گزارشی از ابتلای گسترده و سریع ۳ ویروس در کشور/ شیوع آنفلوآنزا به‌دلیل کمبود واکسن/ ۳ درصد بیماران تنفسی مبتلا به کرونا، ۱۰ درصد مبتلا به سرماخوردگی و ۲۵ درصد مبتلا به آنفلوآنزا هستند
سرپرست مرکز مدیریت بیماری‌های واگیر وزارت بهداشت به هم‌میهن می‌گوید که امسال حدود ۵۰۰ تا ۶۰۰ هزار واکسن آنفلوآنزا توزیع شد که بخشی از آن واکسن ایرانی بود؛ آماری که با اعلام رئیس وقت سازمان غذا و دارو تفاوت بسیاری دارد.
آماری نیست؛ اما براساس اعلام مرکز مدیریت بیماری‌های واگیر وزارت بهداشت، 3 درصد بیماران تنفسی مبتلا به کووید 19، 10درصد مبتلا به ویروس سرماخوردگی و 25 درصد مبتلا به ویروس آنفلوآنزا هستند. آنفلوآنزای در گردش، H1N1 است. این ویروس در سال 2010 -2009 به‌عنوان آنفلوآنزای خوکی شناخته می‌شد که ترکیب جدیدی از ویروس‌های آنفلوآنزا بود و خوک‌ها، پرندگان و انسان‌ها را آلوده می‌کرد. این ویروس در همان سال، منجر به مرگ 284 هزار و 400 نفر در جهان شد. موج ابتلا به آنفلوآنزای H1N1 تا پایان دی‌ماه در کشور ادامه دارد و هشدارها متوجه سالمندان، کودکان و افراد مبتلا به بیماری‌های زمینه‌ای است.
بخش بیماری‌های تنفسی بیمارستان‌ها شلوغ است و بخش‌های سرپایی مراکز درمانی، کادر درمان را به یاد تجربه پاندمی کرونا می‌اندازد، همانقدر پرسروصدا و همانطور پر از جمعیت: «با حجم انبوهی از بیماران مبتلا به آنفلوآنزا مواجه‌ایم، تقریباً ۴۰ درصد افرادی که در مراکز درمانی به‌دلیل عفونت‌های تنفسی بستری می‌شوند به‌دلیل ابتلا به آنفلوآنزاست.» این روایت سرپرست مرکز مدیریت بیماری‌های واگیر وزارت بهداشت از شرایط فعلی است.
متخصصان بیماری‌های تنفسی فعال در بیمارستان‌ها می‌گویند که امسال واکسن پیشگیری از ابتلا به آنفلوآنزا به تعداد کافی وارد کشور نشد. پیش از این نهم مهرماه، رئیس وقت سازمان غذا و دارو اعلام کرد که مجوز واردات دو میلیون و 100 هزار دوز واکسن 4 ظرفیتی آنفلوآنزا صادر شده که بیش از یک میلیون و 800 هزار دوز آن در داروخانه‌های کشور توزیع شده است اما قباد مرادی، سرپرست مرکز مدیریت بیماری‌های واگیر وزارت بهداشت به هم‌میهن می‌گوید که امسال حدود 500 تا 600 هزار واکسن آنفلوآنزا توزیع شد که بخشی از آن واکسن ایرانی بود؛ آماری که با اعلام رئیس وقت سازمان غذا و دارو تفاوت بسیاری دارد.
هادی یزدانی، پزشک بیمارستان سینا در اصفهان به هم‌میهن می‌گوید که دلیل کمبود واکسن آنفلوآنزا، تغییر ناگهانی دولت است؛ یعنی زمانی که باید واکسن خارجی سفارش داده می‌شد، مسئولان وقت به وظایف خود عمل نکردند، به همین دلیل واکسن به تعداد بالا ثبت سفارش نشد و درنهایت هم افراد زیادی از تزریق آن جا ماندند.
سرپرست مرکز مدیریت بیماری‌های واگیر وزارت بهداشت اما تقصیر را به گردن تحریم‌ها می‌اندازد و تایید میکند که این واکسن به تعداد محدودی وارد کشور شد، تا جایی که نتوانستند این واکسن را برای گروه‌های اولویت‌دار تزریق کنند. در حال حاضر هم مراکز بهداشت، واکسنی در اختیار ندارند. از آن‌سو، واکسن موثری برای پیشگیری از ابتلا به کووید 19 در کشور وجود ندارد.
