بعضی از سرمها در بیمارستانها سهمیهبندی شده است
کمبود دارو در پیک هفتم کرونا
در روزهایی که ویروس کرونا دوباره راهش را میان مردم باز کرده و برای چندمین بار در سه سال گذشته، ایرانیها را دستهدسته راهی بیمارستانها میکند، یک مشکل قدیمی دوباره از راه رسیده است؛ کمبود دارویی.
بیماران مبتلا به کرونا این روزها نسخهبهدست برای تهیه بعضی داروها به داروخانهها میروند و «نه» میشنوند؛ مهمترین کمبود هم مربوط است به قرص سووداک، داروهای تقویت سیستم ایمنی و بعضی سرمها.
براساس اعلام وزارت بهداشت، در شبانهروز منتهی به شنبه، یعنی دیروز، شش هزار و 921بیمار مبتلا به کرونا در ایران شناسایی شده و ۲۶نفر نیز جانشان را از دست دادند؛ تعداد جانباختگان در حالی رو به افزایش است که وزارت بهداشت اعلام کرده اگر پروتکلها رعایت نشود، تعداد مرگهای کرونا باز هم سهرقمی خواهد شد. ماجرای رعایت نکردن پروتکلها، بهویژه نزدن ماسک آنقدر جدی شده که دیروز ابراهیم رئیسی، رئیسجمهوری و رئیس ستاد ملی مقابله با کرونا از مردم خواسته است پروتکلها را رعایت کنند و واکسن بزنند: «همه مردم باید در اماکن عمومی ضمن استفاده از ماسک، به تمام ضوابط بهداشتی و فاصلهگذاری اجتماعی توجه ویژه داشته باشند و خصوصاً با توجه به نزدیکی ایام محرم، این ملاحظات با دقت بیشتر در هیئات و اماکن زیارتی رعایت شود.»
رئیسی از لزوم تزریق دوز یادآور واکسن هم گفت و از وزارت بهداشت خواست برای ارائه خدمات بهتر به شهروندان، تامین واکسن موردنیاز و افزایش مراکز واکسیناسیون را در اولویت قرار دهد.
رئیس مرکز مدیریت بیماریهای واگیر وزارت بهداشت هم دیروز با اعلام اینکه تزریق دوز یادآور واکسن، در کاهش مرگومیر کرونا تاثیر۸۰ تا ۹۰درصدی دارد، گفته که برای مهار واریانتهای نوپدید کرونا فعلا راهی جز پرکردن خلاءهای واکسیناسیون نداریم.
پنج قرص، 273 هزار تومان
شیما و زهرا، دو نفر از مبتلایانیاند که چند روز گذشته را به گشتن دنبال داروی سووداک گذراندهاند؛ دارویی که معمولا برای بیماران مبتلا به هپاتیت مصرف میشود و حالا تعدادی از پزشکان آن را برای بیماران مبتلا به کرونا تجویز میکنند. شیما که پیش از این و قبل از واکسیناسیون هم یکبار به کرونا مبتلا شده بود، مجبور شد به همه آشناها و فامیل بسپارد تا قرص سووداک را برایش پیدا کنند؛ قرصی که سازمان غذا و دارو، مصرفش را برای درمان کرونا تایید و بعد آن را رد کرد.
اعضای خانواده شیما ساعتها گشتند تا توانستند از یک داروخانه قرص سووداک را پیدا کنند؛ تنها داروخانهای که براساس اعلام سامانه اطلاعات دارویی، این دارو را موجود داشت و فقط با نسخه پزشک آن را میفروشد: «پزشک گفت اگر سووداک پیدا نکردی، از داکسیساکلین استفاده کن. از آن موقع بهشدت افتادم دنبال دارو، تمام شهر را گشتیم. گفته بودند داروخانههای دولتی دارند اما نداشتند؛ درنهایت توانستیم پنج قرص بگیریم، انگار کیمیاست؛ آنها را از ورقش جدا کرده و ریخته بودند در پاکت. کل داروهای من شد نزدیک 600هزار تومان و بیمه هم تقبل نکرد. قرص را هم دانهای 46هزار تومان گرفتیم که پنجتا روی هم شد 273هزار تومان. بعد از آن دکتر دیگری به من گفت که سازمان غذا و دارو مصرف این قرص را از سال99 ممنوع کرده است. ما تمام شهر را زیرورو کرده بودیم و با استرس زیاد در عصر پنجشنبه، فهمیدیم این تجویز اشتباه است.»
