قطع سراسری برق، بحران اقتصادی و تحریمهای ۶۰ ساله مشکلات زیرساختهای کوبا را تشدید کرده است
جزیره خاموش
پس از خاموشیهای مکرر، دولت کوبا در چند روز گذشته تلاش کرده تا شبکه ملی برق را در سراسر جزیره به حالت عادی برگرداند.
ماریا النا کاردناس ۷۶ ساله است و در پناهگاه شهرداری در خیابان آمارگورا در بخش قدیمی هاوانا زندگی میکند. این ساختمان سرگذشت جذابی دارد اما در چند روز اخیر به مکانی برای آشپزی ماریا با چوبهایی که در خیابان پیدا میکند، تبدیل شده. ماریا در پناهگاه زندگی میکند چون خانهاش خراب شده؛ اتفاقی عادی در فقیرترین و قدیمیترین محلههای این شهر زیبا. ماریا میگوید: «میدانید، ما کوباییها بهبهترین شیوهای که میتوانیم مدیریت میکنیم.»
پس از خاموشیهای مکرر، دولت کوبا در چند روز گذشته تلاش کرده تا شبکه ملی برق را در سراسر جزیره به حالت عادی برگرداند. بدون برق، آب هم قطع میشود، خوابیدن هم در گرما دشوار شده، مواد غذایی خیلی زود فاسد میشوند.
بخشی از سیستم کمونیستی کوبا همچنان کارکرد دارد. شهرداری برای ماریا غذا میفرستد. ماریا میگوید: «سه خانواده در اینجا زندگی میکنیم. من تنها زندگی میکنم، زنی در همسایگی من هم تنهاست، دو کودک هم در کنار مادر، خاله و یک مرد مسن اینجا هستند.»
پس از یک هفته خاموشی، شرایط جزیره به قبل برگشته که ۲۰ ساعت قطعی در روز را طی میکرد. این بحران اما وحشت و مالیخولیای عمیقی را درباره آینده بهجای گذاشته است. خوان سزار رودریگز، ۵۲ ساله میگوید: «کوباییها خوشروحیهاند. حتی زمانی که اتفاقهای بدی میافتد، ما میخندیم. اما این واقعاً اتفاق بدی است.»
بحران انرژی از ۱۷ اکتبر آغاز شد؛ زمانی که دستوری صادر شد تا تمام ادارات غیرضروری دولتی تعطیل شوند و کارمندانشان در خانه بمانند.
تلاش برای صرفهجویی در برق، نتیجهای نداد و یک روز بعد خاموشی تمام جزیره را فرا گرفت. نیروگاه آنتونیو گیتراس، یکی از اصلیترین نیروگاههای برق کوبا، تعطیل شد و تمام نیروگاههای بزرگ دیگر در سیستم نیز از کار افتادند. یکی از مهندسهای بازنشسته نیروگاه آنتونیو گیتراس بهشرط ناشناس ماندن به گاردین میگوید: «راهاندازی مجدد نیروگاه برق کار بسیار دشواری است. باید برق زیادی تولید کنید تا راه بیفتد.»
نیروگاه آنتونیو گیتراس سال ۱۹۸۹ ساخته شده و حالا درب و داغون و ازکارافتاده است. این مهندس ناشناس میگوید: «حقیقت این است که خیلی بد ساخته شده.» او روایتهای ترسناکی را از کار با تجهیزات ناامن، مدیریت سیاسی که زمان بالا گرفتن مشکلات، ناپدید میشود و سیستم کار کشیدن بیش از حد توان نیروگاه تعریف میکند. او میگوید: «برنامه زمانبندی تعمیرات وجود داشت اما هیچوقت دنبال نمیشد. امکانات محدود بودند. به ما میگفتند: کارخانه باید تولید کند، پس ترمیمش کنید.»
دولت از خطرات این سیستمها آگاه است و عامل آن را تحریمهای ۶۲ ساله آمریکا بر کوبا میداند. میگل دیاز-کانل، رئیسجمهور کوبا میگوید: «آزار و اذیت مالی و انرژی، واردات سوخت و دیگر منابع ضروری را مشکل کرده است.»
پس از خرابی نیروگاه برق آنتونیو گیتراس، در هفته گذشته شبکه برق سراسری کوبا چهار بار از کار افتاد. میلیونها کوبایی همچنان بدون برق زندگی میکنند و به آب آشامیدنی دسترسی ندارند. کوباییها بیش از ۷۰درصد از درآمد خود را برای خرید مواد غذایی خرج میکنند. دولت کوبا که از سیستم سهمیهبندی برای توزیع مواد غذایی برای هر خانوار استفاده میکند، نان را فقط به کودکان و زنان باردار تخصیص داده است.