آنفلوآنزا شیوع جهانی پیدا کرده است، گزارش‌های رسیده حکایت از افزایش موارد ابتلا به این ویروس دارد و هشدارها شروع شده است. مدیران سازمان خدمات بهداشتی انگلیس هشدار داده‌اند که تعداد مبتلایان به آنفلوآنزا در بیمارستان‌های انگلیس طی ماه گذشته ۴ برابر شده و ابتلا به این ویروس با سرعت نگران‌کننده‌ای در حال افزایش است. آمارها نشان می‌دهد که در اخیراً ۵ هزار بیمار مبتلا به ویروس آنفلوآنزا در بیمارستان تحت درمان بودند که این میزان حدود 5/3 برابر بیشتر از مدت مشابه در سال ۲۰۲۳ بود.
سهم بالای آنفلوآنزا در عفونت‌های تنفسی
قباد مرادی، سرپرست مرکز مدیریت بیماری‌های واگیر وزارت بهداشت می‌گوید که کادر درمان در اولویت تزریق واکسن قرار دارند، تعدادشان هم زیاد است. همچنین افراد سالمند با بیماری‌های زمینه‌ای هم در اولویت‌‌اند اما به‌دلیل واردات محدود، خیلی‌ها از واکسن جا ماندند: «بهترین زمان برای تزریق این واکسن از شهریور تا مهرماه است، در حال حاضر باتوجه به اینکه در پیک آنفلوآنزا قرار داریم، برخی از متخصصان عفونی تاکید می‌کنند که گروه‌های پرخطر، واکسن بزنند و از قرار گرفتن در مراکز عمومی شلوغ خودداری کنند. البته این واکسن هم‌اکنون وارد نمی‌شود و اینکه قرار بر واردات است یا خیر، مسئولان سازمان غذا و دارو اطلاع دارند.»
به گفته این مسئول در وزارت بهداشت، میزان مرگ ناشی از ابتلا به ویروس‌های در گردش فعلی، بالا نیست. مگر اینکه فرد بیماری زمینه‌ای ازجمله دیابت یا سایر بیماری‌ها را داشته باشد، بستری شده باشد و... شیوع این بیماری در میان کودکان و بزرگسالان برابر است و تفاوتی در سن ابتلا وجود ندارد.
پیشگیری از ابتلا به ویروس کووید -19، سرنوشت مشابهی با آنفلوآنزا دارد. برای این ویروس هم واکسن موثری وجود ندارد: «در برخی کشورهای جهان بر اساس آخرین سویه در گردش، واکسن کرونا به روز می‌شود اما به نظر می‌رسد مردم در کشورهای مختلف استقبالی از آن نکرده‌اند. البته به نظر نمی‌رسد که در حال حاضر سویه جدید این ویروس کشنده باشد.»
مرادی تاکید میکند که آمار ابتلا به کرونا براساس تست‌هایی که گرفته می‌شود به صورت هفتگی اعلام می‌شود اما آماری از ابتلا به بیماری‌های تنفسی وجود ندارد. بر اساس اعلام وزارت بهداشت، میزان بیماری‌های تنفسی از اوایل آذرماه بالا رفته و در این میان سهم آنفلوآنزا از بیماری‌های تنفسی در هفته اول دی‌ماه نیز نسبت به هفته پایانی آذرماه افزایش یافته است.
از واکسن ایرانی استقبال نشد
پوشش نامناسب واکسیناسیون علیه آنفلوآنزا، موضوع مورد توجه علیرضا ناجی، ویروس‌شناس و رئیس مرکز تحقیقات ویروس‌شناسی دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی است. او می‌گوید که به‌دلیل این موضوع، مردم دسترسی کمتری به واکسن داشتند، خودشان هم بی‌توجهی کردند، از واکسن ایرانی هم استقبال نشد و درنهایت کشور با افزایش موارد ابتلا روبه‌رو شد. البته به‌طورکلی، موارد ابتلا در نیمکره شمالی بالا رفته است.
