۴۴ سال رویارویی

از پیروزی انقلاب اسلامی ایران همواره به‌عنوان حرکتی بر ضد منافع آمریکا در منطقه یاد می‌شود. روابط ایران و آمریکا در همان آغازین سال انقلاب ایران با تنش‌هایی شدید همراه شد و در نهایت به قطع کامل انجامید. اختلاف و رویارویی میان ایران و آمریکا در طول 44 سال گذشته ادامه داشته است. آنچه می‌خوانید مروری است گذرا به نقاط تقابل ایران و آمریکا در طول 4 دهه گذشته. 

 

 

1357/ انقلاب ایران

شاه ایران در میانه اعتراضات گسترده مردمی از کشور می‌گریزد و در نهایت برای درمان سرطان خود به آمریکا می‌رود. آیت‌الله خمینی، پس از چهارده سال تبعید به کشور بازمی‌گردد. آیت‌الله خمینی در بهمن‌ماه قدرت را به دست می‌گیرد و ایران را از یک رژیم سلطنتی طرفدار غرب به یک حکومت دینی اسلامی ضدغربی تبدیل می‌کند. آیت‌الله خمینی می‌گوید ایران تلاش خواهد کرد تا انقلاب خود را به کشورهای همسایه صادر کند.

 

آبان 1358/ بحران گروگان‌ها در ایران

گروهی از دانشجویان ایرانی پنجاه‌ودو آمریکایی را در سفارت آمریکا در تهران به گروگان می‌گیرند و از آمریکا می‌خواهند که شاه را به ایران بازگرداند. واشنگتن روابط خود را با تهران قطع کرده و واردات نفت ایران را تحریم کرده و دارایی‌های ایران را مسدود می‌کند. پس از 444 روز، گروگان‌ها براساس توافقنامه الجزایر آزاد می‌شوند. این توافقنامه تنها چند دقیقه پس از تحلیف رئیس‌جمهور رونالد ریگان، که در مبارزات انتخابات ریاست‌جمهوری سال 1980 جیمی کارتر را شکست داده بود، امضا شد. به‌عنوان بخشی از این توافق، ایالات متحده قول می‌دهد در سیاست داخلی ایران مداخله نکند.

 

شهریور 1360 / جنگ ایران و عراق

عراق در بحبوحه ترس از شورش شیعیان عراق علیه صدام‌حسین به همسایه و رقیب رو به رشد خود ایران حمله می‌کند. ایالات متحده تا پایان جنگ در سال 1988 از عراق سکولار حمایت می‌کند و به این کشور کمک‌های اقتصادی، آموزش و فن‌آوری با کاربرد دوگانه ارائه می‌کند. حتی پس از اینکه سیا شواهدی پیدا کرد که نیروهای عراقی از سلاح‌های شیمیایی علیه ایرانیان استفاده کرده‌اند، این حمایت‌ها قطع نشد. حدود یک میلیون ایرانی و 250 تا 500 هزار عراقی در این جنگ جان خود را از دست می‌دهند.

 

مهرماه 1362/ بمب‌گذاری در پادگان بیروت

دو کامیون مملو از مواد منفجره وارد پادگانی می‌شوند که نیروهای آمریکایی و فرانسوی در آن مستقر هستند و سپس منفجر می‌شوند. این حمله باعث کشته شدن 241 پرسنل نظامی ایالات متحده شد که بالاترین آمار کشته در یک روز برای نیروهای مسلح ایالات متحده در طول جنگ ویتنام است. گروهی به نام جهاد اسلامی که به‌طور گسترده گمان می‌رفت وابسته به حزب‌الله است، مسئولیت این حمله را بر عهده گرفت. این بمباران خروج تفنگداران دریایی آمریکا از لبنان را تسریع کرد و وزارت امور خارجه آمریکا را وادار کرد که در سال 1984 ایران را به‌عنوان کشور حامی تروریسم معرفی کند.

 

1364/ ماجرای ایران کنترا

با وجود تحریم تسلیحاتی ایران، مقامات ارشد دولت ریگان شروع به فروش مخفیانه سلاح به ایران کردند تا از آزادی هفت آمریکایی که توسط حزب‌الله لبنان گروگان گرفته شده بودند، اطمینان حاصل کنند. مقامات آمریکایی از پول حاصل از این معامله غیرقانونی برای تامین مالی گروه‌های شورشی راستگرای کنترا در نیکاراگوئه استفاده کردند؛ آن‌هم زمانی که کنگره حمایت مالی از این گروه‌ها را ممنوع کرده بود. ریگان در یک سخنرانی تلویزیونی در سال 1987 مسئولیت این رسوایی را برعهده گرفت و این ماجرا به محکومیت برخی مقامات آمریکایی ختم شد. حزب‌الله دو تن از گروگان‌ها را کشته و بقیه را طی چندین سال آزاد کرد.

