اردوغان و ترامپ؛ ستایش تاکتیکی و خطر سیاسی

اوزغی گنچ/پژوهشگر مقیم

دوره نخست ریاست‌جمهوری ترامپ، ساز و کار رفتار کنونی اردوغان را پایه‌گذاری کرد: معامله‌گری به جای نهادگرایی، روابط شخصی به جای همسویی سیاستی، بی‌توجهی مشترک به هنجارهای لیبرال و اتحاد رهبران مقتدر و روابط پشت پرده مستقیم. ترامپ در دوره نخست ریاست‌جمهوری‌اش با بیرون بردن نیروهای آمریکایی از شمال سوریه، انجام عملیات چشمه صلح ترکیه را تسهیل کرد؛ او با لحن خاص خودش از اردوغان خواست تا خویشتن‌داری نشان بدهد و گفت که «سعی کن گنده‌لات‌بازی درنیاری». بعد از آنکه تحریم‌های آمریکا باعث سقوط ارزش لیره شد، آزادی اندرو برانسون، کشیش آمریکایی باعث تلطیف روابط دو کشور شد.

حالا بار دیگر با بازگشت ترامپ به قدرت، به نظر می‌رسد که پویایی‌های تاجرمسلکانه و متکی بر روابط شخصی در سیاست خارجی هم دوباره بازگشته‌اند. دونالد ترامپ، ماه مارس در نشست خبری مشترک با بنیامین نتانیاهو در مورد اردوغان گفت که «تصادفاً من از او خوشم می‌آید و او هم از من خوشش می‌آید، تا حالا هیچ وقت مشکلی با هم نداشتیم.» و خطاب به نتانیاهو ادامه داد «اگر مشکلی با ترکیه داری، فکر می‌کنم بتونی حلش کنی.» اینها یکسری حرف فکرنشده نبودند. در سال ۲۰۲۵ اردوغان بار دیگر روی دیدگاه‌های گزینشی ترامپ حساب باز کرده‌است. بازداشت اکرم امام‌اوغلو، شهردار استانبول در ماه مارس هیچ واکنشی از سوی واشنگتن برنیانگیخت. این سکوت معنادار بود.

در سوریه با پایان دوران اسد و برقراری یک حکومت انتقالی جدید به رهبری احمد الشرع، ترکیه فرصتی برای تبدیل شدن به یک ذی‌نفع کلیدی در سوریه پسامنازعه پیدا کرده‌است. در یک تحول تاکتیکی، حالا مقام‌های ترکیه دیگر گروه «نیروهای دموکراتیک سوریه (SDF)» را به نام صدا می‌کنند و از آن با عنوان «حزب کارگران کردستان/یگان‌های مدافع خلق (PKK/YPG)» یاد نمی‌کنند.

وساطت آمریکا بین نیروهای دموکراتیک سوریه و دمشق برای یکپارچگی به بهبود نگرانی‌های امنیتی ترکیه در سوریه کمک کرد و در عین حال فضایی برای پیشبرد گفت‌وگوهای صلح داخلی با حزب کارگران کردستان ایجاد کرد. بی‌میلی ترامپ به خودمختاری کردها به نفع ترکیه تمام شد. راهبردی احتمالی ترکیه شامل این عناصر است: فشار برای خلع سلاح حزب کارگران کردستان، تحمل یکپارچگی نیروهای دموکرات سوریه و دمشق و قرار دادن خود در جایگاه یک شریک در ائتلاف منطقه‌ای ضدداعش. تنش‌های میان ترکیه و اسرائیل در سوریه باعث شد تا ترامپ دوباره در جایگاه میانجی قرار بگیرد و برای یک توافق رفع منازعه فشار بیاورد. اردوغان به نوبه خود با اهداف سیاست داخلی همچنان ظاهر ادبیات ضد اسرائیلی را حفظ کرده‌است.

همزمان با اعتراض‌های جوانان و بازداشت‌ها در ترکیه به خاطر غزه، اردوغان چراغ خاموش تجارت و دیپلماسی پشت پرده با تل‌آویو را حفظ کرده‌است. ترامپ روابط خودش با نتانیاهو و اردوغان را به‌عنوان یک اهرم کارآمد برای توقف منازعه‌ها و مقابله با جاه‌طلبی‌های هسته‌ای ایران می‌بیند. با تضعیف «محور مقاومت» پس از سقوط اسد، ترکیه حالا به یک شریک ضروری، هرچند پرچالش، تبدیل شده‌است.

اردوغان این را می‌فهمد و سعی می‌کند از آن بهره‌برداری کند. اردوغان درحالی‌که مسیر تعامل را با تهران باز نگه داشته‌است، خود را به عنوان ابزاری برای مهار منطقه‌ای ایران، اثرگذاری در سوریه و کنترل بر مسئله کُردی عرضه می‌کند. واضح است که ترکیه خواستار افزایش تنش‌ها میان اسرائیل و ایران نیست. اینکه ترامپ از اردوغان «خوشش می‌آید» جای مانور بیشتری برای رئیس‌جمهور ترکیه ایجاد می‌کند. یک نظرسنجی از سوی موسسه پانوراما در آوریل ۲۰۲۵ نشان می‌دهد که ۷۲ درصد از جمعیت ترکیه، با گرایش‌های مختلف سیاسی، معتقدند که ریاست‌جمهوری ترامپ برای ترکیه بد است. این نظرات نشان‌دهنده میزان نگرانی از شکنندگی‌هایی است که ممکن است بر اثر ریاست‌جمهوری ترامپ ایجاد شود.

به کانال تلگرام هم میهن بپیوندید