در آرزوی لغو تحریم‌ها/دولت گذار سوریه برای حفظ ثبات در کشور نیازمند لغو تحریم‌های بین‌المللی است
مقامات اروپایی اخیراً اعلام کرده‌اند که تحریم‌ها تا زمانی که رهبران جدید سوریه ثابت نکنند که از اقلیت‌ها حمایت و قدرت را تقسیم می‌کنند، لغو نخواهند شد.
زمانه چقدر سریع تغییر کرده است. در 25 نوامبر، اتحادیه اروپا سه وزیر سوری از رژیم بشار اسد را به لیست تحریم‌های خود اضافه کرد. چند روز بعد، با نزدیک شدن نیروهای شورشی هیئت تحریرالشام به دمشق، پایتخت سوریه، بشار اسد، رئیس‌جمهور این کشور به مسکو فرار کرد. سوریه یکی از کشورهایی است که از سال‌ها پیش تحت تحریم‌های بسیاری قرار گرفته است.
تحریم‌های بین‌المللی گسترده، همکاری با دولت پیشین سوریه را جرم می‌داند. اما آیا همکاری با دولت جدید هم جرم است؟ با روی کار آمدن دولت جدید سوریه و تمایل آن به همکاری با دولت‌های دیگر، حالا این رویکرد اتحادیه اروپا و آمریکا در لغو تحریم‌هاست که آینده سوریه را تعیین می‌کند.
در بخش کودکان بیمارستانی در دمشق نوزادی 11 ماهه روی تختی خوابیده. آنقدر کوچک است که انگار تازه به‌دنیا آمده. رشد او متوقف شده و به‌دلیل مشکل قلبی مادرزادی به‌سختی نفس می‌کشد. نام او در تمام 11 ماه زندگی‌اش در لیست انتظار عمل جراحی قرار داشته است. جراحان قلب این بیمارستان گه‌گاهی به اتاق رایان داهر کوچولو می‌آیند تا به مادرش هند الکلاش اطمینان دهند که جراحی بستن سوراخ روی قلب نوزادش در چند روز آینده انجام خواهد شد اما پرستارها خیلی مطمئن نیستند.
در دانشگاه مرکز قلب دمشق، جایی که خانواده رایان منتظرند، نیمی از دستگاه‌های اسکن از کار افتاده‌اند و به‌گفته محمد بشار عزت، مدیر بیمارستان آخرین دستگاهی که کار می‌کند نیز روزهای آخر خود را می‌گذراند. فقط یک اتاق جراحی است که کاملاً فعال است. مواد بیهوشی بیمارستان به‌اندازه‌ای است که فقط سه عمل جراحی در هفته انجام می‌شود. چنانچه مراقبت‌های بهداشتی در بسیاری از بیمارستان‌ها از کار افتاده‌اند، خانواده‌هایی مثل رایان برای درمان از جاهای دوری 400 کیلومتر از شمال سوریه سفر کرده‌اند و پرستاران نگرانند که این نوزادی که آب از بینی‌اش آویزان است سرما نخورده باشد.
مقامات ایالات متحده و اتحادیه اروپا مدت‌هاست که اصرار دارند تحریم‌هایشان مستقیماً سیستم بهداشت سوریه را مورد هدف قرار نمی‌دهند اما اثر آنها همچنان عمیقاً احساس می‌شود. دستگاه‌های سی‌تی‌اسکن و ام‌آر‌آی از کار افتاده‌اند و نمی‌توان آنها را جایگزین کرد. آزمایشگاه‌ها با کمبود تجهیزات روبه‌رو هستند. صنعت داروسازی که زمانی نزدیک به 90درصد از بازار داخلی را پوشش می‌داد و قفسه‌های داروخانه‌ها را با داروهای وارداتی، گران‌قیمت و گاهی بدکیفیت پر می‌کرد، به‌کلی از کار افتاده است.