مریم.م که یک پزشک داروساز است، در اینباره میگوید: «اساتید دانشگاه که در بیمارستان امام خمینی بودند، بهعنوان یک طرح بالینی به بیمارانشان سووداک میدادند تا مطالعه کنند و ببینند که اثرگذاریاش چگونه بوده است. ما داروهای ضدویروسی و داروهای دیگر داشتیم که در درمان کووید بهکار گرفته شدند تا اثردهی آنها معلوم شود. این داروها باید یا دوره بیماری را کوتاه کنند یا جلوی مرگومیر و بستری شدن را بگیرند. این دارو هم مثل خیلی از داروهای دیگر یکسری نتایج مثبت داشت ولی هیچوقت تاییدیه سازمان غذا و داروی ایران را نگرفته و سازمان غذا و داروی آمریکا نیز چنین چیزی را برای درمان کووید تایید نکرده است. فقط در حد مطالعات بالینی بوده که در بیمارستانها انجام گرفته است. چون این دارو برای درمان اختصاصی بیماران هپاتیتی استفاده میشود، در بازار کم شده و بیماران هپاتیتی هم برای خرید آن دچار مشکل میشوند. به خاطر همین، پزشکان الان نباید چنین تجویزی را برای بیماران کرونایی داشته باشند. اوایل شیوع کرونا وضعیت فرق داشت و هنوز مطالعات زیادی درباره آن صورت نگرفته بود که با قطعیت بتوانیم بگوییم در درمان کرونا تاثیرگذار است. ولی الان دیگر میدانیم که تنها داروی ضدویروس موثر در درمان کووید که مجوز سازمان غذا و داروی آمریکا را دارد و در ایران هم موجود است، رمدسیویر است. پزشکان نباید برای کسانی که بیماری زمینهای ندارند و با توجه به علایمشان نیاز به داروی ضدویروس ندارند، سووداک تجویز کنند. با این روش، مبتلایان هپاتیتسی هم با کمبود داروهایشان مواجه نمیشوند.»
علی فاطمی، نایبرئیس انجمن داروسازان هم میگوید: «با توجه به اینکه الان وارد پیک هفتم کرونا شدهایم، احتمال کمبود داروی سووداک که برای بیماران کرونایی تجویز میشود، وجود دارد.» او با بیان اینکه عملا داروی موثری در ارتباط با درمان کرونا وجود ندارد، میگوید: «مثلا رمدسیویر تجویز میشد که حالا عملا از پروتکلهای درمانی خارج شده است. بعضی از داروها هم به دلیل اینکه این بیماری ویروسی است و ممکن است در بدن عفونت ایجاد کند، از عفونتهای ثانویه پیشگیری میکنند. ولی سرمها عملا وضع بیمار را بهتر میکنند، کورتونها هم برای افراد بدحال تجویز میشوند که خوشبختانه مشکل کورتون هیچوقت نداشتیم؛ بنابراین مشکل اصلی ما در حال حاضر سرم است.»
فاطمی میگوید افزایش۲۰ تا ۳۰درصدی قیمت دارو درست نیست؛ چون به طور میانگین داروها ۷۰درصد گران شدهاند: «کف افزایش قیمت دارو۲۰ یا ۳۰درصد است؛ این افزایش قیمت حتی در بعضی از داروها به بیش از ۱۰۰درصد هم میرسد. افرادی که فشار خون، چربی خون و دیابت دارند، اگر نسخه و پرونده داشتند میآمدند و این داروها را مطابق روال میگرفتند، اما الان این بیماران خیلی اذیت میشوند؛ چون یا مجبور میشوند دارو را آزاد تهیه کنند که خیلی گران است و یا مجبورند وارد سیستم شوند که آن هم دردسرها و گرفتاریهای خاص خودش را دارد.»
