عصر پهپادها در دکترین‌های نظامی

سال‌هاست که گفته می‌شود هواپیماهای بدون سرنشین آینده جنگ‌ها را رقم می‌زنند. مزایای این سلاح‌ها واضح است: آنها سبک و قابل مانور هستند و می‌توانند محموله‌ها را بدون به خطر انداختن مستقیم جان اپراتورهای خود تحویل دهند. ایالات متحده به‌طور گسترده از آنها در کمپین‌های نظامی خود در افغانستان و عراق برای اجرای حملات دقیق و همچنین پروازهای بزرگ استفاده کرد.

اما پهپادهای مورد استفاده ایالات متحده گران، پیچیده و قابل استفاده مجدد بودند و از فناوری‌های بسیار پیشرفته و چندمنظوره استفاده می‌کردند که به‌طور قابل‌توجهی با پهپادهای کوچک‌تر و ارزان‌تر متفاوت است. این نوع پهپادهای ارزان از انواعی هستند که در جنگ اوکراین بسیار برجسته شده‌اند، و استفاده از آنها شرایط جنگ را متحول کرده است. مقامات دفاعی و مدیران اجرایی کشورها در عین اینکه می‌دانند اتکای بیش از حد به هواپیماهای بدون سرنشین دارای معایب آشکاری است، اما برنامه‌های آنها برای آینده پهپادها صنعت تسلیحات را بر این اساس شکل خواهد داد.

اگرچه  اصطلاح «پهپاد» به هر هواپیمای هدایت‌شونده از راه دور اشاره دارد، اما در عرصه عمل، تفاوت زیادی در کارهایی که آنها می‌توانند انجام دهند و اهدافی که برایش استفاده می‌شوند، وجود دارد. در طول دهه گذشته، بیشتر پیشرفت‌های فناوری بر چگونگی استفاده از پهپادها در اهداف زمینی متمرکز شده‌اند. ایالات متحده ناوگان عظیمی از این نوع پهپادها را در اختیار دارد که وظایفی مانند انجام حملات انتحاری و حملات دقیق، نظارت هوایی دوربرد و دستیابی به هدف را انجام می‌دهند.

به‌عنوان مثال یک پهپاد Grey Eagle و یک پهپاد Reaper که هر دو حملات دقیق انجام می‌دهند، به ترتیب بیش از ۲۰ میلیون دلار و ۳۰ میلیون دلار هزینه دارند. جنگ در اوکراین نشان داده است که اگرچه این سلاح‌ها همیشه در ارتش مدرن جایگاه خود را خواهند داشت اما زرادخانه‌ها و سایر پهپادهای کمتر «پیچیده» نیز جایگاه خود را در میدان جنگ به دست آورده‌اند. این نوع پهپادها شامل پهپادهای کوچکی هستند که تولید تجاری دارند و عمدتاً به عنوان سلاح‌های یک‌طرفه استفاده می‌شوند اما به طور فزاینده‌ای برای عملیات‌های هدف‌گیری، شناسایی و نظارت به کار می‌روند. علاوه بر این، ترس از حضور دائمی پهپادها در هوا نیز بر روحیه سربازانی که در میدان‌های نبرد حضور دارند، تاثیر منفی گذاشته است. 

از ابتدای جنگ، روسیه از پهپادهای تهاجمی سرگردان برای تکمیل حملات موشکی خود به زیرساخت‌های اوکراینی استفاده کرده است؛ به این ترتیب صدها پهپاد با مواد منفجره به یکباره منفجر می‌شدند. دقت هدف‌گیری این پهپادها زیاد نیست. هیچ‌کس حتی انتظار ندارد که همه آنها به هدف اصابت کنند. هدف این پهپادها دوگانه است.

نخست رسیدن هواپیماهای بدون سرنشین به خاک دشمن و حمله به یک منطقه به طور کلی و دوم اینکه اوکراین مجبور شود وقت و هزینه و نیروی زیادی را برای دفع آنها به کار بگیرد و بنابراین این مشغولیت ایجادشده به روسیه فرصت دهد تا حملات دقیق‌تری را در موج بعدی حمله صورت دهد.  پهپادهای روسی به قدری برای روسیه مفید بوده‌اند که مسکو تلاش کرده زرادخانه خود را با الهام از مدل‌های ایرانی تقویت کند.

طبق گزارش‌ها، روسیه قبل از جنگ اوکراین تعداد زیادی پهپاد شاهد از ایران خریداری کرد اما حالا خودش خط تولید این پهپادها را راه‌اندازی کرده و خودش در خاک روسیه مشغول ساخت آنها است. از آن زمان تاکنون روسیه از این پهپادها  در حمله موفقیت‌آمیز به مواضع اوکراینی تا فاصله ۲۰۰۰ کیلومتری استفاده کرده است.

ظاهراً طی مدت اخیر پدافند اوکراین برای هدف گرفتن این پهپادها سازگار شده است. بر اساس داده‌‌ها، ارتش اوکراین با استفاده از یک شبکه هشدار زودهنگام مؤثر، متشکل از رادارهای ثابت، حسگرهای الکترواپتیکی و صوتی، ۹۴ درصد از این پهپادها را در ماه مه رهیگری و منهدم کرده است. یک رویکرد چندوجهی برای سرنگونی این پهپادها با استفاده از تیم‌های تخصصی همچنان در حال توسعه است. در صورت موفقیت‌آمیز بودن، این رویکرد احتمالاً در استفاده‌های بعدی توسط ارتش‌های سراسر جهان تکرار خواهند شد.

