بررسی آخرین اظهارات رئیس‌جمهور آمریکا در گفت‌وگو با کارشناسان/پیام ترامپ به ایران
نفس مذاکره را نباید در قالب‌های سیاه یا سفید برد. نفس مذاکره ارزشمند است. می‌خواهد ترامپ باشد یا هر کسی دیگر. مذاکره یعنی اینکه اجازه می‌دهید طرف مقابل حرفش را بزند و او نیز حرف شما را بدون واسطه می‌شنود. اینکه نتیجه چه خواهد شد، مسئله‌ای دیگر است.
مسیر پیش روی ایران و آمریکا برای مذاکرات آینده، به مرور زمان روشن‌تر می‌شود. دونالد ترامپ، رئیس‌جمهور جدید آمریکا که با یک فاصله چهارساله بار دیگر به کاخ سفید بازگشت، اخیراً مقابل شان هانیتی مجری سرشناس شبکه فاکس نشست و به سوالات او پاسخ داد. ترامپ در این گفت‌وگو در کنار مسائل دیگر، به موضوع مشکلات آمریکا و ایران و مسیر پیش روی دو کشور نیز پرداخت.
رئیس‌جمهور آمریکا از پاسخ به این سوال که آیا از حمله پیشدستانه به تاسیسات هسته‌ای ایران حمایت می‌کند یا خیر؟ خودداری کرد اما با تکرار ادعاهای پیشین گفت که ایران «نمی‌تواند سلاح هسته‌ای داشته باشد.» او مدعی شد که در پایان دوره اول ریاست‌جمهوری‌اش «یک هفته» تا رسیدن به توافق هسته‌ای با ایران فاصله داشت.
او تاکید کرد: «اگر توافقی حاصل شود راه‌هایی برای اطمینان قطعی از آن وجود دارد و باید ۱۰ بار راستی‌آزمایی کرد.» ترامپ در بخش دیگری از مصاحبه خود گفت: «تنها چیزی که درباره ایران گفته‌ایم این است که می‌خواهم آنها کشور باعظمتی داشته باشند، آنها پتانسیل بالایی دارند، مردم شگفت‌انگیزی هستند. تنها چیزی که درباره ایران گفتم این است که آنها نمی‌توانند سلاح هسته‌ای داشته باشند... اگر آنها یکی داشته باشند دیگران هم می‌خواهند داشته باشند و در این صورت همه چیز فاجعه خواهد بود.»
ترامپ روز پنجشنبه در جمع خبرنگاران در کاخ سفید نیز در میان سوالات دیگر، به موضوع ایران اشاره و تقریباً همین مواضع را تکرار کرد. او با بیان این ادعا که خوب خواهد بود اگر مسائل با ایران را بدون حمله اسرائیل بتوانیم حل کنیم، گفت: «امیدوارم ایران توافق کند.»
رئیس‌جمهور آمریکا اضافه کرد: «امید است که این مسئله بدون اینکه نیازی به نگرانی بر سر آن وجود داشته باشد حل شود. اگر بتواند بدون آنکه آن گام اضافی برداشته شود حل شود، خوب خواهد بود.»
او پنجشنبه نیز از پاسخ به سوالی درباره حمایت آمریکا از اسرائیل برای حمله به تاسیسات هسته‌ای خودداری کرد. مقامات ارشد کشورمان بارها بر این موضع تاکید کردند که در عین باز بودن پنجره دیپلماسی برای حل مسائل، در صورتی که اسرائیل یا آمریکا دست به اقدام بزنند، واکنش شدیدی به این عمل تجاوزکارانه نشان خواهند داد. به نظر می‌رسد ترامپ نخستین پیغام آشکار خود خطاب به ایران را صادر کرد.
پرونده ایران به چه کسی سپرده می‌شود؟
تیم ترامپ تقریباً به‌طور کامل نسبت به دولت اول او تغییر کرده است. در حال حاضر گمانه‌زنی‌های مختلفی وجود دارد که او پرونده ایران در دولت خود را به دست چه کسی می‌سپارد. رسانه آکسیوس آمریکا – نزدیک به منابع امنیتی – اخیراً ادعا کرده بود که این پرونده به استیو ویتکاف نماینده ترامپ در امور خاورمیانه سپرده خواهد شد. البته رئیس‌جمهور آمریکا اخیراً سپردن پرونده به ویتکاف را نادرست دانست.
