درباره محمدجواد ظریف و حکم جدیدی که رئیس‌جمهور به او داد
معاون راهبردی
روز پنجشنبه پزشکیان در دو حکم جداگانه محمدجواد ظریف، وزیر پیشین امور خارجه را به‌عنوان معاون راهبردی رئیس‌جمهور و محمدجعفر قائمپناه را به عنوان معاون اجرایی رئیس‌جمهور و سرپرست نهاد ریاست‌جمهوری منصوب کرد.
هنوز اسامی کابینه پیشنهادی مسعود پزشکیان رئیس‌جمهور مشخص نیست. با این حال او در هفته گذشته ۴ حکم انتصاب صادر کرد. اوائل هفته محسن حاجی‌میرزایی، وزیر پیشین آموزش و پرورش، به‌عنوان مسئول دفتر رئیس‌جمهور و محمدرضا عارف، عضو مجمع تشخیص مصلحت نظام به‌عنوان معاون اول رئیس‌جمهور منصوب شدند. دو انتصاب هم روز پنجشنبه ۱۱ مرداد صورت گرفت؛ انتصاب‌هایی که البته بی‌حاشیه نبودند و برخلاف انتصاب‌های قبلی، واکنش جامعه را به دنبال داشتند.
روز پنجشنبه پزشکیان در دو حکم جداگانه محمدجواد ظریف، وزیر پیشین امور خارجه را به‌عنوان معاون راهبردی رئیس‌جمهور و محمدجعفر قائمپناه را به عنوان معاون اجرایی رئیس‌جمهور و سرپرست نهاد ریاست‌جمهوری منصوب کرد. در حکم مسعود پزشکیان خطاب به محمدجواد ظریف آمده است: «به استناد اصل یکصد و بیست و چهارم قانون اساسی و با توجه به مراتب شایستگی و تجارب ارزشمند مدیریتی سوابق دانشگاهی و اجرایی به موجب این حکم جنابعالی را به سمت معاون راهبردی رئیس‌جمهور منصوب می‌نمایم. انتظار می‌رود با بهره‌گیری از تجربه‌های انباشته مدیران ارشد کشور در دهه‌های گذشته و توانمندی‌های گسترده علمی، تخصصی و کاربردی نخبگان اندیشکده‌ها و نهادهای جامعه مدنی تحولات کلان داخلی و بین‌المللی و میزان توفیق در دستیابی به اهداف قانون اساسی سند چشم‌انداز و سیاست‌های کلی مصوب مقام معظم رهبری مدظله‌العالی را رصد نموده، مستقیماً به اینجانب منعکس نمائید در انجام این وظیفه توجه به تعهدات انتخاباتی و ظرفیت‌های نظارتی مردمی ضروری است.»
همچنین در ادامه این حکم تصریح شده که منظور از معاونت راهبردی همان مرکز بررسی‌های استراتژیک است که با تغییر نام و ارتقا سازمان مواجه شده:«به منظور جلوگیری از اضافه کردن ساختار و تشکیلات جدید و استفاده بهینه از ظرفیت‌های موجود شایسته است مسئولیت مرکز بررسی‌های استراتژیک ریاست‌جمهوری را بر عهده گرفته و وظایف و کارویژه‌های این مرکز را به تشکیلات مناسب برای معاونت راهبردی ریاست‌جمهوری تبدیل کنید. بدیهی است به منظور اجرای وظایف این معاونت دستگاه‌ها و نهادهای دولتی همکاری لازم را به عمل خواهند آورد.»
