سایه جنگی دیگر بر کنفرانس مونیخ

در سه‌روز آخر هفته گذشته، زمانی که رهبران کشورهای غربی در مونیخ جمع شده بودند، ولادیمیر پوتین، رئیس‌جمهور روسیه پیامی برای آنها داشت: هیچ‌کدام از اقداماتی که تا الان انجام داده‌اید، تحریم‌ها، محکومیت‌ها، تلاش برای مهار، باعث نشده اهداف او برای اختلال در نظم فعلی جهانی تغییر کند.

روسیه اولین دستاورد اصلی خود را در اوکراین تقریباً در عرض یک سال به‌دست آورد، شهر ویران‌شده آودیوکا را با هزینه‌های انسانی عظیم برای هر دو طرف تصرف کرد. اجساد ریخته‌شده در امتداد جاده‌ها شاید هشداری از یک مسیر جدید در جنگ دوساله باشد. مرگ مشکوک الکسی ناوالنی در زندانی دورافتاده در قطب شمال آشکارتر کرد که با نزدیک‌تر شدن انتخابات، پوتین هیچ مخالفتی را تحمل نخواهد کرد.

کشف آمریکایی‌ها که در روزهای اخیر فاش شد این است که پوتین ممکن است در حال برنامه‌ریزی برای قرار دادن یک سلاح هسته‌ای در فضا باشد؛ بمبی که در صورت افزایش فشارها بر پوتین برای از بین بردن پیوند ارتباطات جهانی طراحی شده یادآور دقیقی است از ظرفیت او برای مقابله با دشمنانش با تسلیحات نامتوازن که کلید اصلی قدرتش باقی می‌ماند.  فضای مونیخ هم مضطرب بود هم بی‌هدف. رهبران دولت‌ها با تقابل‌هایی روبه‌رو شدند که انتظارش را نداشتند. هشدارها درباره اقدام احتمالی بعدی پوتین، در میان رهبران نگرانی‌هایی ایجاد کرد. اروپا از اینکه به‌زودی آمریکا پشتش را خالی می‌کند، به‌دنبال یکپارچگی است. آمریکا تنها قدرتی است که به‌مدت 75 سال قلب استراتژی دفاعی اروپا بوده است.  تقریباً یک ساعت از کنفرانس امنیتی مونیخ گذشته بود که مکالمه‌ها به سمت این سوال رفت که آیا کنگره آمریکا نمی‌تواند راهی برای تامین بودجه تسلیحات جدید برای اوکراین پیدا کند و اگر می‌تواند، اوکراینی‌ها تا چه مدتی می‌توانند دوام آورند. درحالی‌که اسم دونالد ترامپ به‌ندرت برده می‌شد، چشم‌انداز اینکه می‌تواند تهدیداتش را عملی کند، از پیمان ناتو خارج شود و به روسیه اجازه دهد با متحدانی که به‌قضاوت او به‌اندازه کافی مشارکت مالی ندارند و هر اقدامی دلش می‌خواهد انجام دهد، بر نگرانی‌ها می‌افزود. با این حال، رهبران اروپایی به‌نظر می‌رسید احساس کردند که در برابر واقعیت‌های جدید خیلی کُند واکنش نشان داده‌اند. برنامه‌های اروپایی‌ها، بازسازی نیروهای جدید خود برای دوران جدیدی از تقابل است. آنها یکی پس از دیگری بر این موضوع تاکید کردند اما سپس اضافه کردند که این بازسازی حداقل 5 سال بیشتر طول می‌کشد؛ با‌وجود شکست اوکراین توسط روسیه و تضعیف ائتلاف از سوی ترامپ، مدت‌زمان بسیار زیادی است.