تا یک‌ماه پیش شیوع آنفلوآنزا و کووید 19 برابر بودند اما حالا آنفلوآنزا پیشی گرفته است. ناجی به هم‌میهن می‌گوید: «اکنون ویروسی که منجر به شلوغی بیمارستان‌ها و بخش‌های تنفسی شده، شیوع آنفلوآنزاست. 30 تا 50 درصد مواردی که در بیمارستان‌ها دیده می‌شوند، مربوط به ابتلا به آنفلوآنزاست.»
این پزشک تاکید میکند که فعالیت این ویروس امسال بیش از هر سال دیگری بالا بوده است تا جایی که 30 درصد از موارد ابتلا به آنفلوآنزا که به بیمارستان مسیح دانشوری مراجعه می‌کنند، مبتلا به آنفلوآنزا هستند: «خیلی‌ها می‌گویند این بیماری شبیه کووید است، علائم مشترکی هم دارد اما باید از طریق تست مشخص شود.»
به گفته او، در این میان موارد ابتلا به کووید 19 هم گزارش می‌شود اما به تعداد اندک و زیر 5 درصد. البته در حال حاضر نمی‌توان گفت که چه سویه‌ای از کووید شایع است.
شدت بیماری در کودکان
براساس اعلام این ویروس‌شناس، گروه‌های پرخطر که کودکان زیر 5 سال هم جزو آنها هستند، باید واکسینه می‌شدند که ظاهراً این اتفاق به‌طور گسترده صورت نگرفت، البته گروه‌های پرخطر تا آخر فصل هم می‌توانند واکسن بزنند. ابتلا به این بیماری در کودکان می‌تواند شدیدتر باشد که این مسئله باعث شده تا بخش کودکان مراکز درمانی، با بستری تعداد زیادی از این افراد مواجه شوند.
به گفته او، تب، سردرد، آبریزش بینی، علائم گوارشی، گلودرد، گوش درد و... ازجمله شایع‌ترین علائم ابتلا به آنفلوآنزاست که شدت آن بستگی به شرایط افراد دارد. ناجی می‌گوید که این بیماری، درمان اختصاصی دارد و آن هم تامی‌فلوست. به‌ویژه اگر یک تا سه روز اول عفونت باشد، اما زمانی‌که این بیماری شایع می‌شود، داروهای آن هم با کمبود مواجه می‌شوند. همیشه در این دوره با شیوع بالای بیماری‌ها، با اضطرار و کمبود داروها روبه‌رو می‌شویم: «مهم‌ترین نکته، پرهیز از خوددرمانی است. باید پزشک تشخیص دهد که چه درمانی در نظر گرفته شود و آیا بیمار نیاز به بستری دارد یا خیر. میزان مرگ بیماران بالا نیست. این وضعیت تا یک‌ماه دیگر که سرما پابرجاست، ادامه دارد.»
نبود واکسن، شیوع را بالا برد
هادی یزدانی، پزشک عمومی بیمارستان سینا در اصفهان است که در هفته‌های اخیر با تعداد زیادی از بیماران مبتلا به آنفلوآنزا و سرماخوردگی مواجه بوده است. او برخلاف سایر همکارانش معتقد است که اغلب این افرادی که در روزهای اخیر مراجعه می‌کنند مبتلا به کووید هستند، نه آنفلوآنزا. او به هم‌میهن می‌گوید: «از بیمارانی که در بیمارستان‌ها بستری می‌شوند، تست گرفته می‌شود و می‌توان به‌طور قاطعانه‌تری درباره نوع ابتلایشان صحبت کرد اما آنچه خودمان براساس علائم بالینی مشاهده می‌کنیم این است که اغلب این افراد مبتلا به کووید هستند.»
به گفته او، دو دانشگاه تهران و هرمزگان، هر سال به‌صورت رندوم ویروس‌های در حال چرخش را اعلام می‌کنند، اعلام اخیر وزارت بهداشت هم بر این است که ویروس فعلی در حال چرخش اول، آنفلوآنزاست، بعد کووید و در مرحله بعدی راینو ویروس‌ها قرار دارند: «ما باید میان راینو ویروس‌ها که مسئول سرماخوردگی‌ها هستند، با کووید و آنفلوآنزا از نظر سرعت و قدرت انتقال تفاوت ایجاد کنیم، بنا بر اعلام بیماران، علائمی که اکنون دارند، مشابه علائمی است که در دوره کرونا تجربه کرده‌اند، شاید این حرفی که می‌زنم علمی نباشد اما براساس نشانه‌های بالینی می‌توان گفت که سیر ابتلا به آنفلوآنزا سریع با تب بالا و علائم شدیدتر است و کووید یک مقدار کند است و بیمار نمی‌تواند به‌طور دقیق بگوید که چه زمانی مبتلا شده است.»
