تراژدی کِرسنت

در روزهای اخیر و پس از اشاره در مناظره‌های کاندیداهای انتخابات ریاست‌جمهوری، نام «کِرسنت» مجدداً در فضای رسانه‌ای کشور انعکاس یافت. مطالب متعددی پیرامون ابعاد پیچیده آن مطرح شد و جناح‌های سیاسی با طرح مواضع متفاوت تلاش نمودند کِرسنت را اماره‌ای از سوءمدیریتِ رقیب و توانمندی مدیریتی خود قرار دهند و حتی کار بدان جا رسید که وزرای نفت سابق در فضای مجازی به جدال کلامی با یکدیگر پرداختند. اما واقعیت حقوقی کِرسنت چیست؟

کِرسنت پترولیوم (Crescent Petroleum) نام یک شرکت خصوصی اماراتی فعّال در حوزه صنایع بالادستی نفت و گاز است که به سال 1971 تأسیس و دفتر مرکزی آن در شهر شارجه قرار دارد. در سال 1380، شرکت ملی نفت ایران پس از چهار سال مذاکره ذیل مجموعه قراردادی متشکل از یک قرارداد اصلی، دو اصلاحیه و شش الحاقیه (توافقنامه جانبی) تابع قوانین ایران با کِرسنت پترولیوم متعهد شد میزان 500 تا 800 میلیون فوت مکعب گاز فراوری‌نشده (گاز ترش) از میدان سلمان که میان ایران و امارات مشترک است را به مدت 25 سال در بازه 2005 تا 2030 به قیمت هجده دلار در هر هزار مترمکعب و در چارچوب احداث خط لوله انتقال گاز در خلیج‌فارس به این شرکت بفروشد. در سال 1384، پیرو گزارش‌های نهادهایی چون شورای عالی امنیت ملی و سازمان بازرسی کل کشور، رئیس وقت دیوان محاسبات با استدلالِ به صرفه نبودن دستور لغو این قرارداد را صادر نمود.

در سال 1388، شرکت کِرسنت پترولیوم به دلیل توقف یک‌جانبه اجرای تعهدات بین‌المللی از سوی شرکت ملی نفت ایران اختلاف را به دیوان دائمی داوری (Permanent Court of Arbitration) ارجاع داد. در بازه سال‌های 1388 تا 1392، نماینده دولت ایران در لاهه با طرح ادعای وجود فساد در عقد این مجموعه قرارداد، بی‌اعتبار شدنِ آن را درخواست نمود. با این وصف، دیوان از سال 2018 رسیدگی به این پرونده را آغاز و آن را به دو برهه زمانی 2005 تا 2014 (کِرسنت 1) و 2014 تا 2030 (کِرسنت 2) تقسیم نمود.

در مورد کِرسنت 1، دیوان مورخ 27 سپتامبر 2021 با صدور رای درباره بخشی از خسارات وارده علیه شرکت اماراتی به اخذ تصمیم مبادرت ورزید. مطابق بند الف از پاراگراف 887 این رای، شرکت ملی نفت ایران ناقضِ قرارداد است و باید مبلغ 2/5 میلیارد دلار به دلیل خساراتی که تا پیش از 31 جولای 2014 موجب شده را پرداخت نماید. اخذ تصمیم درباره کِرسنت 2 که خواسته آن مبلغ 32 میلیارد یورو است به دلیل جرح دو داور از هیئت سه‌نفره داوران شامل سرداور و داوری اختصاصی شرکت کِرسنت تاکنون تعیین تکلیف نشده.

به موازات دیوان دائمی داوری، در محاکم داخلی انگلستان، هلند و ایالات متحده نیز پرونده‌هایی مرتبط با کرسنت مطرح شد. به تاریخ 21 اکتبر 2020، دادگاه تجاری دیوان عالی دادگستری انگلستان در پرونده دادخواهی شرکت ملی نفت ایران علیه شرکت کِرسنت، ذیل پاراگراف 63 مدعای خواهان را فاقد چشم‌انداز واقع‌بینانه دانست و به نفع کِرسنت پترولیوم رای داد. این رای در تاریخ 13 جولای 2023 در شعبه تجدید نظرخواهی مورد تأیید قرار گرفت. (پاراگراف‌های 100 تا 103) همچنین شرکت کِرسنت با دادخواهی نزد دادگاه ناحیه‌ای روتردام (هلند) سبب شد در تاریخ 5 دسامبر 2022 اعلام شود شرکت ملی نفت ایران از اول دسامبر 2005 به‌طور پیوسته در حال نقض قرارداد معتبری است که با کِرسنت پترولیوم منعقد نموده. مورخ 30 آوریل 2024 نیز دادگاه بدوی ناحیه کلمبیا (ایالات متحده) در پرونده‌ای که شرکت کِرسنت خواهان آن بود به اعتبار رای داوری و محکومیت شرکت ملی نفت ایران به پرداخت 2/5 میلیارد دلار به انضمام خسارت تاخیر تأدیه رای داد.

در یک نگاه کلی، پرونده کِرسنت به واسطه گستره موضوعات قراردادی مرتبط با حوزه انرژی‌های فسیلی، برخوردار از پیچیدگی‌های حقوقی فراوانی است که در این مختصر نمی‌گنجد. لیکن، اگر جرح داوران در کِرسنت 2 را نادیده بگیریم، می‌توان چنین نتیجه گرفت که ایران در پرونده کِرسنت تاکنون موفقیت حقوقی کسب نکرده و با این وضعیت، محکومیت در کِرسنت 2 و ضرورت پرداخت خواسته هنگفتِ 32 میلیارد یورویی به شرکت اماراتی همچون شمشیر داموکلس منافع ملی ایران را تهدید می‌کند. لذا شایسته است متولیان امر در معاونت حقوقی و وزارت نفت با حساسیتِ بیش از پیش پیرامون این پرونده تصمیم بگیرند و با وسواسِ حداکثری از منافع ملی ایران صیانت نمایند.