گرفتار میان غرب و شرق

در تاریخ چهارم آگوست، حزب جدیدالتاسیس همبستگی برای صلح، که سال گذشته اعلام موجودیت کرد، درخواست مذاکره با مسکو برای برقراری مجدد روابط دیپلماتیک را مطرح کرد. در این میان، حزب حاکم «رویای گرجستان» اعلام کرد که همه تلاش خود را به کار خواهد بست تا به اتهامات میخائیل ساکاشویلی، رئیس‌جمهوری اسبق گرجستان در شعله‌ور کردن آتش جنگ میان روسیه و گرجستان رسیدگی شود. این مواضع نشان می‌دهد که در درون عرصه سیاسی گرجستان، نوعی جنگ قدرت در جریان است که می‌تواند این واقعیت را منعکس کند که از این به بعد دیگر حفظ وضع موجود تعادل در روابط گرجستان با غرب و روسیه قابل مدیریت نیست و این الاکلنگ در نهایت باید به یک سمت گرایش داشته باشد.

گرجستان مدت‌هاست که بین روسیه و غرب در نوسان و رفت و آمد است. برخی از چهره‌های سیاسی گرجستان نظرات کاملاً متفاوتی با برخی دیگر از همتایان‌شان در خصوص روابط با مسکو ابراز می‌کنند. حتی دولت گرجستان نیز در این خصوص به دو گروه تقسیم شده است. حزب رویای گرجستان که اکثریت کرسی‌های پارلمان را در اختیار دارد، کارش را با گرایش چپ‌گرایانه متمایل به غرب شروع کرد. البته برخی از سیاست‌مداران این حزب هر جمله رئیس‌جمهور گرجستان، سالومه زورابیشویلی، مواضع حمایت‌آمیزی در خصوص روسیه مطرح کرده‌اند.

هر چند زورابیشویلی به‌عنوان کاندیدای مستقل در انتخابات سال ۲۰۱۸ وارد رقابت‌ها شد اما حزب رویای گرجستان از او حمایت کرد. شکاف در درون گرجستان در خصوص روابط با روسیه حداقل از سال ۲۰۲۳ ظهور و بروز یافت. محور این شکاف بیشتر حول مسئله قانون «عوامل خارجی» بود. این قانون رسانه‌ها و سازمان‌های غیردولتی را که بیش  از ۲۰ درصد درآمدشان را از منابع خارجی کسب می‌کنند را ملزم می‌کرد که باید تحت نظارت دولت گرجستان درآیند.

این قانون در ابتدا از سوی حزب رویای گرجستان و در اوایل سال ۲۰۲۳ پیشنهاد شد اما بعد از اعتراضات گسترده مردمی در تفلیس، لغو شد. منتقدان از جمله خانم زورابیشویلی معتقد بودند که این قانون موجب می‌شود که دولت نفوذ خود را بر رسانه‌ها و ان‌جی‌اوها تثبیت کرده و کنترل آنها را به دست بگیرد و در نتیجه این قانون می‌توان تلاش‌های گرجستان برای پیوستن به اتحادیه اروپا را دچار مشکل کند.

او همچنین معتقد بود که این قانون شباهت بسیاری به قانون‌هایی دارد که روس‌ها تمایل به تصویب‌شان دارند. بیش از ۱۰ هزار ان‌جی‌او در گرجستان مشغول به فعالیت هستند و بسیاری از آنها از سوی اتحادیه اروپا حمایت می‌شوند. لایحه این قانون بار دیگر در سال ۲۰۲۴ ارائه شد و در پارلمان تصویب شد. اما زورابیشویلی آن را وتو کرد. حزب رویای گرجستان اما آنقدر رای داشت تا وتوی زورابیشویلی را معلق کند. در نهایت این قانون در تاریخ سوم ژوئن به تصویب نهایی رسید.