کریستینا بتکی، نماینده سازمان جهانی بهداشت در سوریه می‌گوید: «در اصل، نظام سلامت غالباً از تحریم‌ها معاف‌اند اما اثرات غیرمستقیم آن در بخش سلامت به‌این معنی است که به‌طرق مختلف شامل یکی از بخش‌های تحت تحریم قرار گرفته است.»
طیف گسترده‌ای از تحریم‌های غربی اقتصاد سوریه را تضعیف کرده و احیای آن را پس از 14 سال جنگ داخلی تهدید می‌کند. ایالات متحده و اتحادیه اروپا تحریم‌هایی را علیه بشار اسد، رئیس‌جمهور پیشین سوریه و رژیم او به‌دلیل ارتکاب به جنایت در جنگ که پس از سرکوب اعتراضات حامیان دموکراسی آغاز شد، اعمال کرده بودند. حالا که بشار اسد سقوط و از کشور فرار کرده تحریم‌ها همچنان پابرجا هستند که شامل گروه هیئت تحریرالشام هم که دوران گذار قدرت در سوریه را رهبری می‌کنند، می‌شود.
آنالنا بائربوک، وزیر خارجه آلمان به‌همراه همتای فرانسوی خود در سوم ژانویه به سوریه سفر کرد. بائربوک هدف از این سفر را گفت‌وگو درباره امکان‌پذیر شدن روند سیاسی فراگیر و رعایت حقوق بشر بیان کرده بود. به‌گفته بائربوک، تمام مسئله لغو تحریم‌ها به این موضوع مربوط است.
به‌گزارش الجزیره تحریم‌های غرب بخشی از تلاش برای فشار بر بشار اسد بود تا رویکرد خود را تغییر دهد و قانون‌گذاران غربی استدلال می‌کنند که همین کار را با دولت جدید انجام خواهند داد اما بسیاری از سوری‌ها معتقدند که تحریم‌ها گذار سیاسی سوریه را با مشکل روبه‌رو می‌کند.
سال‌ها تحریم پشت تحریم
اولین تحریم‌های سوریه در سال 1979 اعمال شدند. ایالات متحده دولت سوریه را که در آن زمان حافظ اسد، پدر بشار اسد، در قدرت بود حامی «تروریسم» خواند. سال 2004 رژیم سوریه به‌دلیل اشغال لبنان و آنچه واشنگتن حمایت از تروریسم خواند، با تحریم‌های بیشتری روبه‌رو شد.
کمی پس از اعتراضات گسترده علیه بشار اسد در سال 2011، آمریکا و اتحادیه اروپا در واکنش به سرکوب معترضان تحریم‌هایی را علیه عده‌ای از مقامات دولتی وضع کردند.
افزایش بحران در سوریه منجر به تحریم‌های بیشتر آمریکا و اتحادیه اروپا شد تا جایی که بانک مرکزی و صنایع برق و انرژی را در برمی‌گرفت. این تحریم‌ها باعث شدند قدرت خرید و نقل و انتقالات مالی که دولت برای ثبات ارز خود نیاز داشت، از بین برود. به‌همین ترتیب دولت نمی‌توانست روشنایی را در اکثر مناطق کشور نگه دارد و تقریباً واردات هرگونه از اشکال انرژی غیرممکن شد. سپس در سال 2019 آمریکا «قانون سزار» را تصویب کرد که در پی آن کسب‌وکارهای دولتی و خصوصی را از تجارت با دولت اسد عملاً ممنوع شدند.
