارلمانی اخیر اردن نگاه کرد.

تحلیلگران اردنی معتقدند این انتخابات یک راه سیاسی واقعی برای کشور فراهم می‌کند و در را برای برخورد موثرتر با بحران‌ها و فشارهای داخلی و خارجی باز خواهد کرد و قدرت نرم جدیدی را به کشور اضافه می‌کند. آنها امیدوارند در پرتو این انتخابات که میزان کمی افزایش مشارکت 3درصدی داشته دولتی تشکیل شود که شکاف بین مقامات رسمی و مردمی  و تنش‌های داخلی اقتصادی و سیاسی ناشی از بحران اقتصادی و تهاجم اسراییل به نوار غزه و کرانه باختری را کاهش بدهد. جبهه عمل اسلامی اردن که شاخه سیاسی اخوان‌المسلمین این کشور است با کسب 31 کرسی از مجموع 138 کرسی، در صدر نتایج انتخابات پارلمانی که در 10 سپتامبر برگزار شد، قرار گرفت.

با این نتیجه -که بیش از سه دهه بود ثبت نشده بود- تعداد کرسی‌های جبهه از 10 عدد در سال 2020 به 31 در انتخابات امسال افزایش یافت. در این انتخابات براساس قانون جدیدی که دولت می‌گوید هدفش تقویت حضور احزاب در انتخابات بود، نرخ مشارکت رای‌دهندگان در سال جاری نیز افزایش جزیی 3درصدی را ثبت کرد و از 29 به 32درصد نسبت به انتخابات 2020 رسید. به‌ هر حال به‌‌رغم این تلاش‌ها میزان رشد مشارکت رای‌دهندگان فقط 3درصد نسبت به انتخابات قبلی بوده و اردن مشارکت 32درصدی را تجربه کرده و به نظر می‌رسد قهر با صندوق یک پدیده خاورمیانه‌ای است! از 138 کرسی مجلس نمایندگان این کشور 41 کرسی به فهرست احزاب در سطح ملی و 97 کرسی دیگر به لیست‌های انتخاباتی محلی در 18 حوزه اختصاص یافت. جبهه عمل اسلامی شاخه سیاسی اخوان‌المسلمین اردن 17 کرسی از 41 کرسی احزاب در سطح ملی و 14 کرسی از 97 کرسی حوزه‌های محلی را تصاحب کرد.

مستقلین نیز بیشتر کرسی‌های حوزه‌ها را کسب کردند.  یقینا نتایج این انتخابات برای اسراییل و پشتیبانان غربی‌اش پیامی دارد که حکومت اردن از آن ناراضی نیست که شرایط ملتهب داخلی اردن و رای آوردن جریانات اسلامی نتیجه اقدامات جنایات بشری و نسل‌کشی اسراییل در غزه و اکنون هم در کرانه باختری است و این درحالی است که در این روزها اوضاع کرانه باختری نیز متشنج شده، مورد حمله ارتش اسراییل قرار گرفته و ترس از سرازیر شدن فلسطینی‌ها به اردن نیز از دغدغه‌های امنیت ملی همیشگی حکومت اردن است و نباید از نظر دور داشت! اگرچه حضور و وجود جریان‌های قدرتمند اسلامی در صحنه اجتماعی اردن به عنوان قوی‌ترین جریان سیاسی یک واقعیت قطعی است، اما اینکه شرایط کنونی در غزه و اقدامات دولت ائتلافی و شخص نتانیاهو با اهداف سیاسی و شخصی از جیب اردن بالطبع باید مقامات امریکایی را به فکر فرو ببرد!  امریکا به خوبی درک می‌کند که شاه دل خوشی از اخوان‌المسلمین ندارد و برای این دور دادن به آنها تحت فشار سعودی، مصر و امارات و سایرین هم هست! اما الان برای کنترل اوضاع داخلی اردن و همراهی با فلسطینی‌ها ناچار شده به این راه برود ولی بعید است بازی به همین‌جا ختم شود! آینده نشان می‌دهد آیا ملک عبدالله بر همان مشی گذشته که بر اوضاع مسلط و تعیین‌کننده و کنترل‌کننده اوضاع سیاسی داخلی و خارجی بود و هر زمان نیاز بود و ضرورت دید به اسلامی‌ها دور می‌داد و با آنها به مغازله می‌پرداخت و براساس همان سخن معروف که در اردن مرده سیاسی وجود ندارد به اخوانی‌ها مجال و سهمی از قدرت سیاسی اجتماعی با وارد کردن به مجلس و دولت می‌داد و هر آینه که علل قبلی برطرف می‌شد و او نیز مصلحت نمی‌دید با بهانه و بدون بهانه آنها را غیرقانونی و بازداشت کرده و مانند چرخ پنجم در انبار آویزان می‌کند؟! 

اما باید دید آیا این بازی به همین‌جا ختم می‌شود و بازی که شاه شروع کرده خودش به پایان می‌برد و دوباره که اوضاع آرام شد با یک فرمان همین مجلس را منحل می‌کند؟! زیرا پادشاه همواره با سه کارت در اردن بازی می‌کند تا مردم را در اردوگاه خاندان سلطنتی نگه دارد؛ اول پارلمان برای ایجاد توازن در جامعه و مشارکت مردم در روند سیاسی و دوم انحلال سریع مجلس و دولت بر اثر نارضایتی‌های مردم و جامعه! و سوم استفاده از اختلاف سلفی‌های اردن که قوی هم هستند با اخوان‌المسلمین که نرم‌خو و بیشتر سیاسی‌کارند! چگونگی خاتمه یافتن ماجرای غزه و تداوم درگیری فلسطینی-اسراییلی شرایط گذشته را تغییر داده و بر اردن نیز بی‌تاثیر نیست! یا بازی که شاه شروع کرده بازیگران دیگر آن را به پایان می‌برند؟! اسراییل به اردن چشم طمع دارد و اگر بخواهد شهرک‌سازی را در کرانه باختری ادامه دهد اردن تحت تاثیر تحولات آتی خواهد بود! اگرچه بارها با طرح تهجیر فلسطینی‌ها مخالفت کرده و سفرهای متعدد بلینکن به امان در ابتدای ماجرای غزه در اواخر 2023 را بدون پاسخ گذاشته!

دیپلمات بازنشسته و سفیر پیشین ایران در اردن