امسال، برای اولینبار در تاریخ، کوبا درخواست تامین شیرخشک برای کودکان زیر ۷ سال را از «برنامه جهانی غذا» ارسال کرد.
علاوه بر آن، یونسیف اخیراً کوبا را در فهرست کشورهایی قرار داده که از فقر کودکان رنج میبرد. غذای جیرهبندیشده به میزان قابل توجهی کاهش یافته است. نرخ تورم سالیانه، ۳۱درصد است و بازنشستگان ماهیانه ۵دلار دریافت میکنند.
بین سالهای ۲۰۰۷ تا ۲۰۲۲، کوبا در شاخص توسعه انسانی ۳۰ پله سقوط کرد. حتی مراقبتهای بهداشتی و خدمات آموزشی بسیار عالی هم آسیب دیدهاند. در ۳ سال گذشته ۱۲هزار پزشک، شغل خود را کنار گذاشتهاند و نرخ مرگ و میر نوزادان افزایش یافته است. کوبا همچنین برای سال تحصیلی امسال به ۲۴هزار معلم نیاز داشت.
دولت کوبا در ۱۸ اکتبر با وجود تعطیلی مدارس و ادارات غیرضروری نهتنها نتوانست مشکل قطعی برق را حل کند بلکه طوفان اسکار، بارشهای سنگین و بادهای قوی با سرعت ۱۲۰ کیلومتر بر ساعت شرق کوبا را در همکوبید. در این طوفان تاکنون ۷ نفر کشته و خانههای هزاران نفر ویران شده است. بیش از ۱۴۹هزار نفر شامل ۳۲هزار و ۶۰۰ کودک آسیب دیدهاند.
نیروگاه آنتونیو گیتراس دوباره راه افتاده و مسئولان تامین انرژی کوبا میگویند که برق در بسیاری از مناطق هاوانا و برخی از مناطق حاشیهای بازگشته است. اما همچنان هشدار میدهند که نباید نسبت به آن خوشبین باشند.
کوبا ۵ نیروگاه تولید برق دارد که همه معیوب و در حال فروپاشیاند. محصولات نفتی ۸۰درصد نیروگاهها را تامین میکنند و کل جزیره برای تامین سوخت به ونزوئلا وابسته است اما از زمانی که ونزوئلا صادرات سوخت را در اواسط امسال ۵۰درصد کاهش داد تا بتواند میزان کافی برای مصرف خود داشته باشد، دولت کوبا را مجبور کرد تا سوخت گرانقیمتی را از بازار نقدی بخرد. مکزیک و روسیه هم صادرات خود را قطع کردند و کوبا را در جایگاه آسیبپذیرتری قرار دادند.
مشکل این است که دولت کوبا با بدترین بحران اقتصادی در ۳۰ سال گذشته روبهرو شده و دیگر بودجهای برای تامین نیازهایش ندارد. بنابراین قطعی ۲۰ ساعته در روز موضوعی عادی است. لازارو گوئرا، یکی از مسئولان اداره برق میگوید که کوباییها «نباید انتظار نداشته باشند زمانی که سیستم دوباره راهاندازی شود، قطعی برق تمام میشود.»
چرا کوبا بهاینجا رسید؟
ریشه این بحران را میتوان به جنگ سرد، زمانی که فیدل کاسترو دولت تحت حمایت آمریکا در ژانویه ۱۹۵۹ را سرنگون کرد، ربط داد. اتحاد جماهیر شوروی که انقلاب کوبا را در میان تمام جنبشهای چپ افراطی در آمریکای لاتین پیشرفتهترین میدانست، طرف کوبا را گرفت و محصولات صنعتی و فنی را در اختیار این کشور قرار داد.
روابط دولت کوبا با آمریکا بهطور قابل توجهی بدتر شد؛ تاجایی که در جولای ۱۹۶۰ مالکیت آمریکا بر تمام فعالیتهای صنعتی، بانکی و تجاری را سلب کرد. در عرض چند ماه، دولت کوبا تمام کارخانجات شکر، اکثر صنایع و تجارت، نیمی از اراضی و تمام بانکها و شبکههای ارتباطی در کشور را در اختیار خود گرفت.
