اتکای بیش از حد مخالفان برجام به کدخدا
سیاست خارجی جمهوری اسلامی در دولت سیزدهم بر بنیان شعارهای نگاه به شرق و اولویت کشورهای همسایه بنا شده‌بود. مقام‌های ارشد این دولت همواره از دولت پیش از خود به دلیل آنچه سازش و تسلیم در مقابل غرب توصیف می‌شد، انتقاد می‌کردند. اما سه سال بعد از انتخابات ۱۴۰۰ و آغاز به کار دولت سیزدهم، روند رویدادها به شکلی پیش رفت که آمریکا به اصلی‌ترین شریک مذاکراتی دولت سیزدهم تبدیل شد، تا جایی که به گفته وزیر فقید امور خارجه گاهی هر روز یک پیام میان ایران و آمریکا در مورد مسائل منطقه‌ای رد و بدل می‌شد.
مقام‌های وزارت امور خارجه جمهوری اسلامی از جمله علی باقری‌کنی، مذاکره‌کننده ارشد مذاکرات موسوم به رفع تحریم‌ها که همان مذاکرات دیپلماتیک پیشین میان ایران و ۱+۴ و به صورت غیرمستقیم آمریکا برای احیای برجام بود، می‌گویند که مذاکرات هسته‌ای هرگز متوقف نشده‌است و هنوز ادامه دارد. اما خبری از ۳ کشور اروپایی عضو برجام و حتی چین و روسیه در مذاکرات ادعایی علی باقری‌کنی نیست.
باقری و دیگر دیپلمات‌های ایرانی هرازچندگاهی از طریق عمان و دیگر میانجی‌های منطقه‌ای غیرمستقیم و بنا بر برخی گزارش‌ها گاهی مستقیم با مقام‌های آمریکایی گفت‌وگو می‌کنند و تمامی دیگر طرف‌های برجامی را از فرآیند مذاکرات کنار گذاشته‌اند. دستگاه دیپلماسی جمهوری اسلامی تا شهریور ۱۴۰۱ همچنان به مذاکره با ۱+۴ به علاوه آمریکا ادامه می‌داد، اما پس از ناآرامی‌های پاییز ۱۴۰۱ و موضع‌گیری تند کشورهای اروپایی در قبال تهران به اضافه مطرح شدن اتهام‌های مرتبط با کمک ایران به روسیه در جنگ اوکراین در تابستان ۱۴۰۱ که باعث ناخشنودی شدید اروپایی‌ها شد، عملاً اروپایی‌ها از فرآیند مذاکرات برای احیای توافق هسته‌ای کنار کشیدند.
در طول دو سال گذشته تهران هیچ تلاشی نکرده‌است تا اختلاف‌های خود را با اروپا کاهش دهد و بار دیگر فرآیند مذاکرات چندجانبه برای احیای برجام را از سر بگیرد. بی‌توجهی تهران به پایتخت‌های اروپایی، خود را در تازه‌ترین نشست شورای حکام آژانس بین‌المللی انرژی اتمی نشان داد. سه کشور اروپایی قطعنامه‌ای را برای محکومیت ایران در شورای حکام ارائه دادند و به‌‌رغم گزارش‌های متعدد از تلاش آمریکا برای جلوگیری از تصویب این قطعنامه، توانستند آن را به تصویب برسانند. بلافاصله رویترز گزارش داد که سه قدرت اروپایی نامه‌ای را به شورای امنیت ارسال کرده‌اند تا نسبت به عدول ایران از اجرای تعهداتش در برجام اعتراض کنند.
اروپایی‌ها می‌دانند که فقط یک سال‌ونیم دیگر تا انقضای قطعنامه ۲۲۳۱ شورای امنیت که به آنها اجازه می‌دهد در صورت انحراف ایران از اجرای برجام ۶ قطعنامه پیشین تحریمی علیه ایران را دوباره اجرایی کنند، باقی مانده‌است. اروپایی‌ها که از مذاکرات کنار گذاشته‌شده‌اند و احساس می‌کنند مسیر پیش رو برای احیای برجام بسته است، قصد دارند زمانی که تهران تمایلی به بازی دادن آنها نشان نمی‌دهد، از اهرم شورای امنیت و مکانیزم اسنپ‌بک برای فشار به تهران برای اجرای تعهداتش در برجام استفاده کنند.
یازده سال پیش استفاده از عبارت «کدخدا» توسط حسن روحانی، رئیس‌جمهور پیشین در مناظره‌ها و تبلیغات انتخاباتی سال ۱۳۹۲، بعد از خروج آمریکا از برجام دستمایه موج وسیعی از تمسخر و انتقادها از سوی صاحبان قلم و رسانه‌هایی شد که سال ۱۴۰۰ از سیدابراهیم رئیسی در انتخابات ریاست‌جمهوری حمایت کردند.
رئیس‌جمهور فقید ایران، سیدابراهیم رئیسی، خودش نیز شخصاً منتقد رویکرد دولت روحانی بود. سال ۱۳۹۶ رئیسی در سخنرانی‌ای گفته‌بود: «اکنون که لحن آمریکا درشت شده، برخی می‌گویند باید به قدرت‌های اروپایی پناه ببریم، همانگونه که تا لبخند آمریکا را دیدند گفتند آمریکا همه‌کاره است و باید کار را با کدخدا ببندیم.»
او در دوران ریاست‌جمهوری خود نیز به همین انتقادها ادامه داد. درست یک سال پیش، رئیسی در سخنرانی‌ای گفته‌بود: «در گذشته برخی تصور می‌کردند سرنوشت کشورها در عرصه جهانی به دست چند کشور معدود رقم می‌خورد و لذا باید خطوط سیاست خارجی خود را با آنان هماهنگ کرد.»
به نظر می‌رسد یک دهه بعد از این جنجال، دولت سیزدهم در همان دامی افتاده‌است که عامدانه یا از روی بی‌اطلاعی ادعا می‌کرد سیاست دولت پیشین است و از آن انتقاد می‌کرد. دستگاه دیپلماسی دولت سیزدهم تمامی طرف‌های دیگر را کنار گذاشت تا مستقیم با آمریکا مذاکره کند، چراکه تصور می‌کرد، روسیه و چین هوادار موضع ایران هستند و در غرب این آمریکا است که حرف اول و آخر را در مورد تحریم‌ها و برجام می‌زند و نیازی به اظهارنظر طرف‌های دیگر وجود ندارد. این تصور ناشی از بی‌تجربگی و ناآشنایی سران دولت سیزدهم با سازوکارهای نظام بین‌المللی بود و به تدریج آسیب‌های خود را نشان می‌دهد. تکیه بیش از اندازه دستگاه سیاست خارجی دولت سیزدهم، باعث بیگانه‌سازی دیگر کشورهای غربی شده‌است و سه کشور اروپایی امروز برای وادار کردن ایران به محدودیت برنامه هسته‌ای با هر ابزار ممکن، مصرتر هستند.