علاوه بر آن، آمریکا، اتحادیه اروپا و شورای امنیت سازمان ملل هیئت تحریرالشام را به‌دلیل ارتباط با القاعده که همچنان قدرت‌های غربی را نسبت به کاهش یا لغو تحریم‌ها نگران می‌کند، به‌عنوان گروهی تروریستی تعیین کردند. تحریم‌ها همچنان پابرجا هستند. به‌گفته جرومی درون، کارشناس امور سوریه در «گروه بحران بین‌المللی» یا ICG قانون سزار و تروریستی شناخته شدن تحریرالشام کشور را تضعیف کرده‌اند. قانون سزار به‌طور غیرمستقیم تمام لایه‌های اقتصاد سوریه را تحت‌تاثیر قرار داده چون صادرات و واردات کالاها و مواد خام متوقف شدند. «تروریستی» شناخته شدن گروه تحریرالشام هم اثرات مشابهی دارد. «درون» به الجزیره می‌گوید: «هرگونه تراکنش یا مشارکت در کشور که به دولت (تحریرالشام) مربوط باشد را می‌توان از دریچه حمایت از تروریسم نگاه کرد.»
تحریم‌ها همچنین عملیات امدادرسانی را به‌شدت تحت‌تاثیر قرار می‌دهند. تحریم‌های آمریکا و اتحادیه اروپا سیستم بهداشت سوریه را که میلیون‌ها نفر به آن وابسته‌اند، تضعیف کرده و بیمارستان‌ها عملاً نمی‌توانند دستگاه‌های نجات‌بخش تشخیص بیماری را وارد یا تعمیر کنند. هفته گذشته ایالات متحده اعلام کرد برخی از تحریم‌ها را بر دولت گذار سوریه تعلیق می‌کند. در اواخر روز دوشنبه، وزارت دارایی آمریکا معافیت 6 ماهه از تحریم‌ها را صادر کرد که برخی از تحریم‌ها بر دولت سوریه از جمله فروش ذخایر انرژی و تراکنش‌های جزئی را شامل می‌شود. این اقدام به‌منظور ورود کمک‌های بشردوستانه انجام گرفت؛ اقدامی که می‌تواند پیشرفتی در تلاش‌های گروه تحریرالشام برای تقویت روابط بین‌المللی‌اش باشد.
این معافیت اما هیچ‌نوع تحریمی را حذف نمی‌کند ولی موانعی که بر سر راه فعالیت‌هایی که برای تامین نیازهای اولیه بشر است را برمی‌دارد که شامل تامین خدمات عمومی یا کمک‌های بشردوستانه است. روز سه‌شنبه اسد حسن‌الشیبانی، وزیر امور خارجه دولت جدید سوریه این اقدام را گامی به‌سمت لغو تمام تحریم‌ها دانست.
مقامات اروپایی اخیراً اعلام کرده‌اند که تحریم‌ها تا زمانی که رهبران جدید سوریه ثابت نکنند که از اقلیت‌ها حمایت و قدرت را تقسیم می‌کنند، لغو نخواهند شد. وزیر جدید بازرگانی سوریه هشدار داده بود که دمشق نمی‌تواند هیچ قراردادی را برای واردات سوخت، گندم و دیگر کالاهای حیاتی به‌سرانجام برساند به‌رغم آنکه بسیاری از کشورها از جمله کشورهای عربی حاشیه خلیج‌فارس تمایلات خود را برای سرمایه‌گذاری در سوریه نشان داده‌اند. سقوط ناگهانی حکومت اسد جشن‌هایی را در سراسر کشور به‌راه انداخت اما نگرانی عمیقی درباره آینده وجود دارد و اکثر سوری‌ها انتظار دارند تغییرات به‌کندی ایجاد شوند. «هند» مادر «رایان» نوزادش را چندین ساعت به بیرون از بیمارستان می‌برد و در میدانی نزدیک بیمارستان، او را روی زمین قرار می‌دهد تا آفتاب بخورد.
او در حالی که فرزندش را از این دست به آن دست می‌کند، هزینه آمدن به دمشق را فهرست می‌کند: 200هزار پوند سوری برای هر نفر، تقریباً 15 دلار برای ساعت‌ها تردد با اتوبوس، 200هزار پوند سوری دیگر هم هزینه تاکسی تا بیمارستان است. سپس از آنجایی که مردها اجازه ندارند در بخش کودکان بخوابند، هزینه هتلی که همسرش، ابراهیم داهر در آن اقامت می‌کند هم اضافه می‌شود. آنها پول هیچ‌کدام را نداشتند و برای همین برادر ابراهیم هزینه‌ها را پرداخت کرده بود. آنها سه فرزند دیگر هم در خانه دارند.