به گفته فاطمی، نارضایتی مردم از وضعیت دارو بسیار بالا رفته است: «البته اخیرا اگر فردی یکبار پیش پزشک برود و دکتر داروهایی برای چربی خون یا فشار خون یا دیابت برایش تجویز کند، دو تا سه بار میتواند از آن نسخه استفاده کند و اینگونه تا حدودی مشکل این افراد کم میشود. اما من در این چند روز اخیر دیدم کسانی که به داروخانه میآمدند و ما برایشان توضیح میدادیم که اگر پزشک این دارو را برای شما بنویسد، برای شما ارزانتر تمام میشود و این بهنفع شما است، میگفتند که حاضرند داروها را گرانتر بخرند ولی پیش پزشک نروند تا بخواهند نوبت بگیرند و در نوبت بمانند. و البته همه هم با نارضایتی از داروخانه بیرون میرفتند.»
سرم سهمیهای
زهرا، یکی دیگر از بیمارانی است که بهدلیل حاد بودن حالش در بیمارستان بستری شد و آنجا فهمید کمبود سرم وجود دارد. فرزانه داستان، داروساز و پزشک بیمارستان مسیح دانشوری به «هممیهن» میگوید داروهای اصلی برای درمان بیماران بستری همچنان رمدسیویر و دگزامتازون است و هنوز در اینباره کمبودی نیست: «سویه جدید، بیشتر کیسهای سرپایی دارد تا بستری. مگر کسی باشد که واکسن نزده باشد یا بیماری زمینهای باشد یا سن بالا که بستری شود. همچنان سویه طوری است که مراجعات سرپایی سهبرابر افزایش پیدا کرده است. در مراجعات سرپایی هم براساس پروتکلها و راهنمایی کشوری و جهانی، دارو برایش نداریم و همچنان کرونا را بهصورت علامتی درمان میکنیم، یعنی بیمار هر علامتی داشته باشد، طبق آن دارو تجویز میکنیم؛ مثلا اگر سرفه داشته باشد، ضدسرفه میدهیم، یا اگر تب داشته باشد، داروهایی مثل استامینوفن تجویز میکنیم. اگر بدندرد داشته باشد، داروی ضددرد میدهیم. داروی روتین ضدویروس در درمان سرپایی مدنظرمان نیست. در بیمارانی که بستری میشوند، همچنان براساس راهنماهای کل دنیا رمدسیویر و دگزامتازون را تجویز میکنیم. داروی جدیدی وارد بازار دارویی نشده است و این دو دارو در داروخانههای بیمارستانی وجود دارند.»
او اما در ادامه میگوید با افزایش بستریها در موج جدید کرونا، سرم در بیمارستانهای سانتر کرونا سهمیهبندی شده است: «متاسفانه کمبود سرم داریم. قبل کرونا هم یکسری سرمها کم بودند. درحالحاضر، بهگونهای نیست که بیمارستانها از پس تامین سرم برنیایند اما سرم سهمیهبندی شده و بیمارستانها و پزشکها معمولا از سرمهای جایگزین استفاده میکنند، اگر دارویی را بشود در سرمهایی که موجود است بزنند، جایگزین میکنند. هر بیمارستانی با توجه به سیاستی که دارد، فعلا توانسته است مدیریت کند اما اینکه در ادامه چه خواهد شد، باید ببینیم. در پیکهایی که بیماران بستری زیاد شد با این کمبود خیی مواجه بودیم و کمبود سرم مشکل ساز شد. اینکه تاثیر کمبود سرم چقدر در مرگها تاثیر دارد، باید بررسی شود. قطعا کمبود دارو، درمان هر بیماری را تحت تاثیر قرار میدهد اما مسائل مختلفی مثل واکسنی که نبود و مردم نزدند، تاثیر بیشتری در مرگها دارد.»
نازنین ابطحیان، متخصص عفونی هم به هممیهن میگوید: «ما برای بیمار کرونایی که نیازمند بستری نیست هم هیچ درمان خاصی نداریم. برای موارد بستری هم همان درمانهایی که از قبل وجود داشته با همان داروها را مورد استفاده قرار میدهیم. متاسفانه محدودیتهای دارویی در بیمارستانها وجود دارد. خیلی از مواقع مریض باید به بیرون از بیمارستان مراجعه و دارویش را خریداری کند. ما حتی وقتی تعداد محدود بیمار کرونایی هم در بیمارستان مسیح دانشوری داشتیم، بیمار باید دارویش را از بیرون تهیه میکرد.»