 

فروردین 1367/ عملیات شکار آخوندک

پس از آنکه یک مین ایرانی نزدیک بود یک ناوچه آمریکایی را در تنگه هرمز غرق کند، نیروی دریایی ایالات متحده یک کمپین تلافی‌جویانه به نام عملیات شکار آخوندک را آغاز کرد. نیروهای آمریکایی دو سکوی نفتی ایران را منهدم کردند و یک ناوچه را غرق کردند. در ماه ژوئیه، نیروی دریایی ایالات متحده یک جت مسافربری ایرانی را پس از اشتباه گرفتن آن با یک جت جنگنده سرنگون کرد و تمام 290 سرنشین آن کشته شدند.

 

1370/جنگ خلیج فارس

ایالات متحده رهبری ائتلافی متشکل از سی‌وپنج کشور را برای بیرون راندن نیروهای عراقی از کویت برعهده گرفت. این جنگ منجر به بازرسی‌های سرزده سازمان ملل از عراق شد تا از آغاز مجدد برنامه‌های سلاح‌های کشتارجمعی عراق جلوگیری شود. تحریم‌های همه‌جانبه و فساد گسترده تحت برنامه نفت در برابر غذا، که در پی جنگ ایجاد شد، مردم عراق را برای نزدیک به یک دهه به فلاکت انداخت اما نتوانست صدام را سرنگون کند. ایران بی‌طرفی خود را در این جنگ اعلام می‌کند، اما مقامات آمریکایی گمان می‌کردند که به دنبال جایگزینی عراق به‌عنوان قدرت مسلط در منطقه است.

 

1371 تا 1376/ تشدید تحریم‌ها

ایالات متحده تحریم‌ها علیه ایران را در دوران جورج بوش و بیل‌کلینتون تشدید کرد. در سال 1992، کنگره قانون منع گسترش تسلیحات ایران و عراق را تصویب کرد که براساس آن موادی را که می‌توان برای توسعه تسلیحات پیشرفته استفاده کرد، تحریم خواهد بود. کاخ سفید تحریم‌ها را با تحریم کامل نفت و تجارت در سال 1995 گسترش داد. قانون تحریم‌های ایران و لیبی در سال 1996 تحریمی را علیه شرکت‌های غیرآمریکایی اعمال کرد که بیش از 20 میلیون دلار در سال در بخش‌های نفت و گاز ایران سرمایه‌گذاری نکنند.

 

1376 تا 1379/ تنش‌زدایی حداقلی

مادلین آلبرایت، وزیر امور خارجه با معاون وزیر امور خارجه ایران در مذاکرات شش به علاوه دو در مجمع عمومی سازمان ملل در سال 1998 دیدار کرد. این بالاترین سطح تماس ایالات متحده و ایران از سال 1979 بود. در آوریل سال 2000، آلبرایت به نقش ایالات متحده در سرنگونی مصدق اذعان کرد و سیاست قبلی در قبال ایران را «کوته‌بینانه» خواند. هرچند ایالات متحده به صراحت از مداخله عذرخواهی نکرد. برخی تحریم‌ها علیه ایران برداشته شد.

 

دی‌ماه 1380 / توافقنامه بن

پس از حملات تروریستی 11 سپتامبر، دولت جورج دبلیو بوش یک کانال مخفی با ایران ایجاد کرد تا به هماهنگ کردن با ایران با هدف شکست طالبان بپردازد. طالبان دشمن مشترکی بود که پناهگاه امنی برای اعضای القاعده در افغانستان فراهم کرده بود. پس از تهاجم ایالات متحده به افغانستان در سال 2001، ایالات متحده و ایران توافقنامه بن را در مورد دولت‌سازی و بازگرداندن پناهجویان افغان به کشورشان امضا کردند.

 

بهمن‌ماه 1381/ محور شرارت

جورج دبلیو بوش در طول سخنرانی خود در سال 2002، ایران را به همراه عراق و کره‌شمالی به‌عنوان بخشی از «محور شرارت» توصیف کرد. او گفت، ایران «به‌شدت برنامه سلاح‌های کشتارجمعی را دنبال می‌کند و ترور را اشاعه می‌دهد و تعداد معدودی از افراد در ایران، امید مردم ایران به آزادی را سرکوب می‌کنند». در پاسخ، دولت ایران جلسات محرمانه با دیپلمات‌های آمریکایی را که بر دستگیری عوامل القاعده و مبارزه با طالبان متمرکز بود، متوقف کرد.