تلافی بهسرعت شروع شد. آمریکا در همان سال کل صادرات به کوبا بهاستثنای مواد غذایی و دارو را ممنوع کرد. یک سال بعد تمام تراکنشهای تجاری و مالی با جزیره ممنوع شد. سال ۱۹۶۴، لیندون بی جانسون، رئیسجمهور وقت، دستور سیاست چندجانبه «عدمپذیرش اقتصادی» را صادر کرد که مانع بسیار بزرگی برای تلاشهای کوبا در جهت تقویت روابط اقتصادی با سایر کشورها محسوب میشد.
در ۳۰ سالِ بعد از آن، کوبا مقدار قابل توجهی از نیازهای خود را از طریق کمکهای بلوک شوروی تامین میکرد. اما شکر که تنها کالای صادراتی کوبا بود وابستگی هاوانا را عمیقتر کرد. بهعنوان بخشی از برنامه کمکی، شکر با احتساب نرخ تورم خریداری میشد. در ازای آن، کوبا نفت خام مورد نیاز خود را برای نیروگاههای برق میخرید.
اما، تا زمان فروپاشی شوروی در سال ۱۹۹۱، کوبا نتوانست ساختار صنعتی خود را تنوع ببخشد و از تولید کم و اقتصاد تکمحصولی فاصله بگیرد. این کشور حتی در تولید مواد غذایی از خودکفایی محدودی برخوردار است و تمام ابزارهای تولید در دست دولت قرار دارد.
با حذف تامینکننده اصلی نفت، کوبا مجبور شد تا تولید نفت داخلی را بالا ببرد و برای تامین انرژی موردنیاز خود به ونزوئلا روی آورد. خسارت تحریمهای آمریکا تاکنون حدود ۱۳۰ میلیارد دلار تخمین زده شده و دسترسی این کشور را به کالاها و خدمات اساسی محدود کرده است.
در دور دوم ریاستجمهوری باراک اوباما، تغییراتی در روابط دو کشور ایجاد شد. تحریمها کاهش پیدا کردند. از سال ۲۰۱۴ روابط دیپلماتیک از سر گرفته شدند؛ از جمله محدودیت شهروندان کوبایی-آمریکایی برای بازگشت به کوبا و ارسال حوالههای بانکی برداشته شد.
این امر رونق فعالیتهای بخش خصوصی را در کوبا در پی داشت و اصلاحاتی از سوی دولت کوبا بهمنظور بازسازی اقتصاد کشور اعمال شد. با این حال، دولت کوبا تمایلی به کاهش تسلط خود بر اقتصاد نداشت و روند اجرای اصلاحات بهکندی پیش میرفت که به هیچ نوع بهرهبرداری معناداری نرسید.
سپس در سال ۲۰۲۱ دونالد ترامپ در هفته آخری که روی کار بود، محدودیتهای تجاری را دوباره اعمال کرد که گردشگری، ارسال حوالههای بانکی و تامین انرژی را در برمیگرفت و کوبا را در لیست «دولتهای حامی تروریسم» قرار داد؛ اقدامی که به کمبودهای بسیار و تورم شدید منجر شد که هر دو بر اثر همهگیری کرونا تشدید پیدا کردند. در ماه مارس، صدها نفر از معترضان به خیابانهای سانتیاگو، دومین شهر بزرگ کوبا آمدند، آنها از کمبود غذا و برق خشمگین بودند.
تنگناهای لجستیکی، تامین کالا را مختل کرد و باعث تورم بیشتر هزینه حمل و نقل شد. کوبا که بهشدت به صنعت گردشگری وابسته بود، با کاهش شدید ذخایر ارز خارجی خود مواجه شد.
صبر آدم تمام میشود
شرایط اقتصادی همچنان رو به بدتر شدن پیش میرود. درآمد صادراتی کوبا در سال ۲۰۲۳ همچنان ۳ میلیارد دلار کمتر از سطح قبل از همهگیری کروناست و انتظار نمیرود حداقل تا سال ۲۰۲۵ فعالیتهای اقتصادی کوبا به سطح پیش از همهگیری کرونا برگردد.
نیم میلیون نفر از جمعیت کوبا که بیشتر آنها جوانان را تشکیل میدهند، بین سالهای ۲۰۲۱ و ۲۰۲۲ به آمریکا مهاجرت کردهاند. هزاران نفر هم به برزیل، روسیه، اروگوئه و دیگر کشورها رفتهاند؛ تعدادی که در تاریخ کوبا بیسابقه است.
