روایت اهالی روستاهای سیلزده قشم، کرمان و هرمزگان از گرفتاری در سیل و توفان/ روزهای پرگلولای آخر پاییز
۱۲۰۰ هکتار از اراضی باغی و زراعی استان هرمزگان و ۹۰ درصد زمینهای کشاورزی کلات مالک قلعهگنج کرمان در سیل دچار آسیب شده است
«علی» صبح روز شنبه که خودش را به مدرسه محل خدمتش در سردشت بشاگرد رساند، خبری از شاگردانش نداشت و نمیدانست چطور خودشان را به مدرسه میرسانند؟ چطور قرار است از آن رودخانه هنوز پرآب از سیل، عبور کنند و به جلسه امتحان برسند؟ دو روز بود صدایی از بشاگرد بلند نشده بود و سیلاب، روستاها را در سکوت فرو برده بود. علی غروب روز شنبه بعد از اینکه حدود دوساعت پشت یک رودخانه خروشان گیر کرده و از جادههایی پر گلولای و نیمهمسدود گذشته بود، به میناب، شهر محل سکونتش برگشت و بعد از آن، پای تلفن از هرچه دیده بود، تعریف کرد؛ دسترسی تلفنی و اینترنتی به اهالی روستاهای بشاگرد ممکن نیست و باید یکنفر از شهر دیگری واسطه شود تا تصویری از جادههای بستهشده، خانهها و زمینهای کشاورزی آسیبدیده منتشر شود. علی، معلم جوان سردشت، حالا واسطه ارتباط با بشاگرد است.
سازمان هواشناسی هفتهگذشته برای چهار استان جنوبی کشور هشدار سطح قرمز صادر کرد و از روز سهشنبه به بعد بارشهای شدید، برف و سیل در این استانها آغاز شد. در سهروز توفانی سهشنبه تا جمعه، بیشترین بارش مربوط به استانهای هرمزگان، فارس، کرمان و بوشهر بود و جزیره خارک در استان بوشهر، پربارشترین نقطه کشور در ۲۴ ساعت منتهی به روز جمعه بوده است. تا روز 29 آذرماه هفتنفر در این سیل جان خود را از دست دادهاند؛ دو کودک ۹ساله و یکنفر از امدادگران هلالاحمر بهنام «محمد قربانی» که جانشان در این سیل از دست رفت.
از میان روستاهای شهرستان بشاگرد هرمزگان، بخش گافر و پارامون بیشتر درگیر سیل شدهاند. علی تعریف میکند که رودخانه «جگین» بعد از اینکه همه رودهای دیگر به آن سرازیر شدند، طغیان کرد و بهسمت روستاهای گافر و پارامون رفت و آنها را زیر آب برد، دکلهای برق را روی زمین انداخت، زمینهای کشاورزی و خانهها را خراب و بشاگرد را از همیشه، محرومتر کرد. تا ساعت 10 شب شنبه، آب هنوز در بعضی روستاها فروکش نکرده بود و بسیاری از ساکنانشان هم همانجا مانده بودند؛ چون «چون جایی را نداشتند.»
حالا مدارس بشاگرد، امتحانات را بهتعویق انداختهاند چون امکان تردد در جادهها وجود ندارد. شاگردان علی از روستاهای اطراف بخش مرکزی بشاگرد به مدرسه میآیند و او نمیداند که فردا میتوانند بیایند یا نه: «خبردار شدیم که شاید اینهفته نتوانند به مدرسه بیایند. جادهها کلاً مسدود شده است. بعد از سیل همه رودخانهها در بشاگرد طغیان کرد، الان حجم آب رودخانهها کمی کمتر شده، اما از رودخانهای مانند جگین که اصلاً نمیشود عبور کرد. بیشتر مسیرهای بخش گافر خاکی است و بارندگی شدید جاده را از بین برده. سیل جان کسی را نگرفته، اما زمینهای کشاورزی و دامهای چند روستا در این بخش از بین رفته.»