کارشناسان اندیشکده گروه بحران هفته گذشته در مجله فارن‌پالیسی نوشتند که افغانستان پس از روی کار آمدن طالبان در سال 2021 مثالی از آن است که چه اقداماتی نباید صورت بگیرد: «عاملان خارجی ظاهراً آماده‌اند تا بسیاری از همان اشتباهاتی که پس از روی کار آمدن طالبان در افغانستان انجام داده‌اند را تکرار کنند.»
درس‌هایی از طالبان برای سوریه
به‌گزارش فارن‌افرز، رهبران جدید سوریه چندین مدل برای بهره‌داری در مسیر به‌رسمیت شناخته شدن در مجامع بین‌المللی در اختیار دارند. هیچ آیین‌نامه‌ای وجود ندارد که بگوید گروه‌هایی که در لیست تروریستی قرار دارند چگونه باید دولت خود را اداره کنند و هیچ مجموعه قوانینی در دولت‌های خارجی نیست که بگوید چگونه رهبری که پیشتر به گروه القاعده وابسته بوده را دوباره وارد بازی کند. اما تحریرالشام و دولت‌های خارجی می‌توانند از اتفاقات گذشته در کشورهای دیگر یاد بگیرند: بازگشت طالبان به قدرت در سال 2021 در افغانستان.
پس از آنکه طالبان کابل را تصرف کرد، افغانستان زیر بار تحریم‌ها و انواع دیگری از انزوای اقتصادی و دیپلماتیک به‌شدت تحت فشار بود. دولت‌های دیگر نتوانسته بودند با سرعت و جسارت کافی بحران فقر را در کشور برطرف کنند و مجازات‌های اقتصادی نه‌تنها هیچ اثری بر متعادل کردن طالبان نداشته‌اند بلکه افغانستانی‌ها را بیشتر به‌سمت گرسنگی سوق داده است. اکثر کشورها مذاکره با طالبان را رد کرده‌اند.
تعاملات مقامات بین‌المللی با هیئت تحریرالشام در یک ماه گذشته بیشتر از طالبان پس از سقوط کابل بوده است. تحریرالشام با به‌نمایش گذاشتن انعطاف سیاسی و ایدئولوژیکی که این گروه را از طالبان متمایز می‌کند، اشتیاق خود نسبت به تمایلات مقامات خارجی نشان دادند. در دوران گذار سیاسی، هر گامی می‌تواند تاریخ را تغییر دهد. مقامات غربی هم ظاهراً هیجان‌زده‌اند به‌ویژه نسبت به چشم‌انداز جدید سوریه. اما بدون اقداماتی که به سوریه اجازه دهد تا پس از سال‌ها جنگ داخلی اقتصاد خود را احیا و بازسازی کند، کشور می‌تواند از هرج و مرج و بی‌ثباتی رنج ببرد که نه غرب آن را می‌خواهد نه سوریه.
دولت‌های غربی تمایل شدیدی به یادگیری از اقدامات اشتباه خود در افغانستان نشان داده‌اند چون ادامه‌دار شدن بحران در سوریه احتمالاً به بقیه کشورهای خاورمیانه سرازیر خواهد شد و نفوذ غرب در منطقه را تضعیف خواهد کرد و در نهایت جمعیت بیشتری را مجبور به فرار از کشور می‌کند. مهم‌تر از همه، حق سوری‌ها بیشتر از اینهاست.