یک متخصص عفونی هم که نمیخواهد نامش در گزارش بیاید به هممیهن میگوید در حال حاضر کمبودی در تامین رمدسیویر وجود ندارد اما داروهایی که برای تقویت پاسخ سیستم ایمنی بدن تجویز میشود با محدودیت مواجه شده است: «به غیر از کورتون که جزو داروهای ضدالتهابی است، اکسمرا هم با محدودیت مواجه شده که مریض باید از بیرون از بیمارستان تهیه کند. تازه اگر گیرش بیاید. بنابراین ما با محدودیت دارویی در کشور روبهرو هستیم. نه فقط داروهای کرونا، داروهایی که آنتیبیوتیکهای خاص هستند در بازار دارو نیست و بیماران باید با قیمت گزاف از داروخانههای خاص تهیه کنند. ما باید خیلی سریع به داد بیمار کوویدی برسیم که به بیمارستان مراجعه کرده و وضع خوبی ندارد. اگر زود شرایط بیمار تحت کنترل درنیاید و دارو بهموقع به بیمار نرسد، دیگر نمیشود کاری کرد و مرگومیر بالا میرود.»
او میگوید: «قسمت مهم درمان بیماران کوویدی، تامین مایعات کافی است و اگر سرم برای این بیماران تامین نشود، طبیعتا مرگومیر بالا میرود. سهمیه سرمها در بیمارستان محدود شده و این موضوع درمان کووید را هم با مشکل مواجه کرده است.»
کمبود سرم مردم را میکشد
یکسال و نیم پیش، وقتی پیکهای متعدد کرونا کشور را در هم مینوردید و کشتههای زیادی را روی دست مردم میگذاشت، موضوع کمبود دارو و سرم بیشتر از هر زمانی داد همین مردم را درآورد. مدیران بهداشتی در این باره زیاد حرف میزدند و البته رسیدگی به این موضوع باز هم با تاخیر مواجه بود. حالا با ورود به پیک هفتم کرونا، باز هم شاهد کمبود سرم در داروخانهها هستیم.
طبق بررسی هممیهن، سرمهای قندی و نمکی از یک ماه و نیم پیش بهشدت با کمبود مواجه شده و حالا با اوج گرفتن کرونا، بیماران را دوباره با این کمبود دست به گریبان کرده است. علی فاطمی، نایبرئیس انجمن داروسازان ایران یکی از منتقدان پروپا قرص سیاست دارویی وزارت بهداشت است.
او در گفتوگو با هممیهن میگوید، مصرف دارو در این روزهایی که با پیک هفتم کرونا مواجهیم، بیشتر شده و متاسفانه پیشبینی دارویی هم صورت نگرفته است: «معمولا در پیکها اولین دارویی که مصرفش بالا میرود سرمها هستند و متاسفانه ما بیشتر از یکسال و نیم است که در کشور درگیر کمبود سرم هستیم. در این چند هفته اخیر هم این کمبود خیلی بیشتر شده است. امیدواریم تمهیدی در سازمان غذا و دارو اندیشیده شود تا این معضل حل شود؛ چون الان خیلی از بیماران به دلیل کمبود سرم سردرگماند.»
فاطمی به نحوه مدیریت سازمان غذا و دارو بهویژه در تامین سرم انتقاد دارد و میگوید: «برنامهریزی برای تولید هر دارویی در کشور با سازمان غذا و دارو است. پارسال متاسفانه سازمان غذا و دارو به یک شرکت که ۴۰درصد سرم ایران را تولید میکرد یک مرتبه اجازه تولید نداد و این تصمیم بسیار اشتباهی بود که باعث افزایش مرگومیر شد (آن مقطعی که ما درگیر پیک پنجم و ششم بودیم). اگر اینگونه نشده بود، باید تا الان این مساله حل میشد؛ چون تولید سرم به مواد اولیه پیچیدهای نیاز نداشته و تکنولوژی خیلی سختی هم ندارد. درست است که از نظر جابهجایی، حملونقل و انبارداری مشکلاتی وجود دارد ولی از نظر تولید نباید مشکلی وجود داشته باشد. متاسفانه ما در کشور همیشه درگیر سوءمدیریت و برنامهریزی هستیم. کمبود سرم هم از پیک پنجم به بعد خیلی باعث فشار به مردم شد. این کمبود بیتاثیر در مرگومیری که ما در پیک پنجم و ششم داشتیم، نبود.»