در همین حال، کی‌یف به دنبال راه‌هایی برای استفاده تهاجمی از پهپادها بوده است. اوکراین با توجه به بودجه محدودش تصمیم گرفته است تا تولیدات بومی خود را بهبود بخشد. به‌عنوان مثال، پهپاد AQ ۴۰۰ Scythe یک پهپاد ارزان‌قیمت ساخته‌شده از تخته سه لا است که هزینه ساخت آن کمتر از ۱۵ هزار دلار است. پهپاد AQ ۱۰۰ Bayonet، یک سکوی مهمات پرتاب توپخانه با کاربرد دوگانه است که حتی ارزان‌تر تمام می‌شود و تقریباً ۲ هزار دلار قیمت دارد. این پهپادهای کوچک قادر به حمل انواع دوربین‌ها، حسگرها و مهمات هستند. ماه گذشته، آنها به‌طور موثری در جنگ مورد استفاده قرار گرفتند و مهمات ترمیت را به داخل سنگرهای روسیه پرتاب کردند.

پهپادهای اوکراینی در ساختار نیروهای دریایی نیز موثر بوده‌اند. آنها قایق‌های گشتی و لندینگ کرافت‌ها را غرق کرده‌اند و ناوها را با استفاده از انبوهی از شناورهای سطحی بسیار قابل مانور و دقیق نابود کرده‌اند. ماگورا V۵ USV وسیله نقلیه سطحی بدون سرنشین که هزینه ساخت آن ۲۷۳ هزار دلار است، حداقل ۸ کشتی نیروی دریایی روسیه را غرق کرده است. مسکو به‌رغم مدرن‌سازی بیشتر نیروی دریایی خود در دهه گذشته، برای دفاع در برابر این حملات همچنان در تقلا است. اوکراین توانسته با ترکیب این تسلیحات با حملات موشکی، تقریباً یک‌سوم کل ناوگان دریای سیاه روسیه را با هزینه کم و بدون استفاده از نیروی دریایی سنتی خود غرق کند.

پس جای تعجب نیست که ارتش‌ها در سراسر جهان شروع به افزایش سرمایه‌گذاری در فناوری‌های جدید پهپادها کرده‌اند. برای مثال، تحت مشارکت امنیتی سه‌جانبه موسوم به AUKUS، قابلیت‌های پهپادهای تهاجمی و دفاعی دریایی برای استقرار در سیستم‌های یکپارچه توسعه می‌یابند. واشنگتن، پاریس و لندن، با مشاهده اثربخشی پهپادها در اوکراین، همگی در تلاش هستند تا اطمینان حاصل کنند که زرادخانه‌های خود را توسعه دهند.

در آگوست سال ۲۰۲۳، وزارت دفاع ایالات متحده برنامه Replicator را با هدف ایجاد ده‌ها هزار سیستم خودکار برای کاربردهای دریایی و هوایی و ظاهراً برای مقابله با چین و افزایش بازدارندگی در اطراف تایوان، راه‌اندازی کرد. این برنامه چندمیلیارد دلاری که قرار است طی دو سال تکمیل شود، دارای ناوگان بزرگی از پهپادهای ارزان‌قیمت است که می‌توانند بر دشمنان احتمالی چیره شوند. هزاران پهپاد که به صورت یک شبکه یکپارچه کار می‌کنند، به طور همزمان این پتانسیل را دارند که واحدهای سنتی نیروی دریایی، نیروی هوایی و ارتش را در قلمرو مربوطه خود به چالش بکشند.

به طور مشابه، ترکیه و ایران دو کشوری هستند که از پرکارترین تولیدکنندگان هواپیماهای بدون سرنشین در جهان محسوب می‌شوند و از تخصص خود برای اهداف ژئوپلیتیکی استفاده می‌کنند. بسیاری از رهبران آفریقا تصمیم گرفته‌اند که برای پوشش مناطق وسیع خود از هواپیماهای بدون سرنشین استفاده کنند و آنکارا و تهران از این تصمیم‌ برای برقراری روابط تجاری و سیاسی مطلوب استفاده کرده‌اند.

هواپیماهای بدون سرنشین ترکیه و ایران ممکن است به پیچیدگی پهپادهای واشنگتن نباشند، اما تولید سریع، هزینه ساخت ارزان و اثربخشی ثابت شده آنها موجب می‌شود که کارآمد باشند. این عوامل همچنین موجب می‌شوند که بازیگران غیردولتی مانند حوثی‌های یمن که کشتی‌های عبوری از دریای سرخ را هدف قرار می‌دهند به سمت استفاده از پهپاد جذب کند. هزینه دفع چنین حملات پهپادی نسبت به هزینه تولید پهپادها بیشتر است و نشان می‌دهد که پهپادها در صورت استفاده صحیح چقدر مقرون‌به‌صرفه هستند.

اقدامات نظامی متعارف از آنچه به‌عنوان دکترین تسلیحات ترکیبی نامیده می‌شود پیروی می‌کند که مستلزم استفاده از طیف وسیعی از نیروهای مختلف به طور هماهنگ برای قوی‌تر کردن ارتش است. هواپیماهای بدون سرنشین بخش دیگری از این دکترین هستند. از برخی جهات، آنها میدان‌های نبرد آینده را تغییر خواهند داد، اما اصول جنگ را تغییر نمی‌دهند. آنها نیاز به استفاده از نیروی زمینی را به شدت کاهش می‌دهند. 

آنها از قابلیت‌های نظامی «سنتی» پشتیبانی و آن را تکمیل خواهند کرد. به همین دلیل است که ما انتظار داریم آنها حتی بیشتر در دکترین‌های نظامی متعارف ادغام شوند. جنگ هواپیماهای بدون سرنشین در اوکراین چشم‌اندازی را برای چگونگی استفاده از آنها ارائه کرده است.