استیو ویتکاف فردی است که گفته می‌شود طی چند هفته اخیر نقش مهمی در پایان جنگ اسرائیل و حماس، توافق آتش‌بس و تبادل اُسرا داشته است.
ترامپ اخیراً انتصابی در پنتاگون داشت که نظر رسانه‌ها را به خود جلب کرد. او مایکل دیمینو افسر پیشین سیا و تحلیلگر امور نظامی و ضدتروریسم را به عنوان رئیس سیاست‌گذاری پنتاگون برای خاورمیانه منصوب کرد. دیمینو از اقدام نظامی علیه ایران حمایت نمی‌کند.
المانیتور درباره این انتصاب نوشت: «ترامپ با گزینه‌ی جدید خود در پنتاگون این سیگنال را می‌دهد که از جنگ‌طلبان خسته شده و استراتژی در قبال ایران تغییر کرده است» اما در کنار این انتصابات، اکنون مارکو روبیو سناتور تندرو ضدایران وزیر خارجه آمریکاست و باید دید که چه تاثیری بر ترامپ و دولتش خواهد گذاشت.
تریتا پارسی، رئیس سابق شورای ایرانیان آمریکا موسوم به نایاک که از سوی جریان‌های معارض به لابی‌گری برای جمهوری اسلامی و از طرف جریان‌های تندرو داخلی به کارسازی برای «انعقاد قرارداد خسارت‌بار برجام» متهم می‌شود، درباره رویکرد ترامپ به ایران نوشت: «ترامپ در چند ماه گذشته در مورد ایران به طور قابل توجهی موضع ثابتی داشته است: ۱. تنها خط قرمز او سلاح هسته‌ای است - نه غنی‌سازی، تغییر رژیم، یا مسائل منطقه‌ای. ۲. او خواهان توافق است. ۳. از گفتار تحریک‌آمیز اجتناب می‌کند. ۴. گفتار او حکایتگر فشار حداکثری نیست.»
مهرماه امسال به دنبال حضور هیئت ایرانی در نیویورک برای شرکت در مجمع عمومی سازمان ملل، پارسی هنگام ورود به هتل محل اقامت تیم ایران مشاهده شده بود. او اکنون یکی از مدیران اندیشکده کوئینسی، مستقر در واشینگتن‌دی.سی است.
سنگ‌اندازی تندروهای داخلی
به طور طبیعی، در حال حاضر نیروهای افراطی داخلی، در تلاش برای سنگ‌اندازی مقابل مسیر دیپلماسی هستند. تلاش زیادی از طرف آن صورت می‌گیرد که دوگانه‌ای میان ترور سردار سلیمانی به دستور ترامپ و مذاکره با دولت جدید ترامپ ایجاد کند. دوگانه‌ای که به‌رغم تلاش‌های آنان ایجاد نشده است. مرور رسانه‌ها و اظهارنظرها نشان می‌دهد که در حال حاضر حتی اکثر اصولگرایان نسبت به راهکارهای دیپلماتیک موضع منفی ندارند. صرفاً تندروها هستند که تلاش می‌کنند این مسیر را از جایگاه‌های به‌دست‌آمده در مجلس، بعضی از تریبون‌های نمازجمعه، صداوسیما، روزنامه‌های کیهان و جوان با دست‌انداز مواجه کنند.
دولت پزشکیان چه می‌خواهد؟
موضع دولت چهاردهم در خصوص تعامل با دولت ترامپ مشخص است. رئیس‌جمهور مسعود پزشکیان طی چند نوبت از جمله مصاحبه با شبکه NBC آمادگی برای گفت‌وگو با دولت جمهوری‌خواه آمریکا را اعلام کرد. او در یکی از سخنرانی‌های اخیر خود در اهواز بر این موضوع تاکید کرد که مقام رهبری گفتند به غیر از اسرائیل با همه کشورها براساس سه اصل عزت، مصلحت و حکمت ارتباط داشته باشیم.