او دیده است که در فاصله بین شهر سردشت و یکی از روستاها، 10 تا 12 تیر برق از شدت باد و باران روی زمین افتاده بود، کرکره همه مغازهها پایین بود و مردم جایی برای خرید مواد خوراکی نداشتند: «گرفتاری دیگر، قطعی اینترنت بود. هلالاحمر و اداره راه به روستاها رفته بودند اما امکاناتشان محدود است. اداره راه چند روستا را میتواند پوشش دهد؟ روستایی که اصالتاً اهل آنجا هستم سهکیلومتر تا مرکز شهر فاصله دارد و تا شنبه، هیچ دستگاهی نیامده بود که راه آن را به مرکز شهر باز کند. اگر کسی آنجا بیمار شود، راهی نیست که تا مرکز شهر او را برسانیم. دسترسی به اینترنت و آنتن تلفن هم وجود ندارد که بدانیم شدت خسارت در روستاها چقدر بوده؟ تا الان که هیچ گزارشی ـ نه تلفنی، نه تصویری ـ از مردم نداشتیم. راه روستاها هم تا مرکز شهر خیلی زیاد است. تا راه این روستاها با دستگاههایی که وجود دارد باز شود، خیلی زمان میبرد. خود مرکز شهر هم خسارت دید، آب بالا آمده بود و بعضی از مسیرها را مسدود کرده بود.»
محسن یکتاپور، رئیس سازمان جهاد کشاورزی استان هرمزگان اعلام کرده که طبق ارزیابیهای اولیه، 1200 هکتار از اراضی باغی و زراعی این استان بر اثر بارندگی و تگرگ دچار آبگرفتگی یا آسیب شده و به پنج کیلومتر از کانالهای انتقال آب، سه کیلومتر جاده بین مزارع و تاسیسات آبیاری تحتفشار در برخی مناطق نیز خساراتی وارد شده است. تا پیش از سیل هم بسیاری از روستاهای بشاگرد آب لولهکشی نداشتند و از آب چشمه استفاده میکردند، حالا همان آب چشمه هم گلآلود شده و آب سالمی برای آشامیدن نیست. علی تعریف میکند که روستاهای کمی از آب چاه استفاده میکنند و همین آب هم ممکن است گلآلود شود. روستاها در شرایط عادی هم امکانات بهداشتی بسیار پایینی دارند و حالا در این شرایط، همهچیز تشدید میشود. در همین بخش که منطقه وسیعی است، یک یا دو خانه بهداشت فعال است و اگر در این شرایط یک مادر باردار هم در این روستاها زندگی کند، کارش تمام است.
روز پنجشنبه در میناب و جاسک هم بارندگی بود و در همینمدت یک پل در مسیر سیریک و پلی دیگر در مسیر میناب به بشاگرد شکست، راه جاسک میناب مسدود شد و در سیریک هم سیل آمد. میناب از روز شنبه کمکم به شرایط عادی برگشت و فقط یکی از محلات آبگرفتگی داشت. مسیرها به سمت جاسک و سیریک هم تا روز جمعه بسته بود. بارندگی در بشاگرد از پنجشنبه آغاز شد و یکروز قبل از آن هم شهرستان جاسک از شدت بارش، به دریاچه تبدیل شده بود. این را اردشیر، ساکن میناب، تعریف میکند که از خانوادهاش در بشاگرد بیخبر است. او از دوستانش شنیده و تعریف میکند که بعد از بارندگیها، بیش از 10 تیر برق در بشاگرد روی زمین افتاد، راه ارتباطی جادهای 150 روستا قطع است و فیبر نوری در چهار نقطه قطعشده و امکان ارتباط تلفنی وجود ندارد: «حتی برق هم قطع است. خانواده من در این منطقهاند، اما هیچ ارتباطی با آنها نداریم که احوالشان را بپرسیم. اگر 100شماره همراه هم داشته باشیم، با یکنفر هم نمیتوانیم صحبت کنیم.»
«طولا» زیر آب
اهالی جزیره قشم از قبل خودشان را برای این بارشها آماده کرده بودند، اما شدت آن در بعضی از روستاها مثل طولا، بیشتر از آنچیزی بود که فکر میکردند. تعدادی از اهالی مناطق بالادست روستا که به سد نزدیکتر بودند، بعد از شدتگرفتن بارشها در روز پنجشنبه، خانههایشان را خالی کردند و به محل اسکان اضطراری انتقال داده شدند. خانه «یاس» هم در روستای طولا، زیر آب رفت و آب از بالای سقف، لای پنجره و حیاط، خودش را به داخل خانه کشاند و تا زانو بالا آمد. یاس چهارشنبهشب وسایل خانه را تا جایی که میتوانست در بلندترین نقطه گذاشت و به خانه مادرش در لافت رفت و جمعهشب که برگشت، روی همهچیز گلولای نشسته بود.