یزدانی، چند روز پیش در حساب شخصی‌اش در شبکه ایکس – توئیتر – از کمبود داروهای مرتبط با درمان کووید و آنفلوآنزا نوشت: «هفته‌هاست با موج سنگینی از عفونت‌های حاد تنفسی مواجه‌ایم و بیماران یک سوال واضح دارند، این بیماری کووید 19 است یا آنفلوآنزا؟ در غیاب داروی پکسلووید برای کرونا و نایاب بودن تامی‌فلو، برای آنفلوآنزا، این پرسش اهمیتش را از دست می‌دهد. برای این بیماران چاره‌ای جز درمان علامتی نیست.»
او با تاکید بر همین موضوع توضیح می‌دهد که تجویز تامی‌فلو، شرایط خاصی دارد و بستگی به شرایط بیمار دارد. از سوی دیگر زمانی‌که دارو در دسترس نیست، دیگر چه فرقی میکند که بیماری کووید است یا آنفلونزا: «دوره درمان سرماخوردگی سه تا پنج روز است، گسترشی ندارد و علائم آن خیلی به چشم نمی‌آید. اما زمانی‌که افراد، یکی بعد از دیگری مبتلا می‌شوند و به‌طور ناگهانی یک عده زیادی درگیر بیماری می‌شوند، این دیگر سرماخوردگی نیست؛ این میزان گسترش بیماری در آنفلوآنزا و کرونا دیده می‌شود و براساس شواهد بالینی هم به احتمال زیاد این ابتلا به کووید است.»
به گفته او در برخی از بیماران عفونت مجدد یا دوباره فعال شدن ویروس در بدن رخ می‌دهد، به همین دلیل است که بیماران تصور می‌کنند در مدت زمان کم، دو بار مبتلا شده‌اند. همه اینها در شرایطی است که این بیماری علامت اختصاصی ندارد. تب، تنگی نفس و... علامت اختصاصی ابتلا به کرونا یا آنفلوآنزا نیست، بنابراین بررسی‌های ما نشان می‌دهد که سه ویروس کووید، آنفلوآنزا و راینو ویروس‌ها با قدرت بالا در حال چرخش هستند، بدون اینکه واکسنی برای آنها در دسترس باشد.
نکته قابل توجهی که یزدانی هم به آن اشاره میکند، نبود واکسن کووید و دسترسی سخت به واکسن آنفلوآنزاست. او می‌گوید که واکسن‌های کووید دوظرفیتی شده‌اند، بنابراین واکسن‌هایی که در ابتدای شیوع کرونا تزریق شدند دیگر تاثیری ندارند. شرکت‌های سازنده واکسن در ایران هم بعد از پایان پاندمی کرونا، واکسن‌سازی را رها کردند مثل پاستور، برکت و... در مقابل هم شرکت‌های فایزر و مدرنا هم به‌دلیل حواشی پیش آمده، واردات‌شان به کشور امکان‌پذیر نیست.
تا یک زمانی به مردم گفته می‌شد که بروید واکسن بزنید اما الان واکسن موثری در کشور وجود ندارد تا مردم تزریق کنند. از آن طرف هم واکسن آنفلوآنزا به تعداد کم و با تأخیر وارد کشور شد، تعدادش آنقدر کم بود که خیلی‌ها جا ماندند، نتیجه هم این شد که بیماری با شدت زیادی در حال گردش است و نسبت به یکی، دو سال قبل هم شیوع بالاتری دارد، بیمارستان‌ها پر از بیماران بستری است و موارد مرگ هم گزارش شده است هرچند آماری در این زمینه در دسترس نیست اما همکاران اعلام می‌کنند که بستری بیماران مبتلا به عفونت‌های حاد تنفسی بیشتر شده است.