قانون عوامل خارجی عامل اصلی دودستگی در دولت نبود اما شکاف و دودستگی در عرصه سیاسی گرجستان را که از زمان آغاز جنگ روسیه و اوکراین ایجاد شده بود، برجسته‌تر کرد و حالا در حالی که انتخابات در راه است، به نظر می‌رسد که این شکاف‌ها در حال عمیق‌تر شده است و زورابیشویلی نیز اعلام کرده در این انتخابات مردم گرجستان با یک انتخاب حیاتی مواجه هستند که آیا می‌خواهند در سمت اروپا بایستند و یا در سمت روسیه.

نکته مهم این است که حمایت مردمی از حزب رویای گرجستان به شدت افول کرده و به ۳۲ درصد رسیده است. تصویب قانون عوامل خارجی و حمایت این حزب از آن اثر زیادی در تغییر افکار عمومی به ضرر این حزب داشته است. هرچند این حزب در مقایسه با دیگر احزاب گرجستان همچنان محبوب‌ترین است. همه این تحولات نشان می‌دهد که انتخابات پیش رو از اهمیت و حساسیت زیادی برخوردار است. احزاب گرجستان سعی می‌کنند حمایت غرب را همچنان حفظ کنند و در عین حال پنجره را برای بهبود روابط با مسکو باز بگذارند.

گرجستان سال‌هاست که از سوی غرب برای اجرای برخی اصلاحات سیاسی تحت فشار است. این کشور همچنین فشار زیادی را از سوی غرب تحمل کرده تا به کمپین تحریم‌های ضدروسی بپیوندد و به‌عنوان مرکزی برای مبادله کالاهای تحریم‌شده روسی، عمل نکند. اما نزدیکی جغرافیایی گرجستان به روسیه و موقعیت این کشور در منطقه بی‌ثبات قفقاز موجب شده تا این کشور در مقابل حمله روسیه آسیب‌پذیر باشد.

گرجستان معتقد است اگر از حدی بیشتر علیه روسیه گام بردارد، در معرض حمله این کشور قرار خواهد گرفت. در حالی‌که چشم‌انداز توافق در خصوص جنگ روسیه و اوکراین همچنان نامشخص است، تفلیس تمایلی ندارد به جبهه دومی در این جنگ تبدیل شود چراکه می‌داند از نگاه مسکو حضور هرگونه نیروی متخاصم در مرزهایش یک تهدید علیه امنیت روسیه است.

از نظر تفلیس، منافع اقتصادی مهمترین مسئله برای آینده این کشور است. ایراکلی کوباخیدزه، نخست‌وزیر گرجستان، پیشتر با اعمال تحریم علیه روسیه مخالفت کرده و اعلام کرده که این اقدام می‌تواند تا ۱۰ درصد اقتصاد گرجستان را کوچک‌تر کند. اقتصاد روسیه و گرجستان به شدت با یکدیگر آمیخته شده‌اند. حتی پس از تنش شدید در روابط دو کشور در سال ۲۰۰۸، گرجستان همچنان روابط اقتصادی نزدیکی را با روسیه حفظ کرد.

روسیه دوم شریک تجاری گرجستان است و ۱۳ درصد تجارت خارجی گرجستان در سه‌ماهه نخست سال ۲۰۲۴ با روسیه انجام شده است. روسیه بیشتر نفت و محصولات نفتی، گاز طبیعی و غلات مورد نیاز گرجستان را تامین می‌کند. روسیه همچنین بازار بسیار مناسبی برای برخی از محصولات تولید گرجستان است. از سال ۲۰۲۲، یعنی زمانی که تحریم‌های غرب علیه روسیه به جریان افتاد، روابط تجاری گرجستان و روسیه رونق بیشتری گرفت.

گرجستان تبدیل به مسیری برای روسیه شد تا با استفاده از آن کالاهای تحریمی را خریداری کند. این کالاها عبارتند از برخی از تولیدات تکنولوژیک نظیر پهپاد، پردازنده‌های کامپیوتر و ابزار جی‌پی‌اس و کارت‌های حافظه. این کالاها جزو اقلامی بودند که غرب در دسامبر سال ۲۰۲۲ صادرات‌شان را به روسیه تحریم کرد. تفلیس نیز البته از این تجارت سود برده است.