سیدعباس عراقچی، وزیر امور خارجه کشورمان نیز پیش از این گفته بود که گزینه دیپلماسی صرفاً به خاطر حضور ترامپ در قدرت منتفی نیست و ایران به عمل آمریکایی‌ها نگاه می‌کند. در همین راستا، اکسیوس مدعی شد که ایران در جریان دومین جلسه گفت‌وگو با تروئیکای اروپایی که در ژنو برگزار شد، آمادگی خود را برای توافق جدید از طریق این کشورها به آمریکا اعلام کرده است.
به گزارش یورونیوز، «دیپلمات‌های اروپایی به پایگاه خبری «اکسیوس» گفته‌اند ایران در مذاکرات اخیر خود با آنها به‌وضوح اعلام کرده است که می‌خواهد مذاکراتی را برای یک توافق هسته‌ای جدید و متفاوت از برجام آغاز کند. دیپلمات‌های ارشد فرانسه، آلمان، بریتانیا و اتحادیه اروپا ۱۰ روز پیش با همتایان ایرانی خود در ژنو دیدار و درباره برنامه هسته‌ای ایران گفت‌وگو کردند.
به گفته منابع اکسیوس، مقامات ایرانی از اروپایی‌ها خواستند این پیام را به واشنگتن منتقل کنند و تأکید کردند که منتظر یک برنامه یا پیشنهاد از سوی ایالات متحده هستند.»
محمدجواد ظریف، معاون راهبردی رئیس‌جمهور نیز که برای شرکت در مجمع جهانی اقتصاد به داووس در سوئیس رفته، در گفت‌وگویی که اخیراً با فرید زکریا در حاشیه این اجلاس داشت ضمن اینکه آمادگی ایران برای در پیش گرفتن مسیر دیپلماسی را تکرار کرد، هشدار داد که ترامپ درباره ایران عاقلانه رفتار کند. ظریف پیش از این در مقاله منتشرشده در مجله فارن افرز نیز آمادگی ایران را برای مذاکرات اعلام کرده بود.
مذاکرات را نباید سیاسی دید
علی‌اکبر فرازی، سفیر پیشین ایران در رومانی و مجارستان به خبرنگار هم‌میهن گفت: «برای درک آنچه ترامپ گفت باید به پس‌زمینه‌های آن نیز توجه کرد. فقط ترجمه این صحبت‌ها کافی نیست. او در مصاحبه‌اش با فاکس به چند محور اشاره می‌کند از جمله اینکه می‌گوید مذاکره با ایران از چین کمونیست و کره شمالی هم سخت‌تر است. با توجه به پس‌زمینه ذهن ترامپ باید ببینیم این صحبت مثبت است یا منفی. مثبتش این است که بگوییم ما آنقدر قوی هستیم که پدر طرف مقابل را در مذاکره درمی‌آوریم. اما اگر واقع‌بینانه نگاه کنیم، صحبت او منفی است. او دارد پیش‌زمینه‌ها را آماده می‌کند که بگوید من قرار است با طرفی مذاکره کنم که زباش را سخت می‌فهمم. بنابراین بهره‌برداری داخلی خود را از آن داشته باشد. او دارد این آماده‌سازی را انجام می‌دهد که اگر مذاکرات موفق شد، این را به عنوان موفقیت خود در آمریکا جا بیاندازد. ما هم اگر مذاکرات را شروع کنیم، می‌توانیم بگوییم در این گفت‌وگوها بازنده نیستیم. بنابراین نباید مثبت یا منفی به مسائل نگاه کنیم.»
او تاکید کرد: «نفس مذاکره را نباید در قالب‌های سیاه یا سفید برد. نفس مذاکره ارزشمند است. می‌خواهد ترامپ باشد یا هر کسی دیگر. مذاکره یعنی اینکه اجازه می‌دهید طرف مقابل حرفش را بزند و او نیز حرف شما را بدون واسطه می‌شنود. اینکه نتیجه چه خواهد شد، مسئله‌ای دیگر است. نمی‌توانیم بگوییم چون ممکن است مذاکره به زیان ما باشد پس مذاکره نمی‌کنیم. چون نتیجه مذاکره پیشاپیش قابل حدس نیست. اما لزوم انجام آن قطعی است. دو طرف حتماً باید بی‌واسطه با یکدیگر صحبت کنند.»