 

اسفند 1381/ جنگ عراق

نیروهای آمریکایی با هدف پایان دادن به تهدید ناشی از آنچه که واشنگتن برنامه‌های احیاشده سلاح‌های کشتارجمعی صدام حسین اعلام کرده بود، به عراق حمله کردند. ایران از شبه‌نظامیان شیعه محلی در عراق حمایت می‌کرد و برخی از آنها در حملات به نیروهای آمریکایی شرکت داشتند. دیکتاتوری صدام‌حسین سرنگون شد و او در ماه دسامبر اعدام شد. ارزیابی ارتش ایالات متحده در سال 2019 در مورد جنگ عراق به این نتیجه رسید که «به نظر می‌رسد ایران جسور و توسعه‌طلب، تنها پیروز این جنگ باشد.»

 

اردیبهشت 1385/ نامه احمدی‌نژاد به بوش

محمود احمدی‌نژاد، رئیس‌جمهور ایران، نامه‌ای هجده‌صفحه‌ای به رئیس‌جمهور جورج دبلیو بوش فرستاد. احمدی‌نژاد در این نامه اعلام کرد که برنامه هسته‌ای ایران برای تولید انرژی هسته‌ای بوده و غیرنظامی است. کنگره ایالات متحده قانون حمایت از آزادی ایران را در ماه سپتامبر برای تامین مالی جامعه مدنی ایران و ترویج دموکراسی تصویب کرد.

 

مهر 1386/ تنش در سازمان ملل

احمدی‌نژاد در جریان سخنرانی در جلسه افتتاحیه مجمع عمومی سازمان ملل، مناقشه بر سر برنامه هسته‌ای ایران را «پایان‌یافته» خواند و گفت، دولتش قطعنامه‌های شورای امنیت را که از این کشور می‌خواهد غنی‌سازی اورانیوم را متوقف کند، نادیده می‌گیرد. وی در کنفرانس مطبوعاتی پس از آن، دولت اسرائیل را «رژیم غیرقانونی صهیونیستی» خواند. برآورد اطلاعات ملی ایالات متحده که در نوامبر منتشر شد، نشان داد که ایران به برنامه تسلیحات هسته‌ای خود در سال 2003 پایان داده اما به غنی‌سازی اورانیوم ادامه می‌دهد.

 

آذرماه 1392/ توافق هسته‌ای موقت

باراک اوباما در ماه سپتامبر با حسن روحانی، رئیس‌جمهور ایران تماس گرفت تا در مورد برنامه هسته‌ای ایران گفت‌وگو کند. دو ماه بعد، ایران و 1+5 توافق‌نامه‌ای را امضا کردند. توافق اولیه هسته‌ای برخی از تحریم‌ها را کاهش داد. اوباما این توافق را به دلیل قطع مسیر دستیابی ایران به بمب ستود و حسن روحانی آن را یک پیروزی سیاسی برای ایران توصیف کرد.

 

تیرماه 1394/ برجام

ایران، 1+5 و اتحادیه اروپا بر سر برنامه هسته‌ای ایران به توافقی دست یافتند که برنامه جامع اقدام مشترک نامیده شد. در ازای لغو تحریم‌ها، ایران موافقت کرد که مجموعه‌ای از گام‌ها از جمله برچیدن و طراحی مجدد راکتور هسته‌ای اراک، اجازه مکانیسم‌های راستی‌آزمایی سرزده‌ و محدود کردن غنی‌سازی اورانیوم را برای حداقل پانزده سال انجام دهد. هدف از این توافق افزایش «زمان گریز هسته‌ای» ایران برای توسعه مواد شکافت‌پذیر کافی برای تولید یک سلاح هسته‌ای از چند هفته به حداقل یک سال بود. بسیاری از قانونگذاران جمهوری‌خواه و برخی از دموکرات‌ها با این توافق مخالف بودند و استدلال می‌کردند که لغو تحریم‌ها دولت ایران را تقویت می‌کند.

 

اردیبهشت 1397/ خروج ترامپ از برجام

دونالد ترامپ، رئیس‌جمهور آمریکا اعلام کرد که ایالات متحده از برجام خارج خواهد شد و کمپین تحریمی را برای اعمال «فشار حداکثری» بر ایران آغاز خواهد کرد. بسیاری از کارشناسان کنترل تسلیحات و متحدان اروپایی این اقدام را محکوم کردند، درحالی‌که بسیاری از قانونگذاران جمهوری‌خواه، اسرائیل و عربستان سعودی آن را تحسین کردند. ایران با افزایش غنی‌سازی اورانیوم واکنش نشان داد.