واکنش‌ها به انتصاب ظریف
این انتصاب البته واکنش‌هایی را در فضای مجازی و جامعه به دنبال داشت. برخی نوک پیکان انتقادات‌شان را به سمت ظریف نشانه گرفتند و او را دروغگویی خطاب کردند که اعلام کرده بود در دولت پزشکیان مسئولیتی را نخواهد پذیرفت. شاید بتوان گفت این گروه عصبانی را دو گروه کاربران ارزشی و افراد عصبانی از دروغ‌های گفته‌شده توسط مسئولان مختلف در ادوار گذشته دانست. برخی اما این انتخاب را شایسته تقدیر دانسته و حضور چهره‌ای مانند ظریف به‌عنوان یکی از معاونان رئیس‌جمهور را اتفاقی مبارک توصیف کردند. مانند محمدرضاجلایی‌پور، جامعه‌شناس و عضو شورای راهبری تشکیل دولت چهاردهم؛ شورایی که ریاست آن را ظریف برعهده داشت.
جلایی‌پور در یادداشتی تلگرامی نوشت: «هم نفس حضور محمدجوادظریف در کابینه و هم انتخاب او برای معاونت جدیدِ «راهبردی» رئیس‌جمهور اتفاقات مبارکی برای دولت چهاردهم است. پردازش و تمهید کلان‌استراتژی‌های دولت، تغذیه محورهای راهبرد و گفتمان رئیس‌جمهور (از جمله توافق‌گرایی در داخل و خارج و عدالت‌خواهی)، و جلب مشارکت طیفی از توانمندترین نهادهای مدنی و تخصصی و اندیشکده‌ها و نیروهای فکری و سیاسی در ایده‌پردازی و سیاست‌گذاری و مسیریابی برای رئیس‌جمهور و دولت، همه در سطحِ عالی‌ترِ «معاونت راهبردی» بهتر از سطح فعلی مرکز بررسی‌های استراتژیک ممکن می‌شود و با هدایت شخصیت ملی تراز اولی در سطح محمدجواد ظریف ظرفیت تقویت و تاثیر بیشتری می‌یابد.»
با این حال ظریف واکنش‌ها را بی‌پاسخ نگذاشت و در شبکه اجتماعی ایکس نوشت:«سلام بر شما. از تذکر مشفقانه شما سپاسگزارم. قرار نداشتم در این دولت مسئولیتی را قبول کنم. ولی نگرانی، دلخوری و اصرار هم‌میهنان بزرگوار، به‌ویژه در فضای مجازی، در چند روز گذشته باعث شد که ناگزیر شوم آن نگاه را قدری تغییر دهم؛ ولی در حد رسمیت یافتن یک مسئولیت مشورتی که بارها گفته‌بودم در خدمت رئیس‌جمهور عزیز خواهم بود. پیشنهاد بیشتر دوستان پذیرفتن معاونت سیاسی رئیس‌جمهور بود. اما آن سمت از یک سو مسئولیتی اجرایی بود و از سوی دیگر باعث تداخل در وظایف و شائبه تضعیف وزارت‌خانه‌های سیاسی می‌شد که آن را به مصلحت ندانستم.»
او در ادامه می‌نویسد:«بر این اساس، پیش‌نویس حکم معاونت راهبردی رئیس‌جمهور با چند هدف تهیه شد و با امضای تفقدآمیز ریاست محترم جمهوری رسمیت یافت:
۱- هیچ دیوان‌سالاری و سازوکار جدیدی درست نشود و باری بر بودجه دولت و سفره مردم نباشد.
۲- هیچ تداخلی در کار دستگاه‌ها ایجاد نشود.
۳-هیچ دستگاهی تضعیف نشود.
۴-حلقه وصل دولت با مردم، اندیشکده‌ها و نهادهای مدنی نظارتی همچون کمند باشد.
۵-با توجه به اصرار دکتر پزشکیان و تاکیدات بنده در دوران انتخابات و نیز در سه هفته ریاست بر شورای راهبری مبنی بر استفاده از فکر نو و توانمندی‌های جدید (که امیدوارم و می‌کوشم با درایت و شجاعت دکتر پزشکیان عزیز حاصلش در ترکیب هیئت دولت کام مردم را شیرین کند) از یک سو و ضرورت بهره‌گیری از تجربه انباشته مدیران با تجربه چهل سال گذشته از سوی دیگر، مسئولیت جدید بتواند جایگاهی رسمی برای این مهم ایجاد کند.»