فضای مونیخ 2024

فضا با یک سال پیش متفاوت بود. ناامیدی فضای کنفرانس امسال را پر کرده بود. سال گذشته بسیاری از همین شرکت‌کنندگان، دیپلمات‌ها و مقامات ارشد اطلاعاتی، الیگارش‌ها و تحلیل‌گران، فکر می‌کردند روسیه در آستانه شکستی استراتژیک در اوکراین قرار گرفته است. آن زمان صحبت از این بود که چند ماه طول می‌کشد تا روس‌ها را به داخل مرزهایی که قبل از حمله 24 فوریه 2022 وجود داشت، عقب راند. حالا این خوش‌بینی به‌نظر در بهترین حالت بچه‌گانه به‌نظر می‌رسد و در بدترین حالت اندکی توهم‌آمیز. نیکولای دنکوف، نخست‌وزیر بلغارستان می‌گوید که اروپایی‌ها از آبشار مشکلات باید سه درس بیاموزند. اول، ارتباط جنگ اوکراین فقط به پیچیده شدن روابط بین اروپا و روسیه برنمی‌گردد بلکه به گفته او جهان دموکراتیکی که ما به آن ارزش می‌دهیم می‌تواند فرسوده شده باشد و این موضوع در اروپا به‌خوبی درک شده است.

دنکوف می‌گوید، دوم، دولت‌های اروپایی درک کرده‌اند که باید علاوه بر دستاوردهای اقتصادی، برای تقویت نیروی بازدارندگی، نیروهای نظامی خود را ادغام کنند. سوم، آنها نیاز دارند نیازهای فوری اوکراین به مهمات و دفاع هوایی را از اهداف استراتژیک درازمدت خود جدا کنند.

اما به فرض اظهارات استعمارگرانه رهبر روسیه، دنکوف می‌گوید: «درازمدت در این مورد به معنی 3 تا 5 و حداکثر 10 سال است؛ که خیلی فوری است.»

مقامات آمریکایی مطمئن هستند که رهبری و تعهد واشنگتن تغییر نیافته است. اما آنها نمی‌توانند برنامه اقدامی را برای اوکراین تشریح کنند، به‌ویژه در شرایطی که کنگره همچنان لایحه کمک نظامی را معلق نگه داشته و آن‌ها نتوانستند توضیح دهند که چگونه می‌‌توانند پس از جنگ غزه به صلحی پایدار برسند.

در هتل بایریشرهوف، در صحن کنفرانس جایی که پوتین در سال 2007 هشدار داد گسترش ناتو به شرق تهدیدی برای روسیه است، امسال همسر ناوالنی پس از مرگ همسرش حاضر شد، به حاضران این حس را منتقل کرد که پوتین مسئولیت مرگ الکسی ناوالنی را برعهده خواهد داشت.

اما در این کنفرانس در کل حرف زیادی درباره اینکه غرب چه‌کار می‌تواند انجام دهد، زده نشد. تقریباً هرگونه تحریمی که ممکن بود اعمال شده و مشخص نشد که آمریکا و اروپایی‌ها برای بلوکه کردن 300 میلیارد دلار دارایی که روسیه به‌طور غیرهوشمندانه قبل از حمله به اوکراین در حساب‌های خارج از کشور باقی گذاشت، اقدامی می‌کنند یا نه. زمانی که از یک مقام ارشد آمریکایی پرسیده شد آمریکا چگونه می‌تواند وعده بایدن در سال 2021 مبنی بر اینکه اگر ناوالنی در زندان بمیرد «تبعات ویران‌کننده‌ای» برای روسیه خواهد داشت را عملی کند، بیاناتی که در حضور پوتین در نشستی در ژنو مطرح شد، این مقام شانه‌هایش را بالا انداخت.

به گفته ناتالی توچی، مدیر مؤسسه روابط بین‌الملل ایتالیا، برخی از حاضران تعهدی که از سوی رهبرانی که حضور داشتند را ناامیدکننده خواندند. توچی درباره معاون رئیس‌جمهور آمریکا، اولاف شولتز، صدراعظم آلمان و ولودیمیر زلنسکی، رئیس‌جمهور اوکراین گفت: «کاملا هریس، بی‌محتوا، شولتز، مبهم، زلنسکی، خسته. حرف‌های بسیار، بدون هیچ تعهد محکمی.»

استیون ای. سوکول، رئیس شورای آمریکایی درباره آلمان می‌گوید که از گفت‌وگوهای اینجا «احساس ناامیدی و به‌نوعی احساس یأس دارم». سوکول در ادامه می‌گوید: «درباره راه پیش‌رو فوریت و شفافیتی وجود نداشت و من نمایش قوی از اتحاد اروپایی ندیدم.» او و دیگران اشاره کردند که امانوئل مکرون، رئیس‌جمهور فرانسه شرکت نکرد.