«از روزی که باران شروع شد، آب پشت سد طولا جمع شد و ناگهان که سد شکست، خانه و زندگیمان را آب برد. از درودیوار آب، گل و آشغال میآمد.» یاس، اینها را وقتی تعریف کرد که در حیاط خانهاش در روستای طولای قشم ایستاده بود و تلاش میکرد تا باقیماندههای گلولای را از روی وسایل خانه بشوید. پنجشنبهشب که باران شدیدتر شد، همه طولا زیر آب بود و تا بالای سقف ماشینها هم رسیده بود: «هرچقدر وسایل را بالاتر میگذاشتیم، باز هم آب به آنها میرسید. همانشب از خانه خودمان به خانه مادرم در لافت رفتیم؛ خانه او روی کوه است. در لافت فقط قبرستان را آب برد، اما در طولا، آب همه زندگی را برد.» حالا قالیشویی روستا دیگر جایی برای شستن فرشهای جدید ندارد.
بعضی از خانههای روستا بعد از سیل، آسیب شدیدی دیدهاند، اما خانههایی که محکمتر بودند مثل خانه یاس، آسیب زیادی ندیدند و آب فقط از درودیوار و سقف، وارد حیاط و داخل خانهها شد. از سیل فقط گلولای مانده و در چالههایی که نشست بیشتری داشتند، هنوز آب باقی مانده. توفان و سیل روز چهارشنبه و پنجشنبه آب، برق و اینترنت را قطع کرد اما از روز شنبه آب، برق و اینترنت با سرعتی ضعیف وصل شد. بعضی از راههای روستایی هنوز بهخاطر آب باقیمانده از سیل در جاده قطع است. یاس میگوید زمین کشاورزی در منطقه زیاد نیست و خسارتها بیشتر به خودروها و وسایل خانهها وارد شده است. شهر قشم هم تا جمعهشب هنوز درگیر سیل و نیمی از ماشینها، زیر آب بود و دکلهای برق روی زمین افتاده بود؛ بارندگی تا جمعه ادامه داشت اما تا آخر روز نمنم شد. محل اسکان هم به خانوادهها داده بودند؛ در یکسالن با یک چادر و دو پتو. حالا شرایط در طولا و روستاهای دیگر در حال بازگشت به وضعیت عادی است.
بارشها از روز سهشنبه در قشم آرامآرام آغاز شد و از چهارشنبه، شدت گرفت و در پنجشنبه به اوج رسید. اهالی قشم پیشازاین توفانها و سیلهای دیگری هم دیده بودند و بعد از شنیدن پیشبینی سیل، خودشان را آماده کرده بودند. در سیل هفتهگذشته مناطق طولا، درگهان و خود شهر قشم آسیب بیشتری دید؛ نقاطیکه ساختوساز و خیابانسازی بیشتری دارد و بهدلیل نداشتن شیب، آبگرفتگی بیشتری داشتهاند. درگهان و طولا تقریباً در مرکز جزیره قرار دارند و آب، راهی برای خروج نداشته است.
نرجس، ساکن روستای گمبرون است و میگوید، روستاهای «گمبرون» و «سلخ» بیشترین حجم بارندگی را داشتهاند، اما بهدلیل نزدیکبودن به دریا و شیب زمین، آبگرفتگی در معابر و خانهها بهشدت روستاهای دیگر نبود. مسیر خروج آب از خانه را مشخص کردند، یک راه آب از سمت دیوار بهسمت کوچه درست کردند و سنگری شنی جلوی خانه ساختند: «وقتی توفان شروع شد، در خانه بودیم. خانه ما بازسازی شده و آب از پنجرهها آب بهسمت داخل میآمد و با حوله آن را کنترل میکردیم. آبی که از سقف میآمد هم قابل کنترل بود. فردای آنروز در روستاهای سلخ، گامبرون و دوربنی، آب زیادی جمع شده بود، اما برای جاده ساحلی سلخ گامبرون اتفاق زیادی نیفتاده بود و آب راهش را از کوچهها بهسمت دریا باز کرده بود.»
روستای «گوران» از سهشنبه تا جمعه، برق نداشت و همه راههای ارتباطی با آن قطع بود. سلخ هم که وسعت بیشتری دارد، آسیبهای بیشتری دیده بود. خانههای قدیمی بازسازینشده و سقفهای بدون ایزوگام، باعثشده بود آب زیادی در خانهها جمع شود. مصیبت بزرگتر قطعی برق، آنتن و اینترنت بود؛ از روز آغاز بارشها، برق هرروز قطع میشد. نرجس تعریف میکند که روز چهارشنبه بیشتر از 12 ساعت برق، اینترنت و آنتن تلفن قطع شده بود. قطعی برق تا ساعت هشتشب پنجشنبه ادامه داشت و فقط برای یکساعت و 30 دقیقه وصل شد و بعد از آن، روستاهای قشم تا 25 ساعت خاموش شدند.