به‌گزارش دویچه وله، کارشناسان می‌گویند این امکان وجود دارد که معافیت عمومی ایالات متحده خیلی هم موثر نباشد. این بدان دلیل است که بسیاری از سازمان‌ها مثل بانک‌ها در تراکنش‌های خود چاره‌ای جز «رعایت بیش از حد» ندارد. ترس از تحریم‌های ثانویه یا تفسیرهای متفاوت از قوانین در آینده و از آنجایی که عدم رعایت تحریم‌ها می‌تواند میلیاردها دلار جریمه را در پی داشته باشد، باعث می‌شود کسب‌وکارها محتاط‌تر عمل کنند.
پیچیدگی‌های دیگری نیز وجود دارد. به‌رغم معافیت کلی، هر شخص یا سازمانی که با سازمان تحریرالشام کار می‌کند همچنان ممکن است به‌دلیل «حمایت از تروریست‌ها» متهم شناخته شود. احمد شرع رهبر هیئت تحریرالشام پیشتر اعلام کرده بود که این گروه منحل خواهد شد که بخشی از آن این مشکل را حل می‌کند. اسکات اندرسون و آلکس زردن، کارشناسان در تحلیل‌های خود برای رسانه Lawfare می‌گویند علاوه بر آن برخی از تحریم‌های سوریه برای بعضی از نهادهای بخصوصی اعمال می‌شوند که هرگونه دولت موقت یا رژیم جایگزین احتمالاً نگه خواهد داشت. مثلاً بانک مرکزی سوریه تحریم است و این تحریم‌ها به‌راحتی لغو نخواهند شد.
جنبه دیگر نگران‌کننده تحریم‌های سوریه این است که تاکنون مشخص نیست چگونه و چرا دولت گذار می‌تواند از زیر بار تحریم‌ها خلاص شود. هفته گذشته وزیر خارجه جدید سوریه در جریان سفرهای منطقه‌ای خود به‌منظور جلب حمایت‌های دیپلماتیک وارد قطر شد و از ایالات متحده درخواست کرد تا تحریم‌های خود علیه این کشور را لغو کند.
لغو تحریم‌ها برای حفظ ثبات
جیمز بیز خبرنگار الجزیره در دمشق می‌گوید که اولویت دولت جدید سوریه حفظ ثبات است که برای تامین آن به بودجه نیاز دارد. شرایط اقتصادی سوریه بسیار وخیم است. فعالیت‌های اقتصادی که شامل تولید ناخالص داخلی، تولیدات صنعتی و اشتغال است حدود 85درصد کاهش داشته و برخی تخمین‌ها میزان ویرانی در سراسر کشور را 400 میلیارد دلار نشان می‌دهند. دولت سوریه در تلاش است تا سرمایه جذب کند. سفرهای منطقه‌ای هم به همین منظور انجام می‌شوند. دولت جدید در تلاش است تا تحریم‌ها لغو شوند و کشورهای حاشیه خلیج فارس در سوریه جدید سرمایه‌گذاری کنند. دولت جدید همچنین در تلاش است تا دستمزد کارمندان دولت که از زمان سقوط اسد به تعویق افتاده را بپردازد و دستمزدهای ناعادلانه عده‌ای را که بسیار پایین است تا 400درصد افزایش دهد.
پیشرفت سوریه تحت تحریم امری غیرممکن است. گلیپ دیلای یکی از کارشناسان موسسه شورای خاورمیانه در امور جهان می‌گوید تعلیق یا لغو تحریم‌ها بسیار مهم است تا دولت جدید بتواند موفق باشد. به گفته دیلای 2 موضوع کلیدی در موفقیت دولت جدید نقش بازی می‌کنند. یکی این است که دولت جدید باید فراگیر باشد تا نمایندگان تمام گروه‌های جامعه شامل اعراب، مسیحی‌ها، کردها، دروزی‌ها و علویان سوریه در آن دخیل باشند، اما همزمان نظم جدید در سوریه باید تغییراتی در زندگی مردم ایجاد کند که به سرمایه بیشتر در حکومت‌داری نیاز دارد.