 

فروردین 1398/ تروریست خواندن سپاه

ترامپ سپاه پاسداران انقلاب اسلامی را یک سازمان تروریستی خارجی معرفی کرد. این اولین بار بود که ایالات متحده بخشی از ارتش یک کشور دیگر را ذیل این عنوان قرار می‌داد. یک هفته پیش از آن، بنیامین نتانیاهو، نخست‌وزیر اسرائیل در توئیتی اعلام کرد که شخصاً این اقدام را درخواست کرده است. روحانی گفت، این اقدام تنها باعث افزایش محبوبیت سپاه در داخل و خارج از کشور می‌شود.

 

شش ماه نخست 1389/ حملات در تنگه هرمز

در 13 ژوئن، دو تانکر نفت در نزدیکی تنگه هرمز، حدود یک ماه پس از آسیب دیدن چهار کشتی تجاری در همان منطقه، مورد حمله قرار گرفتند. ایالات متحده، ایران را مسئول این حملات دانست و ترامپ، ایران را «حامی ترور» خواند. ایالات متحده در پاسخ اعلام می‌کند که هزار نیروی اضافی به خاورمیانه اعزام می‌کند و سپاه پاسداران انقلاب اسلامی دو روز بعد یک پهپاد جاسوسی آمریکایی را سرنگون کرد. ایالات متحده بار دیگر ایران را مسئول حملات به نفتکش‌های منطقه در ماه‌های بعد دانست و تلاش کرد یک کشتی ایرانی را که در نزدیکی قلمرو بریتانیایی جبل‌الطارق در حرکت بود، توقیف کند.

 

شهریور 1398/حملات به میادین نفتی عربستان

هواپیماهای بدون سرنشین به تأسیسات نفتی آرامکوی سعودی در شرق عربستان سعودی حمله کردند و دومین میدان نفتی بزرگ این کشور و یک مرکز حیاتی تثبیت نفت خام را مورد حمله قرار دادند. این حمله نیمی از تولید نفت عربستان را متوقف کرد و باعث جهش بی‌سابقه قیمت نفت برنت شد. شورشیان حوثی یمن که مورد حمایت ایران هستند مسئولیت این حمله را برعهده گرفتند اما ایالات متحده و عربستان سعودی ایران را مقصر دانستند.

 

دیماه 1398/ ترور سردار قاسم سلیمانی

آمریکا، قاسم سلیمانی، فرمانده نیروی قدس سپاه پاسداران انقلاب اسلامی را با حمله پهپادی در بغداد ترور کرد. برخی کارشناسان، سلیمانی را دومین فرد قدرتمند ایران پس از رهبر ایران می‌دانستند. ابومهدی المهندس، رهبر شبه‌نظامیان عراقی نیز به همراه هفت شهروند ایرانی و عراقی دیگر ترور شدند. ایران قول انتقام داد و اعلام کرد که دیگر به محدودیت‌های توافق هسته‌ای پایبند نخواهد بود. بلافاصله پس از آن، ایران به اشتباه یک هواپیمای مسافربری اوکراینی را سرنگون کرد. کمی قبل‌تر ایران به پایگاه آمریکا در عراق حمله کرده بود.

 

اردیبهشت 1399/ پرتاب ماهواره

ایران اولین ماهواره نظامی خود را به فضا پرتاب کرد. ایالات‌متحده در مورد قابلیت‌های موشکی دوربرد ایران ابراز نگرانی کرد. چند روز بعد، مایک پمپئو، وزیر امور خارجه ایالات متحده اعلام کرد که ایالات متحده همچنان طرف برجام است و به‌دنبال برگرداندن تحریم‌های چندجانبه علیه ایران از طریق قطعنامه شورای امنیت خواهد بود. مخالفان این اقدام، از جمله روسیه استدلال کردند که ایالات متحده مفاد این توافق را با اعمال مجدد تحریم‌های دولت ترامپ علیه ایران نقض کرده است.

 

آبان 1399/ ناکامی در تمدید تحریم تسلیحاتی

دولت ترامپ به دنبال تمدید یک دهه تحریم تسلیحاتی سازمان ملل علیه ایران بود که قرار بود در ماه اکتبر طبق برجام منقضی شود. دولت آمریکا مدعی بود که ایران این توافق را نقض کرده و نمی‌توان به تهران اجازه داد انبار تسلیحات خود را دوباره پر کند. در شورای امنیت سازمان ملل، قطعنامه مورد حمایت ایالات متحده برای تمدید تحریم شکست خورد.