چشمانداز آینده فعلاً تاریک است اما سرکوب مخالفان همچنان ادامه دارد. میگل دیاز-کانل در یکی از سخنرانیهای خود در دوران قطعی برق گفت: «ما نمیپذیریم و بهکسی اجازه نمیدهیم با تحریک اقدامات خرابکارانه، آرامش مدنی مردممان را برهم بزند...و این اصلی از انقلاب ماست.»
دیاز-کانل از آوریل ۲۰۲۳ از سوی قانونگذاران برای دومین و آخرین بار انتخاب شد. اما شرایط اقتصادی ضعیف کوبا چالشهای قابلتوجهی را برای دولتش داشته که قدرت و مشروعیت آن را به چالش میکشد.
روابط کوبا با آمریکا احتمالاً تیره باقی خواهد ماند. جو بایدن در تلاش برای ایجاد دسترسی کوبا به روسیه و چین برای دریافت کمکهای بیشتر اقتصادی، برخی از تحریمها را تعلیق کرد. اما پیروزی جمهوریخواهان در انتخابات آمریکا میتواند آن را تغییر دهد.
کاری از دست کانادا برمیآید؟
مارس ۲۰۲۵، هشتادمین سالگرد روابط دیپلماتیک کانادا و کوبا را رقم خواهد زد. در اوایل سالهای ۱۹۶۰، کانادا یکی از دو کشور نیمکره غربی (علاوه بر مکزیک) بود که بهرغم فشارهای آمریکا روابط خود را با کوبا قطع نکرد. سال ۱۹۷۶، پییر ترودو، نخستوزیر وقت اولین رهبر کشورهای عضو ناتو بود که به کوبا سفر کرد.
جان ام کرک، استاد مطالعات آمریکای لاتین در دانشگاه دالهاوزی در استان نواسکوشیای کاناداست و درباره کوبا چندین کتاب نوشته است. او در وبسایت Canadian Dimension مینویسد، کانادا بیشترین تعداد گردشگر به کوبا را دارد. بهگفته دولت فدرال کانادا، تا قبل از همهگیری کرونا، سالانه بیش از یک میلیون کانادایی به کوبا سفر میکردند. نتیجه آن نزدیکشدن روابط کاناداییها با کوباییها بوده است. بهگفته شبکه خبری سیتیوی ۱۶۰۰ کانادایی هماکنون در کوبا زندگی میکنند.
«شریت اینترنشنال» یکی از بزرگترین شرکتهای خارجی در کوباست که بیش از ۳۰ سال است در معدن نیکل و اکتشاف و توسعه انرژی سرمایهگذاری کرده. کوبا همچنین بزرگترین شریک تجاری کانادا در منطقه کارائیب-آمریکای مرکزی است. بسیاری از دانشگاههای کانادا پروژههای تحقیقاتی مشترک و تبادل دانشجویان را با همتایان کوبایی خود دارند. سازمانهای مردمنهاد کانادا هم پروژههایی را در کوبا اجرا میکنند.
کانادا به دو روش میتواند به کوبا کمک کند: ارسال مواد غذایی و تجهیزات پزشکی مورد نیاز، لابی کردن در واشنگتن برای اعمال سیاستهای بشردوستانهتر. سال ۲۰۱۴، دولت استیون هارپر میزبان دیدارهای محرمانهای بین مذاکرهکننگان آمریکایی و کوبایی بود که در نتیجه آن، دولت اوباما روابط دیپلماتیک خود را با کوبا بهجریان انداخت. کانادا اولین کشوری بود که پس از درخواست کوبا از برنامه جهانی غذا ۵۴۰هزار دلار کمک کرد که ارسال ۱۵۰ تن شیرخشک را در پی داشت.
مشکلات ساختاری کوبا
دلیل قطعی برق سراسری بیشتر به بیتوجهیهای دولت برمیگردد. آنچه عمدتاً در این استدلال دیده نمیشود این است که مشکلات کوباییها ساختاری است و بسیاری از راهحلهایشان میتواند تغییرات ناخواستهای را برای هاوانا بهدنبال داشته باشد.