اهمیت انتصاب پزشکیان به‌عنوان معاون راهبردی و ارتقاء مرکز بررسی‌های استراتژیک رئیس‌جمهور به یکی از معاونت‌های این نهاد تا جایی بود که هم‌میهن با علی شکوری‌راد و رحمت‌الله بیگدلی، دو تن از اعضای شورای راهبری انتخاب اعضای کابینه دولت چهاردهم گفت‌وگو کرده است.
اقدام مناسب
علی شکوری‌راد، عضو شورای مرکزی حزب اتحاد ملت معتقد است:«انتخاب ظریف به عنوان معاون راهبردی به معنای آن است که او نقش یک مشاور عالی را برای رئیس‌جمهور ایفا خواهد کرد.» او به هم‌میهن می‌گوید:«ظریف در انتخابات اخیر نقشی برجسته داشت، هم به لحاظ تبلیغات انتخاباتی و هم به لحاظ هدایت جلسات شورای راهبری انتخاب کابینه دولت چهاردهم. بنابراین لازم بود که برای او جایگاهی در دولت در نظر گرفته شود تا به ایفای نقش خود ادامه دهد.»
او تاکید می‌کند که این جایگاه به جای اینکه مشاور عالی رئیس‌جمهور باشد با افزودن مرکز بررسی‌های استراتژیک به زیرمجموعه ایشان، عنوان معاونت راهبردی را در نظر گرفتند که هم اقدامی مناسب است و هم جایگاهی مناسبِ ظریف در دولت آینده. به گفته این فعال سیاسی اصلاح‌طلب، ایجاد معاونت راهبردی در دولت یک پله ارتقاء جایگاه برای مرکز بررسی‌های استراتژیک است که اثربخشی این نهاد را در دولت افزایش می‌دهد و از سوی دیگر شأن و سمتی را برای ظریف ایجاد می‌کند که به‌عنوان مشاور عالی در کنار دکتر پزشکیان باشد:«به نظر من این اقدام، ابتکار عمل جالبی بوده و می‌تواند به ایفای نقش ظریف برای کمک به پزشکیان در آینده کمک کند.»
معاونت راهبردی، یک ضرورت
رحمت‌الله بیگدلی، فعال سیاسی اصلاح‌طلب نیز به هم‌میهن می‌گوید:«راهبرد ترجمه اِستراتِژی و به معنی تعیین اهداف و طراحی برنامه‌ای برای رسیدن به آن‌هاست. به عبارت دیگر راهبرد طرح درازمدتی است که برای نیل به یک هدف بلندمدت مشخص طراحی می‌شود. البته راهبرد مفهومی است که ابتدا در عرصه نظامی پیدا شد و سپس در عرصه‌های دیگر از جمله اقتصاد، بازرگانی و به‌ویژه عرصه سیاست و زمامداری کاربرد زیادی پیدا کرد. مدیریت راهبردی عبارت است از برنامه‌ریزی، مانیتورینگ (پایش)، آنالیز و ارزیابی مستمر تمام الزاماتی که سازمان‌ها باید برای تحقق اهداف و مقاصدشان رعایت کنند.»
او ادامه می‌دهد:«تحولات سریع و تغییرات شدید در عرصه‌های مختلف، سازمان‌ها را ملزم می‌کند که همواره راهبرد خود را برای رسیدن به موفقیت ارزیابی کنند تا به رفع نواقص و تعمیق مزایا بپردازند و در صورت لزوم تجدیدنظر کنند.»
این فعال سیاسی معتقد است که وجود معاونتی تحت عنوان معاونت راهبردی برای دولت لازم است؛ زیرا دولت‌ها باید برای نیل به اهداف خود دارای راهبردهای مناسب باشند: «دولتی که بخواهد بدون داشتن راهبرد مناسب دنبال اهداف خود باشد قطعاً موفق نخواهد شد و چه‌بسا نه‌تنها از اهداف خود دور بیفتد، بلکه مبتلای به نقض غرض هم بشود. دولت جمهوری اسلامی ایران هم برای نیل به اهداف خود باید دارای مرکزی برای تهیه راهبرد مناسب برای نیل به اهداف خود باشد.»
