گسترش همکاری‌های نظامی تهران - مسکو

این ملاقات و اعلام خبر در حالی انجام شده که روسیه در شرق اروپا درگیر جنگی فرسایشی است و تحت فشارهای بین‌المللی قرار دارد. خاورمیانه نیز در وضعیت بی‌ثباتی قرار دارد.

جنگ در غزه ادامه دارد و دامنه‌های آن تا دریای سرخ رسیده است. در این شرایط، سطح تنش میان تهران و تل‌آویو یک مرحله بالاتر رفته است درحالی‌که مسکو و تل‌آویو روابط گسترده‌ای با هم دارند. از این رو مشخص نیست که این گسترش همکاری، به تنش ایران و اسرائیل مربوط می‌شود یا نه.

از یک سو امکان دارد که روس‌ها خواستار نقش‌آفرینی در این تنش شده باشند و از سوی دیگر، گسترش همکاری نظامی تهران – مسکو می‌تواند به تقویت توان دفاعی ایران منجر شود. اطلاعات زیادی درباره چشم‌انداز این همکاری در دسترس نیست و فرضیات مثبت و منفی مختلفی می‌توان درباره آن‌ طرح کرد.

همکاری نظامی میان دو کشور ایران و روسیه طی سال‌های گذشته فرازونشیب‌های زیادی داشته که باید مورد توجه قرار بگیرد. در بعضی موارد مثل همکاری در مبارزه با داعش و دفاع از دولت اسد در سوریه به مرحله عملیاتی رسیده و در مسئله خرید تسلیحات با اما و اگر مواجه بوده است.

از وجهی دیگر، ایران از سوی کشورهای غربی متهم به همکاری با روسیه در جریان جنگ اوکراین است. این اتهام هرچند به اثبات نرسیده و از سوی تهران نیز مورد تائید قرار نگرفته، اما روابط ایران و کشورهای غربی را با چالش مواجه کرده است.

برنامه پهپادی ایران به دلیل شائبه مشارکت در جنگ اوکراین، مورد تحریم بیشتر نیز قرار گرفته است. ایران ادعای عرضه پهپادهای جنگی به روسیه برای استفاده در جنگ اوکراین را رد کرده و همکاری‌های نظامی با مسکو را در چارجوب روابط دفاعی دوجانبه با این کشور دانسته است.

به دنبال لغو تحریم‌های تسلیحاتی ایران در ۲۶ مهر ۱۴۰۲ و توافق برجام و قطعنامه ۲۲۳۱ شورای امنیت، ایران محدودیتی برای همکاری‌های نظامی ندارد. با اینکه طرف‌های غربی به‌طور قطع با ایران در این زمینه همکاری نمی‌کنند، اما در زمانی که ایران تحت تحریم تسلیحاتی بود، روس‌ها نیز به ایران سلاح نمی‌فروختند.

جلسه در آستانه

به گزارش اسپوتنیک، سرگئی شویگو، وزیر دفاع روسیه در دیدار با محمدرضا آشتیانی، وزیر دفاع ایران از آمادگی مسکو برای گسترش همکاری‌های نظامی با تهران خبر داد. وزیر دفاع روسیه گفت: «مبارزه مشترک با تروریسم بین‌المللی در سوریه نمونه بارز روابط دوستانه و دیرینه ما است. به‌ویژه اخیراً این روابط اعتمادآمیزشده و با موفقیت در حال توسعه است. ثمربخشی و تحرک در تماس‌ها هم در بالاترین سطح و همچنین در سطح رهبری نظامی چند برابر شده است.»

شویگو ادامه داد: «شرایط کنونی نظامی - سیاسی و تهدیدات علیه کشورهای ما و همچنین رویکردهای کلی برای ایجاد نظم جهانی عادلانه براساس برابری همه شرکت‌کنندگان در جامعه بین‌الملل، این ضرورت را به‌وجود می‌آورد.»

وزیر دفاع روسیه در این ملاقات بر آمادگی روسیه برای پیشرفت و گسترش بیشتر همکاری سودمند دوجانبه نظامی و همکاری نظامی - فنی تاکید کرد.