تکرار وضعیت کرونا برای بیمارستان‌ها
براساس اعلام این پزشک، واکسن‌های آنفلوآنزای هلندی و فرانسوی، واکسن‌های شناخته‌شده در ایران هستند، اما امسال به‌دلیل تغییر ناگهانی دولت‌ها، باتوجه به اینکه دولت فعلی مستقر نشده بود، آن مسئولانی که باید ماجرای واردات این واکسن‌ها را پیگیری می‌کردند این کار را نکردند، موضوع رها شد و در شرایطی که باید این واکسن‌ها در اواسط شهریورماه تا اواسط مهرماه در دسترس بود و تزریق می‌شد، این اتفاق نیفتاد.
درخواست واردات این واکسن‌ها باید از سه، چهار ماه قبل از آن انجام شود اما این کار صورت نگرفت و نتیجه این شده که هم‌اکنون درست مانند دوره شیوع کرونا، بخش‌های سرپایی مراکز درمانی با صف طولانی بیماران مواجه شوند. حالا به همه اینها آلودگی هوا را هم باید اضافه کرد که منجر به تشدید بیماری‌های تنفسی می‌شود.
یزدانی می‌گوید که دوره درمان ویروس در گردش، 10 تا 14 روز است، اگر هم فرد مبتلا به لانگ کووید شود، ضعف یکی از علائم آن است و مدت‌ها گریبانش را می‌گیرد، اما نکته اینجاست که برخی از پزشکان داروهای اشتباه تجویز می‌کنند: «متاسفانه اکنون با حجم زیادی از تجویز داروی ازیترومایسین، دگزامتازون و بتامتازون برای این بیماران مواجه‌ایم. ما بیمارانی داریم که ضعف شدیدی دارند اما فشار خون‌شان بالاست. خیلی از پزشکان داروهای تزریقی زیادی برای بیماران تجویز می‌کنند که تاثیر چندانی هم برایشان ندارد. همچنین ما برای درمان آنفلوآنزا، ممنوعیت استفاده از کورتن را داریم اما متاسفانه این داروها هم تجویز می‌شود. ما یک داروی اختصاصی برای درمان این بیماری‌ها نداریم.»
کاهش روند ابتلا تا 10 روز دیگر
کشور از اواخر آذرماه، وارد پیک آنفلوآنزای نوع A شد و از اسفندماه پیک دیگری شروع می‌شود که آنفلوآنزای نوع B است؛ ویروسی که شدت کمتری نسبت به نوع A دارد. تب، بدن درد و گلودرد از نشانه‌های آنفلوآنزاست. حالا آنطور که آمیتیس رمضانی، دبیر انجمن متخصصان عفونی کشور به هم‌میهن می‌گوید، بیش از 20 درصد نمونه‌هایی که اکنون شناسایی می‌شود، ویروس آنفلوآنزاست. این ویروس همان ویروس همیشگی است که هرسال در کشور دیده می‌شود اما به نظر می‌رسد امسال شدت این بیماری بالاتر از سال‌های قبل است.
رمضانی تاکید میکند که تا 10 روز دیگر، موارد ابتلا به این ویروس کمتر می‌شود تا برسد به بهمن‌ماه و اواخر اسفندماه که آنفلوآنزای نوعB شایع شود: «در حال حاضر نشانه‌های ابتلا به سرماخوردگی در بینی متمرکز است، ازجمله آبریزش و گرفتگی بینی، همچنین یک تب خفیف و سوزش گلو. در این موارد اغلب فرد به‌راحتی می‌تواند به کارهای روزمره‌اش برسد. اما تابلوی دیگری از این بیماری وجود دارد که همراه با گلودرد شدید، درد عضلانی، تب بالا و... است. اگر فرد جوان باشد و سالم، این نشانه‌ها شدت بالایی ندارند و اغلب موارد تب 40 درجه در کودکان و افراد سالمند دیده می‌شود، در مبتلایان جوان معمولاً تب 38 درجه ایجاد می‌شود.»