به گفته او گذشت زمان برای ما ثابت کرده که مرکز بررسی‌های استراتژیک ریاست‌جمهوری از توان لازم برای این کار برخوردار نبود و لازم بود که این مرکز به معاونت ارتقا و با تحول در ساختار و قرار گرفتن شخصیتی توانمند چون دکتر ظریف در رأس آن، به انجام این وظیفه خطیر بپردازد. بیگدلی با اشاره به سوابق علمی و اجرایی ظریف تاکید می‌کند:«وجود چنین شخصیتی که جامع علم و عمل بوده است در معاونت راهبردی ریاست‌جمهوری می‌تواند پشتیبان دولت در تهیه راهبردهای مناسب برای نیل به اهداف دولت جمهوری اسلامی ایران باشد.»
قائمپناه، پزشکی در کنار ملت
به جز انتصاب ظریف اما انتخاب پزشکیان برای معاونت اجرایی خود هم بازتاب گسترده‌ای داشت و فرد منتخب پزشکیان به شدت توجه جامعه را برانگیخت. همانطور که گفته شد، رئیس‌جمهور، دکتر محمدجعفر قائمپناه را به سمت معاونت اجرایی خود منصوب کرد.
در حکم انتصاب او آمده است: «به استناد اصل یکصد و بیست و چهارم قانون اساسی و با توجه به مراتب شایستگی و تجارب ارزشمند مدیریتی سوابق دانشگاهی و اجرایی به موجب این حکم جنابعالی را به سمت «معاون امور اجرایی رئیس‌جمهور و سرپرست نهاد ریاست‌جمهوری» منصوب می‌نمایم. انتظار است با هماهنگی دفتر رئیس‌جمهور و تعامل با وزراء و معاونین رئیس‌جمهور با اتکال به خداوند متعال و در چهارچوب سند چشم‌انداز سیاست‌های کلی مصوب مقام معظم رهبری مدظله العالی و قانون برنامه و با رعایت منشور اخلاقی کارگزاران دولت چهاردهم در تحقق اهداف دولت مجدانه بکوشید. بدیهی است کلیه دستگاه‌های اجرایی کشور و مقامات دولت نیز همکاری لازم را با جنابعالی خواهند داشت.»
اما نگاهی به سوابق قائمپناه هم خالی از لطف نیست. او چشم‌پزشک و عضو هیئت علمی دانشگاه علوم پزشکی ایران است. همچنین معاونت توسعه و مدیریت منابع وزارت بهداشت، ریاست اولین دوره شورای شهر کرمانشاه و معاون درمان دانشگاه علوم پزشکی کرمانشاه از جمله سوابق قائمپناه هستند. برای درک علت توجه جامعه به انتصاب قائمپناه کافیست بدانیم که او در جریان اعتراضات سال 1401 شجاعانه نسبت به استفاده از سلاح‌های ساچمه‌ای علیه معترضان که منجر به تخلیه چشم آنها شده بود، اعتراض کرد. این عمل او که اتفاقاً نشان‌دهنده حق‌طلبی و پایبندی‌اش به سوگند پزشکی اوست اما با واکنش منفی افراد تندرو و کاربران ارزشی منجر شد.
آنها این انتصاب پزشکیان را به باد انتقاد گرفته و معتقد بودند که او در سال 1401 علیه «حافظان امنیت» سخن گفته است و او را فردی زاویه‌دار خواندند. در مقابل برخی دیگر هم او را فردی آگاه و باسواد دانستند و اشاره کردند که شخص پزشکیان هم در جریان اعتراضات و سال پیش در موضوع مهسا امینی حقایق را بر زبان آورد و بیان حقایق و دفاع از حق مردم خصلتی نیکوست.