سوپرمارکتها، کافهها و رستورانها خسارت دیدند و مواد غذایی نگهداریشده در یخچالها ازبینرفت. همه سوپرمارکتها بسته بودند و نرجس، صفهای طولانی روبهروی نانواییها را دیده بود. حالا یکروز بعد از توفان، کمکم شرایط به وضعیت روزهای عادی برگشته است. نرجس میگوید، سیل و توفان با کمترین خسارت، برطرف و الان پاساژهای قشم دوباره باز شدهاند: «این شرایط نیاز به امدادرسانی زیادی نداشت و بخش عمدهای از آن هم مربوط به تجربه سیل بهخصوص در این فصل بوده است. شاید مسافرانی که هشدارهای هواشناسی را جدی نگرفته بودند، بیشتر با مشکل روبهرو شدند. بیشترین چیزی که آزار میداد، نبود برق بود.»
در بیشتر روستاهای قشم از آبشیرینکن برای تامین آب آشامیدنی استفاده میشود اما بیشتر آنها ترجیح میدهند از آب برکهها استفاده میکنند. حسن، ساکن روستای «دوربنی» و کارمند اداره برق، هم تعریف میکند که در دوسال اخیر نبود بارندگی باعثشده که برکهها خشک شوند و مردم در اینمدت از آبشیرینکن استفاده میکردند، اما حالا که برکهها پر از آب و گل شده، اهالی باید صبر کنند که گلولای تهنشین شوند: «در جزیره آب لولهکشی زیرساخت زیادی ندارد و هر چندماه یکبار آن را باز میکنند تا اهالی آبانبارهایشان را پر کنند. شبی که سیل آمد، سه سیلبند اطراف دوربنی شکست؛ روستا آسیب ندید اما علفزارهایی که دامدارها از آن برای تغذیه دامهایشان استفاده میکردند، زیر آب رفت. همان شب دو پست برق در طبل و «پا سیدو» شکست و حتی جرثقیل هم نمیتوانست آن را جابهجا کند. بسیاری از ترانسهای هوایی برق و دکل برق فشار قوی هم شکست.» حسن در این چندروز از شرایط پستهای برق و دکلها خبر داشت و حالا میداند که بخش زیادی از دکلهای برق، درست شدهاند و مسیرهای روستایی باز شدهاند، کوچهها گلآلودند، ماشینها در کوچههای خاکی بعضی از روستاها، در گل گیر کردهاند: «انگار که باران یکسال زراعی در یکشب بارید؛ آنقدر که اهالی میگویند در 60 سال گذشته، چنین بارشی را ندیدهاند.»
مسیر رودخانه عوض شد، سیل زمینها را برد
همان ساعتها که هرمزگان و قشم زیر سیل بودند، روستاهای کرمان هم با رودخانههای طغیانکرده روبهرو میشدند؛ مثل کلات مالک قلعهگنج کرمان که بیش از 90 درصد زمینهای کشاورزی آن در فصل کاشت گندم، جو، کنجد، گوجه و خیار زیر آب رفت. جلال نظری، دهیار روستای کلات مالک قلعهگنج کرمان است و تعریف میکند که حالا وضعیت در روستا پایدار شده و روزهایی آفتابی در راه است، اما هنوز در خانهها گلولای باقی مانده: «برای این خانهها هم لودر گرفتهایم که لایروبی انجام دهیم. امروز و فردا که هوا آفتابی است هم این گلولای باقیمانده، خشک میشود.»
باران از ساعت دو بامداد تا 10 صبح پنجشنبه، بیوقفه ادامه داشت و سیل را در بالادست روستا بهراهانداخت. جلال میداند که اگر کشاورزان مسیر رودخانه را تغییر نداده بودند، سیل آسیب کمتری داشت. بعد از اینکه آب پشت سیلبندها جمع شد، آنها را شکست و از پلی که چندسال پیش ساخته شده بود، رد شد و به زمینهای کشاورزی و روستا رسید. جلال میگوید، قبل از بارشها هشدارها داده شده بود و مردم، سیلبندها را بسته بودند، اما بعد از اینکه حجم آب بالا رفت، به سیلبندها فشار آمد و از آن هم عبور کرد: «الان فصل برداشت کنجد است و آسیب زیادی نمیبیند، اما موقع کاشت گندم، جو، یونجه، گوجه، خیار و محصولات جالیزی بود و تقریباً 90 درصد زمینهای کشاورزی کامل زیر آب و گلولای رفت و خراب شد. این روستا تلفات دامی و انسانی نداشت، مدرسه و خانهبهداشت هم آسیب ندیدند و خانهها هم تخریب نشدند. در این چندروز که اعلام آمادهباش بود، مسئولان در منطقه حضور داشتند.»