به گفته او، در گروه‌های خاص به‌ویژه کودکان زیر دو و پنج سال، همچنین زنان باردار، افراد با بیماری‌های مزمن، افراد مبتلا به دیابت و... معمولاً نشانه‌های بیماری شدیدتر است و عوارض آنفلوآنزا هم بالاتر. یکی ممکن است بعد از 10 روز حالش خوب شود اما فردی که در گروه پرخطر قرار دارد و بیماری‌های مزمن دارد، با روند طولانی‌تری از بیماری مواجه شود. گاهی هم مشاهده می‌شود فرد پس از ابتلا و گذشت چند روز، حالش رو به بهبود می‌رود اما ناگهان دوباره با وخامت حال مواجه می‌شود؛ یعنی عفونت دیگری به بیماری‌اش اضافه می‌شود. ذات‌الریه، درگیری مغزی، قلبی، سینوس‌ها، گوش و... ازجمله این عوارض است که می‌تواند در گروه‌های پرخطر منجر به بستری آنها یا حتی فوت‌شان شود. بهتر بود که تمام گروه‌های پرخطر واکسن تزریق می‌کردند.
دبیر انجمن متخصصان عفونی کشور بر شروع درمان در 48 ساعت اول ابتلا تاکید میکند: «اگر درمان در 48 ساعت یا 72 ساعت اول شروع شود، می‌تواند جلوی بستری و حتی مرگ افراد در گروه‌های پرخطر را بگیرد. بیشترین موارد فوت و بستری، افرادی هستند که مبتلا به بیماری‌های زمینه‌ای هستند. براساس آمارهای جهانی از هر 10 مورد بستری، 9 نفرشان بیماری‌های زمینه‌ای دارند و اگر به‌موقع درمان نشوند و واکسن هم نزده باشند، احتمال اینکه در بخش مراقبت‌های ویژه بستری شوند یا حتی جان‌شان را از دست دهند، بالا می‌رود. اغلب این افراد به‌دلیل درگیری بافت ریه فوت می‌کنند.»
تهرانی‌ها در محاصره 3 ویروس
براساس اعلام محمدرضا هاشمیان، رئیس انجمن علمی آی‌سی‌یو کشور، براساس آمارهایی که از طرف وزارت بهداشت منتشر شده، در چند هفته اخیر آنفلوآنزا و سینسیشیال تنفسی شایع‌ترین ویروس‌هایی بودند که در جمعیت در حال گرد‌ش‌اند و در تهران نیز آنفلوآنزا، راینو ویروس و ویروس کووید، بیشترین تعداد ابتلا را دارند: «نکته قابل توجه این است که ویروس آنفلوآنزا، با شدت و سرایت بیشتری همراه است و درصد ابتلا به آن هم به‌طور مداوم بیشتر می‌شود.»
به گفته او، تنها راه تشخیص ابتلا به آنفلوآنزا و کووید، انجام تست پی‌سی‌‌آر است، بدون انجام این تست نمی‌توان با اطمینان این دو بیماری را تفکیک کرد: «همانطور که قبلاً هم پیش‌بینی شده بود، در زمستان ما منتظر افزایش موارد ابتلا به آنفلوآنزا و کووید بودیم، چراکه واکسیناسیون آنفلوآنزا در کشور ما بسیار محدود انجام شد و برای کرونا هم واکسن به‌روزشده‌ای نداریم.»
او با اعلام اینکه «کودکان، نوزادان، افراد در سن بالا و افرادی که بیماری‌های زمینه‌ای دارند بیشتر تحت‌تاثیر این ویروس‌ها قرار می‌گیرند، این افراد باید واکسن می‌زدند اما حالا در شرایط فعلی، یکی از راه‌های مراقبت، استفاده از ماسک است»، گفت: «ما قطعاً مانند سال 2019 تا 2021 درگیر پاندمی جدیدی نمی‌شویم، اما از حالا تا پایان زمستان، آمار ابتلا به آنفلوآنزا و کرونا بیشتر هم می‌شود و چه‌بسا موارد ابتلا بیش از این هم می‌شود.»
هاشمیان به کمبود داروهای درمانی ویروس‌های در گردش اشاره میکند. به گفته او، اختصاصی‌ترین دارویی که برای کرونا در دنیا استفاده می‌شود، داروی پکسلووید است که در کشور این دارو موجود نیست، داروی رمدسیویر که نسبتاً موثر است هم در برخی از بیمارستان‌ها پیدا نمی‌شود.