 

آذر 1399/ تقویت غنی‌سازی

پس از ترور محسن فخری‌زاده، دانشمند ارشد هسته‌ای، مجلس ایران لایحه افزایش غنی‌سازی اورانیوم تا 20 درصد را تصویب کرد که بسیار فراتر از غلظت‌های مجاز برجام بود. ایران همچنین متعهد شد که در صورت عدم رفع تحریم‌ها علیه بخش‌های بانکی و نفتی ظرف دو ماه، بازرسان آژانس بین‌المللی انرژی اتمی را اخراج خواهد کرد.

 

اردیبهشت 1400/ مذاکرات احیای برجام

امضاکنندگان برجام در وین با هدف بازگرداندن ایالات متحده و ایران به این توافق مذاکره کردند. مقامات ایالات متحده و ایران در جلسات تبادل غیرمستقیم در مورد ترتیب بازگشت به توافق شرکت کردند. هر یک از طرفین اصرار داشتند که طرف مقابل باید اولین کسی باشد که تعهدات خود را از سر می‌گیرد.

 

تیرماه 1400/ توقف مذاکرات در دولت رئیسی

در انتخابات ریاست‌جمهوری ایران در ماه ژوئن، ابراهیم رئیسی پیروز شد.. مذاکرات برای احیای برجام برای ماه‌ها متوقف شد. گفت‌وگوها در نوامبر از سر گرفته شد و مذاکره‌کنندگان جدید ایران مواضع سخت‌گیرانه‌تری نسبت به پیشینیان خود اتخاذ کردند.

 

فروردین 1401/ بازدارندگی در مقابل ایران

ایالات متحده، بحرین، مصر، اسرائیل، مراکش و امارات متحده عربی مجمع نقف را تأسیس کردند که چارچوبی برای همکاری منطقه‌ای با هدف بازدارندگی ایران بود. در همان ماه، ایالات متحده به‌طور مخفیانه افسران نظامی بحرین، مصر، اسرائیل، اردن، قطر، عربستان سعودی و امارات متحده عربی را برای نشستی با تمرکز بر رسیدگی به توانمندی‌های پهپادی و موشکی ایران گرد هم می‌آورد.

 

فروردین تا مرداد 1401/ هشدار بایدن به ایران

مذاکرات در مورد احیای توافق هسته‌ای در طول حمله روسیه به اوکراین متوقف شد و زمانی که در ژوئن از سر گرفته شد، پیشرفت کمی حاصل شد. مقامات آمریکایی هشدار دادند که زمان نجات توافق رو به اتمام است، زیرا طبق گزارش‌ها، ایران اورانیوم غنی‌شده کافی برای ساخت بمب هسته‌ای را انباشته کرده است.

 

شهریور 1401/ اعتراضات ایران، توقف مذاکرات

موجی از اعتراضات ایران را به لرزه درآورد. دولت بایدن از اعتراضات حمایت کرد. در همین حال، کاخ سفید سیگنال می‌دهد که مذاکرات هسته‌ای به دلیل اعتراضات و حمایت آشکار ایران از حمله روسیه به اوکراین به‌طور نامحدود متوقف شده است.

 

شهریور 1402/ مبادله زندانیان

واشنگتن یک معافیت تحریمی صادر می‌کند و 6 میلیارد دلار از سرمایه‌های مسدودشده ایران در کره جنوبی را در ازای آزادی پنج شهروند ایرانی-آمریکایی بازداشت‌شده در ایران آزاد می‌کند. قانونگذاران جمهوری‌خواه از این توافق انتقاد می‌کنند که گفته می‌شود با میانجیگری دولت‌هایی از جمله عراق، عمان، قطر، سوئیس و بریتانیا انجام شده است.

 

مهرماه 1402/ حمله حماس به اسرائیل

حماس، 7 اکتبر حمله غافلگیرانه‌ای را به اسرائیل آغاز کرد. این گروه همچنین ده‌ها اسرائیلی دیگر را به‌عنوان گروگان دستگیر می‌کند. پس از این حمله، ایالات متحده و قطر برای جلوگیری از دسترسی ایران به کمک‌های بشردوستانه 6 میلیارد دلاری که در ماه سپتامبر به این کشور ارسال شد، همکاری کردند. مقامات اطلاعاتی ایالات متحده و منطقه هیچ مدرک فوری دال بر دخالت مستقیم ایران در حمله حماس پیدا نمی‌کنند، اما کارشناسان می‌گویند که این کشور در ماه‌های قبل به این گروه سلاح و آموزش داده است.