علاوه بر این دولت گرجستان با طرح اپوزیسیون این کشور برای اعمال محدودیت صدور ویزا برای شهروندان روسی، اعمال محدودیت به خدمت گرفتن نیروی کار روس‌تبار، محدودیت فروش زمین به شهروندان روسی و ممنوعیت واردات خودروهای پلاک روسیه، مخالفت کرد. توریست‌های روسی به وفور به۸ گرجستان سفر می‌کنند و کارآفرینان روسی در گرجستان کسب و کار دایر کرده و در اقتصاد گرجستان سرمایه‌گذاری می‌کنند. در واقع، گرجستان در سال ۲۰۲۳، و با فاصله زیاد، اولین مقصد برای شهروندان روسی بوده که قصد آغاز کسب و کاری در خارج از کشور داشته‌اند. حدود ۱۳ هزار کسب‌‌و کار روسی در گرجستان ثبت شده است.

علاوه بر این، گرجستان تمایلی ندارد که این منافع را در حالی که چین به عنوان نزدیک‌ترین متحد روسیه سرمایه‌های جدیدی را وارد منطقه می‌کند، از دست بدهد. در طول دو سال گذشته، تفلیس روابطش را با چین به شدت تقویت کرده است. دو کشور توافق شراکت استراتژیک میان خود را در سال ۲۰۲۳ اعلام کردند و گرجستان چین را به عنوان سرمایه‌گذار پروژه بندر آب‌های عمیق آناکلیا برگزیده است. این بندر موجب می‌شود که گرجستان بتواند کشتی‌های اقیانوس‌پیما را پذیرا باشد و به طرح کمربندراه چین متصل شود. اپوزیسیون گرجستان این اقدامات را مورد انتقاد قرار داده و اعلام کرده که این تصمیمات روابط گرجستان با غرب را به خطر می‌اندازد.

پس از تصویب قانون عوامل خارجی، ایالات متحده محدودیت‌های ویزا را برای اعضای پارلمان گرجستان و خانواده‌های آنها اعمال کرد. آمریکا همچنین بیش از ۹۵ میلیون دلار کمک به گرجستان را به حالت تعلیق درآورد که به گفته واشنگتن نتیجه بازنگری جامع همکاری‌های دوجانبه و «اقدامات ضددموکراتیک» دولت گرجستان است. تفلیس نسبت به واکنش واشنگتن ابراز نگرانی کرده است. این کشور نمی‌خواهد حمایت ایالات متحده را از دست بدهد. واشنگتن همچنان به گرجستان کمک مالی می‌کند و به‌عنوان وزنه تعادل در مقابل روسیه در منطقه عمل می‌کند.

با این حال، تفلیس نشان داده که آمادگی ایجاد تغییرات جدی در سیاست خارجی خود را ندارد، زیرا می‌داند که چرخش شدید به سمت غرب یا روسیه می‌تواند موجب تحریک انتقام‌جویی یک طرف دیگر شود. علاوه بر این، نخست‌وزیر گرجستان ابراز امیدواری کرده که در صورت انتخاب دونالد ترامپ به‌عنوان رئیس‌جمهور ایالات متحده، آمریکا می‌تواند به سرعت درباره توافقنامه صلح در اوکراین مذاکره کند و رویکرد ملایم‌تری در قبال دولت گرجستان اتخاذ کند.

استراتژی گرجستان از دیرباز حفظ موضع بی‌طرف بین غرب و شرق بوده است. اما ادامه این رویکرد متعادل‌کننده به‌طور فزاینده‌ای دشوارتر شده، زیرا هر چه جنگ اوکراین طولانی‌تر شود، هر دو طرف نسبت به بی‌طرفی بیشتر گرجستان حساس‌تر می‌شوند. با این حال، واضح است که این امر برخی از نیروهای سیاسی در گرجستان را از پیشبرد برنامه‌های خود به نفع یک طرف یا طرف دیگر، از جمله با حمایت از احیای روابط دیپلماتیک با روسیه، باز نمی‌دارد. این موضوع با نزدیک شدن به انتخابات به موضوعی بحث‌برانگیز تبدیل خواهد شد.