بهگزارش GPF، آلفرد تایر ماهان، استراتژیست مشهور نیروی دریایی و تئوریسین ژئوپلیتیکال، درباره اهمیت کشور کوچکی مثل کوبا میگوید که ارزش استراتژیک یک مکان بر اساس فاصله آن به عملیات (موقعیت)، توانایی دفاعی از لنگرگاهها و بنادر (قدرت نظامی) و توانایی آن در تامین سریع کالاها (منابع) برمیگردد. کوبا هر سه المان را دارد. این کشور در امتداد چندین مسیر دریایی قرار دارد که آمریکا، مکزیک و تجارت بینالمللی به آن وابسته است. کوبا نزدیک دهانه رود میسیسیپی در نزدیکی شهر کلون قرار دارد که سکوی صادرات بسیاری از محصولات کشاورزی آمریکاست؛ جایی که کانال پاناما در دریای کارائیب بهپایان میرسد و نزدیک آنتیل کوچک که به اقیانوس اطلس میریزد. بنابراین کوبا کشور مهمی برای تجارت دریایی، ثبات کارائیب و تامین رفاه آمریکاست. ثبات در کوبا نقش بسیار مهمی در سیاست خارجی آمریکا بازی میکند.
مشکلات شبکه برق کوبا اقتصاد کوبا را خدشهدار و جزیره را بیثبات کرده است. شرایط اقتصادی امروز کوبا بهبدی یا حتی بدتر از سال ۱۹۹۳، بدترین سال اقتصادی کوباست. با اینکه روند بهبودی اقتصاد بسیار کند بوده اما در ۳۰ سال گذشته بحرانها یکی پس از دیگری رخ دادهاند. برخی از بحرانها بومی بودهاند، برخی دیگر هم بر اثر عوامل خارجی بهوجود آمدهاند.
بحران اقتصادی فعلی، خماری پس از همهگیری کووید-۱۹ است. محدودیتهای سفر صنعت گردشگری کوبا را نابود کرد که باعث شده دلارهای آمریکایی، که برای واردات کالاهای حیاتی ضروریاند، ناپدید شوند. کمبود سوخت باعث شد تولیدکنندگان محصولات کشاورزی، نیروگاههای برق، صنایع و خانوارها همگی برای بخشی از کیک بهشدت کوچکشده رقابت کنند. سرمایهگذاری دولت در بخشهای غیرگردشگری رو به کاهش رفته و آب، برق و گاز ۶/۶درصد از سرمایهگذاریها را بهخود اختصاص دادهاند که بسیار ناچیز است. این حقیقت را اضافه کنید که از سال ۱۹۹۰ مصرف برق از تامین آن بیشتر شده که نشان میدهد چرا شبکه برق نیازمند تغییرات است.
برای هاوانا، تعمیر و مدرنسازی شبکه برق دشوار بوده و خواهد بود. روسیه بهطور مستقیم یا غیرمستقیم به برخی از زیرساختهای موجود از جمله نیروگاههای حرارتی کمک کرده که باعث شد ظرفیت تولید کشور پس از سال ۱۹۷۵ سهبرابر شود. اما کمکهای اصلی شوروی در سالهای ۱۹۸۰ تمام شد؛ پس حتی جوانترین نسل نیروگاهها هم حدوداً ۴۰ سال قدمت دارند.
سقوط اتحاد جماهیر شوروی و تحریمهای آمریکا تلاش دولتها برای صادرات مواد مورد نیاز برای حفظ و مدرنسازی زیرساختهای برق را پیچیده کرده و واردات سوخت موردنیاز برای نیروگاه برق را دشوارتر کرده است. در نتیجه کوبا به استفاده از نفتخام داخلی روی آورد که غلظت سولفور و آب آن بیشتر از نفت وارداتی بود و به دیگ بخار ترموالکتریک و دیگر تجهیزات آسیب رساند.
به عبارت دیگر، کمبود سوخت و خرابی زیرساختها دلیل قطعی برق سراسری است. تحلیلگران محلی تخمین میزنند که تعمیر شبکه برق کوبا حدوداً ۱۰ میلیارد دلار هزینه خواهد داشت که تقریباً ۱۰ درصد از تولید ناخالص داخلی است.
کمکهای فوری ممکن است در کوتاهمدت برای کوبا کارساز باشد اما چالشهای ساختاری آن را رفع نمیکند. حتی پیشنهاد این کمکها نشان میدهد کدام کشورها میخواهند نفوذ خود را در کشور تقویت کنند. دولت کوبا با حداقل ۵ دولت خارجی مذاکره کرده است: باربادوس، کلمبیا، مکزیک، روسیه و ونزوئلا. پیشنهاد باربادوس را باید بهعنوان همبستگی در نظر گرفت.