فرازی یادآور شد: «آنچه ترامپ در این مصاحبه گفت، پیش از این هم مطرح شده بود. او دوباره گفت من چیز زیادی از ایران نمی‌خواهم، فقط می‌خواهم مطمئن شویم که ایران به سلاح هسته‌ای دست پیدا نمی‌کند. ایران بارها به آژانس و کشورهای طرف مقابل این اطمینان را داده است. اما اگر من به عنوان ایران به طرف این قضیه نمی‌روم آیا تضمینی هست که آقایی به نام آقای ترامپ یا بعد از ترامپ مجدداً از برجام یا از گفت‌وگوها و تعهداتش خارج نشود؟ شاید نتوانیم روی تمام بندها تضمین از طرف مقابل بگیریم اما این مسئله باید از لحاظ حقوقی مورد توجه قرار بگیرد. این بستگی به دو طرف دارد که یک راهکاری حقوقی برای این مشکل پیدا کنند.»
تحلیلگر ارشد سیاست خارجی خاطرنشان کرد: «سیگنال مثبت این مواضع چیست؟ ترامپ می‌گوید بحث من سلاح هسته‌ای است. این حل شود، بقیه مسائل حل شده است. برای فردی مثل ترامپ که ذهن محاسبه‌گر دارد، این موضوع مثل شاه‌کلید می‌ماند. اگر این مسئله حل شود و تضمین‌های لازم وجود داشته باشد، مسیر برای شروع و گسترش روابط دیگر باز می‌شود. من فکر نمی‌کنم ترامپ در یک نقطه مذاکره کند. با توجه به این که اهل هزینه – فایده است، قطعاً دنبال همکاری‌های دیگر نیز خواهد بود. آن زمان مسئولین باید تشخیص دهند که کدام‌یک به نفع منافع ملی ایران هست و کدام‌یک نه.
این نکته را هم باید در نظر گرفت که مسئله سرعت برای ترامپ اهمیت زیادی دارد. باید فاکتور زمان را در آغاز مذاکرات در نظر بگیریم. نکته منفی دیگر برای ترامپ این است که باید این را فهمیده باشد که ایران تسلیم تهدید و زبان زور نمی‌شود. اما اینکه گفته است اگر توافق نشد، راه‌های دیگر را باید در نظر گرفت، باید به او گفته شود ما اهل مذاکره هستیم و سلاح هسته‌ای برای ما مذموم است. اما تا زمانی که امنیت ما به خطر نیفتد.»
فرازی تاکید کرد: «نکته آخر این است که در ایران نظرات مختلفی وجود دارد اما آنجایی که بحث مذاکره مطرح است، به نظر من تنها سخنگو یا اعلام‌کننده مواضع باید وزارت خارجه یا شورای امنیت ملی باشد. پراکنده‌گویی در این زمینه مفید نیست. امیدوارم مسئولین سریع‌تر پیام لازم را به طرفین اعلام کنند و مذاکرات به طور جدی آغاز شود.»
پالس مثبت داده نشده است
محسن پاک‌آئین، سفیر پیشین ایران در آذربایجان در تحلیل مواضع اخیر ترامپ به خبرنگار «هم‌میهن» گفت: «آنچه ترامپ اخیراً مطرح کرد، صحبت‌های جدیدی نیست. آمریکا و برخی از کشورهای اروپایی در رابطه با برنامه‌های هسته‌ای ایران به نحوی خودشان را به تجاهل می‌زنند که گویا از مواضع ایران مطلع نیستند. جمهوری اسلامی ایران صریحاً در همه مقاطع به طور مکرر و در سطوح مختلف اعلام کرده که برنامه‌ای برای تولید سلاح هسته‌ای ندارد. این برنامه جایی در دکترین دفاعی ایران ندارد. به لحاظ شرعی هم مقام معظم رهبری تولید و استفاده از سلاح هسته‌ای را حرام اعلام کردند. یعنی ایران علاوه بر اینکه با آژانس ارتباط مستقیم و نزدیکی دارد و عضو پیمان منع اشاعه (NPT) است، تمام ضمانت‌های لازم را به طرف مقابل ارائه کرده است. بنابراین، صحبت ترامپ مسئله جدیدی مطرح نمی‌کند.»