محمود هادیپور، داروساز و کارشناس بیماران خاص هم در گفتوگو با هممیهن میگوید، شبکه بهداشت و درمان همیشه برای تامین سرم مشکل داشته و اگر قیمت سرم را منطقی نکنند سرمسازی برای شرکتها نمیصرفد: «اگر بخواهیم سرم تولید شود، به دست مصرفکننده برسد و یک چیز استاندارد باشد؛ قطعا باید قیمت آن را بازبینی کنیم. ساختار سرمسازی در کشور ما با مشکل مواجه است و اگر مصرف سرم بالا رود (برای کرونا، اسهال، استفراغ و..) این مساله به وجود خواهد آمد. بنابراین این موضوع را باید ریشهای حل کنیم. متاسفانه متولیان صنعت دارویی کشور آدمهایی هستند که به سودهای بادآورده و بهروز فکر میکنند. یعنی اگر الان پولی دستشان بیاید خوشحال هستند چون افق دید آنها درازمدت نیست و بازار قرار نیست خودش را به منطقه گسترش دهد بلکه قرار است دارو را تولید کنند و فقط به خورد همین مردم بدهند. برای همین هیچ استراتژی درازمدتی برای دورههای سخت و اورژانسی ندارند و یک درآمد کوتاهمدت فوری میخواهند. مثل همین داروی رمدسیویر که تولیدش میکنند، پولی به جیب میزنند و تمام میشود. برای همین فکر نمیکنم مشکل سرم حالاحالاها حل شود.»
اما سازمان غذا و دارو در پاسخ به هممیهن اعلام کرد، به زودی سرمها بهصورت گسترده در مراکز درمانی و داروخانهها توزیع خواهد شد: «ما مشکل تامین سرم در دو ماه اخیر داشتهایم. باتوجه به اینکه قیمت مواد جانبی بهویژه پلیکلین هم توسط پتروشیمی افزایش پیدا کرده بود، طبیعتا قیمت بستهبندی که تاثیر زیادی در هزینه تمام شده سرمها دارند، افزایش پیدا کرد. با اجرای طرح دارویاری سرم به زودی در تمام داروخانههای کشور بهصورت منظم عرضه خواهد شد. الان به دلیل کمبود سرم، ما توزیع هدفمند سرمها را در مراکز بیمارستانی در نظر گرفتیم تا بیماران کرونایی و دیگر بیماران مشکلی در تهیه سرم نداشته باشند. به زودی توزیع در داروخانهها و مراکز درمانی گستردهتر میشود.»
مشکل را حل میکنیم
گزارشهای کمبود دارویی در پیک جدید کرونا به گوش سازمان غذا و دارو هم رسیده است. این سازمان در پاسخ به «هممیهن» اعلام میکند: «خوشبختانه با اصلاح سیاستهای ارزی و اجرای طرح دارویاری در کشور، روند تامین پایدار و دسترسی بیماران به داروهای مورد نیازشان، رو به گسترش است و امیدواریم که در یکی، دو ماه آینده، مشکلی در تامین داروهای تولید داخل نداشته باشیم.»
او ادامه میدهد: «راجع به آنتیبیوتیکها و داروهایی که مربوط به کرونا میشوند، باید بگوییم که با توجه به بهصرفه نبودن این داروها برای تولیدکنندگان، مقداری از تولیدات در ماههای گذشته کم شده بود که با اجرای این سیاستها و تغییر قیمتهایی که رخ داد، امیدواریم که بهزودی این کمبودها هم در بازار رفع شود و شاهد توزیع گسترده آنها در داروخانهها، بیمارستانها و مراکز درمانی باشیم.»