این کشور آنقدر کوچک است که کمکهایش نمیتواند یک سوزن را جابهجا کند. ونزوئلا و کلمبیا هم تقریباً در یک سطح قرار دارند و هر دو در آنچه پیشنهاد میدهند، محدودیتهایی دارند. دولت کلمبیا مشغول حل و فصل کردن رکود اقتصادی است، بودجههای دولتی و اصلاحات بحثبرانگیز، رد میشوند. ونزوئلا هم که زمانی اصلیترین صادرکننده نفت به کوبا بود، مجبور شده به دلایل فضای داخلی سیاسی و مشکلات اقتصادی صادرات خود را کاهش دهد (در نیمه اول سال ۲۰۲۴، ونزوئلا روزانه ۲۷هزار بشکه در روز به کوبا عرضه کرد که نسبت به گذشته، نزدیک به ۵۰درصد کاهش داشته است).
با وجود منافع استراتژیک، مکزیک و روسیه، نامِ کشورهایی هستند که بیشتر از بقیه شنیده میشوند. مکزیک با کشورهای کارائیب هممرز است بنابراین ثبات کوبا مسئله و مشکل امنیتی محسوب میشود. این کشور هماکنون از «کمکهای بشردوستانه» بهانهای برای صادرات نفت و دیگر کالاها استفاده میکند. مثلاً در سال ۲۰۲۲، ۷۰۰هزار دلار قطعات یدکی و تجهیزات به نیروگاههای ترموالکتریک کوبا فرستاد.(مشخص نیست که کلودیا شینبام، رئیسجمهور جدید مکزیک هم راه سلف خود را طی خواهد کرد یا نه).
روسیه کوبا را منبعی برای فشار و تنبیه آمریکا میداند. در یک دهه گذشته مسکو بیش از یک میلیارد دلار اعتبار به کوبا اختصاص داد که بخشی از آن برای تعمیر و نوسازی شبکه برق و بخشی از آن لغو شده است. این کشور به بزرگترین تامینکننده نفت کوبا تبدیل شد. مشکل اینجاست که فعلاً در حال جنگ در اوکراین است و تحریمهای بینالمللی مانع از ارسال نفت شدهاند.
کشور غایب، چین است. در سطح استراتژیک، برای چین منطقی است که بهعنوان بخشی از استراتژی خود برای داشتن اهرم فشار بر آمریکا در نیمکره غربی بهدنبال نفوذ در کوبا باشد. بههمین ترتیب اختصاص دادن خطوط اعتباری و پروژههای سرمایهگذاری بزرگ در سالهای ۲۰۰۰ و ۲۰۱۰ ادامه پیدا کردند. با این حال پکن نگرانیهای اقتصادی کشور خود را دارد که کوبا را به شریک ناخوشایندی تبدیل میکند. دولت کوبا صدها میلیون دلار به شرکتهای بزرگ چینی بدهکار است و پکن از انتظار برای وصول مطالبات خسته شده است.
در این میان آمریکا از فاصلهای نهچندان دور کوبا را تحتنظر دارد. هدف واشنگتن در نهایت این است که رژیم کاسترو با دولتی که روابط دوستانهتری با آمریکا دارد، جایگزین کند تا بتواند نفوذ ازدسترفته خود را بازگرداند. در چند سال گذشته، مذاکراتی در سطوح پایین با هاوانا در جریان بود اما اختلافات ساختاری مانع ایجاد هرگونه تغییر قابلتوجهی شده است.
نکته اصلی این است که کوبا برای تعمیرات اساسی شبکه برق خود نیاز دارد در را بهروی مشتریان خارجی باز کند. بازسازی شبکه انرژی جزیره نیازمند گذار به منابع انرژی تجدیدپذیر بهویژه خورشیدی است. چین، آمریکا، برزیل و برخی از کشورهای اروپایی میتوانند بهشرکای ارزشمندی برای کوبا تبدیل شوند. آنها جیب بزرگتری دارند و برای پرداخت هزینهها مشتاقاند. تقویت حکمرانی، مدیریت منابع و ثبات اقتصاد کلان باید در درون حاصل شود، نه از بیرون. در نهایت هر کشوری که در بازسازی شبکه برق کوبا کمک کند، کلید قفل احیای شرایط اقتصادی در جزیره و نفوذ در کارائیب را در دست خواهد داشت.