این بدان معنی است که مردم تا دو ماه یا سه ماه دیگر باید تغییر و بهبود کیفیت زندگی را احساس کنند. به‌همین ترتیب لغو تحریم‌ها برای سوریه امری حیاتی است تا سوریه بتواند خود را در جهان عرب ادغام کند و در جامعه جهانی به‌رسمیت شناخته شود.
تحریم‌های سوریه را می‌توان به دو دسته تقسیم کرد، یکی تحریم‌های اعمال شده بر رژیم اسد و دیگری بر هیئت تحریرالشام که بخش بزرگی از دولت جدید را تشکیل می‌دهد. به‌گفته دیلای از آنجایی که رژیم اسد دیگر روی کار نیست بنابراین تحریم‌های اعمال شده بر آن طبیعتاً باید لغو شوند. دوم اینکه باید در نظر داشت که دسته دوم تحریم‌ها بر گروه هیئت تحریرالشام است نه بر دولت گذار. بنابراین تعامل با دولت‌های خارجی مسئله مهم دولت گذار است.
دیلای می‌گوید کشورهای غربی محتاطانه عمل می‌کنند اما در عین حال موفقیت دولت جدید سوریه نه‌تنها موفقیتی برای سوری‌ها بلکه برای نظم منطقه‌ای و سیاست‌های بین‌المللی است چون امنیت سوریه نه‌تنها موضوعی داخلی بلکه برای منطقه مهم است؛ چه در مورد موضوع پناهجویان باشد و چه درباره گسترش رادیکالیسم یا حتی جنگ‌های نیابتی و امنیت اروپا. ارتباط نزدیکی میان نظم سیاسی داخلی در دمشق و اثر آن بر سیاست‌های داخلی اروپا وجود دارد چون به‌گفته دیلای ظهور راست افراطی در اروپا در نتیجه افزایش تعداد پناهجویان و رادیکالیسم در اروپا است که در نتیجه جنگ داخلی سوریه اتفاق افتاد. بنابراین فراگیر بودن دولت جدید سوریه و همچنین موفقیت آن در مدیریت دوران گذار بسیار مهم است.
تلاش آلمان برای لغو تحریم‌های سوریه
در بین کشورهای اتحادیه اروپا، آلمان تلاش‌های بسیاری برای کاهش تحریم‌های سوریه انجام داده است. به‌گفته فایننشال تایمز کمی قبل از کریسمس، برلین دو سند را بین پایتخت‌های اتحادیه اروپا پخش کرد که پیشنهاداتی در مورد کاهش تحریم‌ها در برخی حوزه‌ها را به‌همراه داشت. به‌گزارش این روزنامه کاهش تحریم‌ها کم‌کم و همزمان با حفاظت از اقلیت‌ها و حقوق زنان و همچنین تعهد به عدم اشاعه تسلیحات خواهد بود.
آگاته دمارایس کارشناس در اندیشکده شورای روابط خارجی اروپا می‌نویسد اگر اتحادیه اروپا بدون آمریکا تحریم‌ها را لغو کند، تفاوت بسیار کمی در سوریه ایجاد می‌شود. بنابراین آنها باید در همکاری با یکدیگر تحریم‌ها را کاهش دهند.
به‌گفته دمارایس رویکرد «صبر کنیم تا ببینیم چه می‌شود» برای لغو تحریم‌های سوریه فقط دیدگاه عمومی در بسیاری از کشورهای جهان را تقویت می‌کند که کشورهای غربی از تحریم‌ها فقط برای مجازات کشورهای متخاصم (یا حتی پیشبرد منافع اقتصادی خود) استفاده می‌کنند. تحریم‌های سوریه زمانی کارکرد داشتند که کشورهای غربی به اهداف خود برسند. لغو تحریم‌های سوریه فرصتی را ایجاد می‌کند تا نشان دهد که کشورهای غربی تحریم‌ها را به این امید وضع می‌کنند که زمانی برداشته شوند.