محمدعلی طالبی، استاندار کرمان، 28 آذرماه خبر داد که ۱۳۹ روستای این استان درگیر سیل و هشتشهر هم دچار آبگرفتگی شدند. علاوه بر این، بخشی از جادههای روستایی تخریب و راه ارتباطی چند شهرستان بهطورموقت قطع شد، ۷۷ روستا با قطعی آب مواجه شدند، در تعدادی از روستاها نیز قطعی برق گزارش شد و سهروستا تخلیه شدند. فرماندار فاریاب هم روز جمعه از تخلیه کامل روستاهای در معرض خطر این شهرستان در استان کرمان خبر داده بود.
ادامه آمادهباش نیروهای هلالاحمر
بعد از اعلام هشدار قرمز از سوی سازمان هواشناسی، از تاریخ 24 آذرماه تا روز 30 آذرماه، حدود 25 استان کشور درگیر سیل شدند و سازمان امدادونجات هلالاحمر به حدود 42 هزار و 112 نفر امدادرسانی کرده است. در این بازه زمانی به 4484 نفر اسکان اضطراری داده شده، 492 مورد تخلیه آب منازل انجام شده و 396 نفر در شبکه امداد و نجات به مناطق امن منتقل و 2152 دستگاه خودرو، رهاسازی شدند.
محمدحسین کبادی، معاون عملیات سازمان امداد و نجات هلالاحمر به «هممیهن» میگوید، درمجموع در این بازه زمانی 681 تیم عملیاتی درگیر امدادرسانی بودهاند.
بهگفته او، این سازمان همچنان در استانهایی مانند کرمان به عملیات امدادرسانی ادامه میدهد: «در طرح امداد و نجات زمستانه سازمان امدادونجات هلالاحمر، علاوه بر پایگاههای ثابت این سازمان در تمام کشور، در مناطق برفگیر و مستعد خطرپذیری، برخی پستهای موقت امدادونجات ایجاد میکنیم تا در صورت نیاز، سرعت پاسخگویی افزایش پیدا کند. در شرایطی که وضعیت هشدار قرمز اعلام میشود، سطح آمادگی باتوجه به این شرایط، تقویت میشود.»
کبادی توضیح میدهد که تیمهای این سازمان همچنان در وضعیت آمادهباش قرار دارند: «هر نقطهای که سازمان هواشناسی و مدیریتبحران اعلامهشدار کند، شبکه امداد و نجات در بالاترین سطح در وضعیت آمادگی قرار دارند. برای این شرایط بهخصوص برای گردنههای صعبالعبور و برفگیر، پستهای امداد و نجات زمستانه با تجهیزات کافی مستقر شده است. ما بر مبنای هشداری که صادر میشود، سرعت واکنش و پاسخگویی را در مناطق بالا میبریم و تیمهای امدادی پشتیبانی از مناطق متاثر از تغییرات اقلیمی را تقویت میکنیم.»
کبادی از مردم درخواست میکند که پیش از سفر، هشدارهای هواشناسی را جدی بگیرند: «مردم علاوه بر شرایط آبوهوایی مقصد، شرایط مسیر را هم در نظر بگیرند؛ چون احتمال دارد از گردنههای برفگیر و مستعد، سیل عبور کنند. علاوهبراین، ممکن است در یکمحور دهها خودرو گرفتار شده باشند که زنجیرچرخ در خودروی خود داشته باشند، اما نمیدانند چطور از آن استفاده کنند. مسافران باید پیش از سفر، نحوه استفاده از زنجیرچرخ را یاد بگیرند؛ چون در سرما نمیتوانند بهراحتی از آن استفاده کنند. قبل از سفر حتماً باک بنزین، سیستم گرمایش خودرو و برفپاککن را بررسی کنند، همچنین در خودروی خود پتو، وسایل اضطراری، وسایل گرمایشی و کیف مواد اولیه را داشته باشند.»
عکس: محمد برنو/ آوش