امیر آشتیانی، وزیر دفاع کشورمان در این دیدار ضمن اعلام تمایل برای افزایش همکاری‌های نظامی میان دو طرف، گفت: «روابط مسکو و تهران در حال رسیدن به سطح جدیدی است.» وزیر دفاع کشورمان همچنین از موضع‌گیری روسیه در قبال حمله اسرائیل به کنسولگری کشورمان در دمشق تشکر کرد.

نگاهی به روابط نظامی دو کشور

سیستم‌های تسلیحاتی جهان به‌طور عمده، به دو بخش شرقی و غربی تقسیم می‌شود. کشورهای مختلف جهان نیز با توجه به روابط خود با آمریکا و روسیه (ناتو و ورشو) به‌خصوص در دوران جنگ سرد، به عنوان کاربران این سیستم‌های تسلیحاتی شناخته می‌شوند. این تقسیم‌بندی را از کوچک‌ترین اجزای تسلیحات که کالیبر گلوله باشد تا بزرگ‌ترین نوع جنگ‌افزار می‌توان تعقیب کرد.

ایران به‌خاطر شرایط خاص پس از انقلاب، ترکیبی از سیستم‌های شرقی و غربی را استفاده می‌کند. برای مثال ستون فقرات نیروی هوایی ایران را جنگنده‌های آمریکایی سری F تشکیل می‌دهند که مربوط به پیش از انقلاب هستند.

نیروی هوایی ایران در ۴۵ سال گذشته مجموعه‌ای مرکب از جنگنده‌های شوروی، فرانسه و آمریکا را در اختیار داشته است. اما سهم تسلیحات غربی در ساختار نظامی کشورمان به نسبت تسلیحات بومی شده به وسیله مهندسی معکوس و تسلیحات شرقی، کم‌تر است.

توان موشکی ایران بر پایه موشک‌های دریافتی از کره‌شمالی و اتحاد جماهیر شوروی بنا شده و پیشرفت کرده است.

از سوی دیگر، برخی تسلیحات سبک مثل سلاح‌های مورد استفاده پلیس و ارتش، از آلمان وارد و سپس با استفاده از ظرفیت‌های داخلی تولید شده که بخشی از آن مثل سلاح‌های ژ۳ و ام‌پی‌۵ مربوط به پیش از انقلاب است؛ درحالی‌که خاستگاه سلاح کلاشینکف به‌عنوان سلاح تهاجمی مورد استفاده در بخش‌های عظیمی از نیروهای مسلح، شوروی است.

با توجه به روابط ایران و غرب پس از انقلاب و تحریم‌هایی که علیه کشورمان اعمال شد، ایران همواره به خرید تسلیحات و استفاده از تجربیات فنی روسیه علاقه‌مند بوده است.

البته باید این نکته را مدنظر قرار داد که روسیه پس از ایالات متحده دومین تامین‌کننده بزرگ تسلیحات در جهان است؛ بنابراین ارتباط نظامی با این کشور مسئله عجیبی نیست.

خرید سامانه اس - ۳۰۰

بحث خرید سلاح از روسیه، چند سال قبل و با مسئله خریداری سیستم پدافند هوایی اس – ۳۰۰ مورد توجه قرار گرفت. ایران و روسیه در سال ۲۰۰۷ قرارداد ۸۰۰ میلیون دلاری خرید ۵ سامانه آتش‌بار اس – ۳۰۰ را امضا کردند اما این سامانه‌ها ۹ سال بعد و در سال ۱۳۹۵ به ایران رسیدند.

این قرارداد در حالی به امضا رسید که مناقشه بر سر پرونده هسته‌ای ایران بالا گرفته بود و تحلیلگران اعتقاد داشتند که ایران برای دفاع از تاسیسات هسته‌ای خود به این سامانه نیاز دارد. البته ایران پیش از امضای این قرارداد سامانه‌های دفاع هوایی دیگری مثل سامانه تور را از روسیه دریافت کرده بود. اما آتش‌بار اس – ۳۰۰ به‌خاطر توانایی رهگیری و انهدام موشک‌های بالستیک، نیاز مهمی از نیازهای پدافندی ایران را تامین می‌کرد که ۹ سال تاخیر در تحویل آن اتفاق افتاد.