اما محمود هادیپور، داروساز و کارشناس بیماران خاص، میگوید اقدام شرکتهایی که این داروها را تولید میکنند، مقطعی و برای یک سود هنگفت گذرا است، نه یک سود معمولی که در روال عادیشان است: «این دیدگاه در تولید داروهای کرونا باعث میشود وقتی پیک میخوابد، دیگر دنبال تولیدش نروند. این داروها کاربردهای دیگری هم ندارند؛ مثلا رمدسیویر اگر در شرایطی تولید شود که کرونا نباشد، بهدرد چه کسی میخورد؟ برای همین این اتفاق میافتد و طبیعی است که به دلیل سود و زیانی است که در شرکتها سراغ داریم. مسئله مهم این است که ما روی سود و زیان شرکتها نه به لحاظ سازوکار مالیاتی و نه بهدلیل قدرت اعمال حاکمیتی هیچ کاری نمیتوانیم بکنیم؛ شرکت میخواهد درآمد کسب کند، پس این مسئله اتفاق میافتد.»
او میگوید وقتی یک پیک کرونا شروع میشود، در همه جای دنیا آغاز میشود و آن کسی که ماده اولیه دارو را میفروشد نیز سعی میکند درآمد بیشتری کسب کند: «تحریمها هنوز هم وجود دارند. مهم این است که وقتی ما قرار است وارد یک پیک شویم، اپیدمیولوژی را پیشبینی کنیم و از قبل شرکتها را مجاب کنیم که به ساخت دارو ورود کنند. اما این معمولا در مدیریت داروها نیست. شما میبینید که مدیران بهداشتی کشور از تمام شدن کرونا صحبت کردند؛ یعنی مستقیما نگفتند تمام شده ولی از اینکه دیگر مرگومیر نداریم شادمان بودند. اصلا به ذهنشان خطور نمیکرد که ممکن است یک پیک دیگر آغاز شود. به همین دلیل، مدیر دارویی نمیتواند این قضیه را حل کند و این مسئله باید در سطح پیشبینی بهداشتی وزارت بهداشت صورت بگیرد. مدیر دارو نهایتا میتواند به شرکتها بگوید تولید کنید و تا این کار صورت بگیرد و به دست مصرفکننده برسد، زمان میبرد.»
او ادامه میدهد: «اگر مردم هم گله میکنند، درست است ولی در چرخه دارو نمیشود کاری کرد؛ چون یک شرکت رمدسیویر را همینجوری تولید نمیکند تا در انبار بگذارد. همچنین دولت هم آن را بهعنوان یک کالای استراتژیک نمیخرد. پس وقتی مشتری نباشد، این دارو تولید نمیشود؛ وقتی پیک باشد، تولید میشود.»
هادیپور خلاف سازمان غذا و دارو که طرح دارویار را یک منجی میداند، این طرح را یک بازی و مثل مسکنی میداند که به بیمار سرطانی داده میشود: «با این طرح هیچ اتفاق خاصی نمیافتد. باز یارانه داده میشود، نظام بیمهای، همان نظام قدیمی است و هیچ فرقی نکرده است. من از دهان یکی از نمایندههای مجلس شنیدم که میگفت ۸۰هزار میلیارد به این طرح میخواهند اختصاص دهند ولی نمیدانم درست است یا خیر. ولی میدانم این عدد، دو برابر میزان یارانهای است که مستقیما به مردم میدهند؛ پس اصلا چنین چیزی منطقی نیست و بهنظر نمیآید چنین اعتباری وجود داشته باشد. از آن طرف هم صنعت داروسازی خوشحال است، چون ذات این صنعت، افق دید کوتاهمدت است.»
هادیپور میگوید تا روزی که صنعت دارویی کشور، خودش را وابسته به حمایت دولت بداند، یعنی منتظر باشد دولت مشکلش را حل کند، بدون اینکه بداند ورود دولت به عرصه داروسازی خود معضل است، کاری در این حوزه ازپیش نمیرود: «صنعت داروسازی یک صنعت وابسته به دولت است. چرا دولت باید سیاستگذاری مستقیم در سیستم داروسازی داشته باشد؟ این صنعت به وجود آمده که در کوتاهمدت جیب عدهای پرشود و بعد هم هر چی شد، شد. هیچ مشکلی برای آنها بهوجود نخواهد آمد.»