او اضافه کرد: «خیلی‌ها خوشبینانه منتظر بودند که ترامپ وقتی مجدداً روی کار آمد، در مراسم تحلیف یک علامت مثبت از خود نشان دهد مبنی بر اینکه می‌خواهد خصومت‌ها علیه ایران کنار بگذارد. سپس می‌گفتند اگر این علامت نشان داده شد، ایران دنبال مذاکره برود. حتی برخی مطرح می‌کردند که آقای پزشکیان به ترامپ تبریک بگوید. اما همانطور که افراد واقع‌گرا پیش‌بینی می‌کردند، این خوشبینی‌ها نتیجه‌ای نداشت و ترامپ هم در مراسم تحلیف صحبت از ضعف ایران کرد و مدعی شد که ایران حامی تروریسم است. در مصاحبه با فاکس‌نیوز نیز این ادبیات را به کار برد. مواضعی که مکرر تکرار شده و زمینه برای تداوم خصومت علیه ایران بوده است. چیزی در صحبت‌های ترامپ نبود که نشان دهد دولت جدید آمریکا دنبال کاهش خصومت نسبت به ایران است.»
این دیپلمات بازنشسته تاکید داشت: «از نظر ما کاهش خصومت‌ها به معنی رفع تحریم است. علامت مثبتی که آمریکا می‌تواند نشان دهد، این است که آمریکا تحریم‌ها را لغو کند و به مذاکرات برگردد. اگر این اتفاق بیفتد، مسئولین تصمیمات لازم را خواهند گرفت. ولی در حال حاضر و در شرایط فعلی من تفاوتی بین ترامپ اول و دوم نمی‌بینم. چه درباره موضع خصمانه‌اش علیه ایران و چه رویکردهای ستیزه‌جویانه‌ای که نسبت به همسایگان و متحدان آمریکا یعنی اروپایی‌ها و البته موازین بین‌المللی دارد. رویکرد همان رویکرد سابق و این رجزخوانی‌های ابتدای کار نیز طبیعی است. این‌ها را نباید معیار قضاوت قرار داد.»
پاک‌آئین درباره موضع ایران گفت: «موضع اعلامی ایران، «نه جنگ نه مذاکره» است. همان چیزی که رهبر معظم انقلاب چند سال پیش اعلام کردند. تصور من این است که در حال حاضر هیچ زمینه‌ای برای مذاکره وجود ندارد. در عین حال ما از هیچ جنگی استقبال نمی‌کنیم و هیچ‌گاه شروع‌کننده هیچ جنگی نبودیم. بنابراین، معتقدم موضع ایران فعلاً همین خواهد بود؛ یعنی عدم مذاکره با آمریکا در عین اتکا بر منابع درونی و همچنین تعامل سازنده با دیگر کشورهای جهان و منطقه، به علاوه استفاده از ظرفیت‌های اتحادیه‌هایی مانند بریکس، شانگهای و اوراسیا برای مقاوم‌سازی اقتصاد و عبور از مرحله فعلی.»
این تحلیلگر سیاست خارجی یادآور شد: «دولت هم به نظر من همین موضع نظام و مصوبات شورایعالی امنیت ملی را پیگیری می‌کند. آقای رئیس‌جمهور و وزیر امور خارجه هرگاه با سوالی در رابطه با بحث مذاکره مواجه شدند، اعلام کردند این مذاکره به رفع تحریم‌ها و عمل آمریکا بستگی دارد. برخلاف برخی از اظهاراتی که گفته می‌شود دو طرف پالس‌های مثبت به یکدیگر می‌فرستند، من چنین اعتقادی ندارم. بحث گمانه‌زنی و اظهارات رسانه‌ای جداست. از سوی مقامات رسمی دو طرف من چنین چیزی نمی‌بینم. همه منتظر هستند ببینند که سیاست‌های عملی آمریکا چه خواهد بود.»