هرچند که دلایل مختلفی برای توجیه این تاخیر از جمله مسائل فنی مطرح شد اما در نهایت دیمیتری مدودف، رئیس‌جمهور وقت روسیه در سال ۱۳۸۹ با صدور دستوری اعلام کرد که فروش مجموعه وسیعی از ادوات جنگی، از جمله انواع موشک‌ها به ایران ممنوع شد؛ به دلیل قطعنامه ۱۹۲۹ شورای امنیت سازمان ملل متحد. ایران نیز شکایتی ۴ میلیارد دلاری علیه روسیه مطرح کرد.

پس از اعلام تفاهم لوزان در ۱۴ فروردین ۱۳۹۴ توسط محمدجواد ظریف و فدریکا موگرینی در سوئیس، ۱۰ روز بعد در ۲۴ فروردین ولادیمیر پوتین دستور پیشین مبنی بر ممنوعیت فروش سلاح به ایران را لغو کرد. در نهایت اس – ۳۰۰ در سال 1395 به ایران رسید.

قرارداد خرید هواگردهای پیشرفته

۷ آذر ۱۴۰۲ خبرگزاری تسنیم در خبری اختصاصی، به نقل از سیدمهدی فرحی، جانشین وزیر دفاع و پشتیبانی نیروهای مسلح از قطعی شدن ورود بالگرد هجومی میل28 (معروف به شکارچی شب)، جنگنده سوخو35 (جنگنده نسل ۴) و هواپیمای آموزشی یاک130 به سازمان رزم نیروهای مسلح خبر داد.

این خبر کم‌تر از دو ماه پس از پایان تحریم‌های تسلیحاتی ایران اعلام شد. تسلیحات مورد اشاره جانشین وزیر دفاع در کلاس خود، جزء تسلیحات پیشرفته محسوب شده و اضافه شدن آن‌ها به نیروهای مسلح کشورمان تاثیر زیادی در افزایش توان نظامی دارد.

اول اردیبهشت ۱۴۰۳ خبرگزاری دانشجو – وابسته به بسیج دانشجویی – خبر از ورود قریب‌الوقوع جنگنده‌های سوخو ۳۵ به ایران داد. دانشجو در آن خبر از ورود این محموله طی یک هفته آینده خبر داده بود، بنابراین در هفته جاری باید سوخوها وارد ایران شود.

این خبرگزاری به نقل از روزنامه کویتی الجریده نوشت: «با وجود اینکه ایران جنگنده‌های روسی «سوخو ۳۵» را دریافت کرده، اما هنوز قطعات ضروری برای راه‌اندازی آن‌ها را دریافت نکرده است.

روسیه به دلیل مخالفت اسرائیل و کشور‌های جنوب خلیج‌فارس، تاکنون از ارائه این قطعات مهم «سوخو ۳۵» به ایران خودداری کرده بود. این وضعیت باعث شده ایران بتواند از این جنگنده‌ها تنها برای اهداف آموزشی و ماموریت‌های کوتاه‌برد استفاده کند. رئیس‌جمهور روسیه هم آمادگی کشورش را برای تحویل این قطعات اعلام کرد.»

نگرانی‌ها چیست؟

تحلیلگران و ناظران از روزآمد شدن تجهیزات دفاعی و تسلیحاتی نیروهای مسلح استقبال می‌کنند. چراکه تقویت بنیه دفاعی کشور یکی از مسائل استراتژیک و ملی بوده و فراتر از جناح‌بندی و مسائل سیاسی تفسیر می‌شود.

اگر چنین مسئله‌ای خالی از اهمیت بود، در جریان مذاکرات ایران و 1+5 مورد توجه قرار نمی‌گرفت. نگرانی‌ها حول محور درگیر شدن ایران در مسئله جنگ اوکراین است چراکه این جنگ نه از لحاظ جغرافیایی و نه از لحاظ سیاسی، ارتباطی با منافع ایران پیدا نمی‌کند.

در فقره جنگ سوریه، تهدید تروریسم بین‌المللی و حفاظت از دولت دمشق به عنوان متحد جبهه مقاومت مطرح بود اما اوکراین چنین شرایطی برای ایران ندارد.

نگرانی‌هایی درباره افزایش فشار بر ایران به بهانه دخالت در جنگ اوکراین وجود دارد. تا زمان تنظیم این گزارش مقامات دفاعی و سیاسی کشورمان اظهارنظری درباره نوع همکاری‌های پیش رو میان تهران و مسکو نکرده‌اند.