آنچه گفت‌وگوها درباره روسیه را قابل توجه می‌کند این شناخت گسترده بود که برنامه مدرن‌سازی ارتش اروپا که اولین بار نزدیک به دو دهه پیش مطرح شد، خیلی کندتر از تهدید امروزی روسیه پیش می‌رود.

کلادیو گرازیانو، ژنرال بازنشسته ایتالیایی و رئیس پیشین کمیته نظامی اتحادیه اروپا می‌گوید: «دفاع اروپا قبلاً یک احتمال بود حالا یک نیاز است.» اما بیان کلمات درست همانند عملی کردن درخواست‌های آنها نیست. 

نگرانی‌های ناتو از روسیه

ینس استولتنبرگ، دبیرکل ناتو به همراه مجموعه‌ای از مقامات دفاعی و اطلاعاتی بارها به نتایج اطلاعاتی اخیر اشاره کرد که طی ۳ تا ۵ سال دیگر پوتین ممکن است تلاش کند اعتبار ناتو را با حمله به یکی از کشورهای عضو این ائتلاف در همسایگی مرز روسیه - احتمالاً به یک کشور بالتیک کوچک - به‌مرحله آزمایش بگذارد.

اما این هشدار به نظر نمی‌رسید که یک بحث فوری درباره اینکه چگونه برای این احتمال آماده شوند را راه‌اندازی کند. کنفرانس مونیخ این حقیقت را جشن گرفت که حالا دوسوم اعضای ائتلاف به هدف هزینه کردن 2درصد از تولیدات محصولات داخلی برای امور دفاعی رسیده‌اند که از 10 سال پیش که فقط تعداد انگشت‌شماری بودند، افزایش یافته است. اما عده کمی اذعان کردند که این هدف حالا چقدر تاریخ‌گذشته است و آنها فوراً باید درباره موانع سیاسی برای هزینه بیشتر صحبت کنند.

حتی خود استولتنبرگ هشدار داد که اروپا به آمریکا و چتر هسته‌ای‌اش وابسته مانده و اینکه در صورتی که آمریکا کمک نظامی به اوکراین را در حالت تعلیق نگه دارد، دیگر کشورهای ناتو نمی‌توانند جای آن را پر کنند.

اما چشم‌انداز تعهد کمتر آمریکا به ناتو، زمانی که آمریکا سراغ چالش‌های دیگر مثل چین یا خاورمیانه رفت، ذهن‌ها را متمرکز کرد.

بوریس پیستوریوس، وزیر دفاع آلمان در این کنفرانس گفت: «ما باید دستاوردهای بیشتری داشته باشیم.» اما زمانی که از او پرسیده شد هزینه نظامی کشورش باید نزدیک به 4درصد از تولیدات اقتصادی آلمان باشد، تمایلی به این تعهد نداشت؛ با توجه به اینکه این اولین سال در دهه‌هاست که برلین به هدف ناتو مبنی بر 2درصد هزینه برای امور دفاعی رسیده است.

او در نهایت گفت:‌ «ما ممکن است به 3درصد یا حتی 5/3درصد برسیم. بستگی دارد در جهان چه اتفاق‌هایی بیفتد.» زمانی که رئیس پیستوریوس، روی صحنه رفت، گفت که اروپایی‌ها برای امنیت‌مان باید بیشتر اقدام کنند، همین حالا و در آینده. شولتز اما صحبتی از جزئیات نکرد. او گفت که خیلی فوری در دیگر پایتخت‌های اروپا برای تقویت هزینه نظامی کارزاری راه انداخته است.

با این حال گسست اساسی همچنان در میان حاضران نمایان بود: زمانی که اروپایی‌ها فکر کردند روسیه در نهادهای اروپایی ادغام می‌شود، آنها برنامه‌ریزی و هزینه کردن برای این احتمال را که ممکن است اشتباه کنند، متوقف کردند. زمانی که رفتار روسیه تغییر کرد، واکنش کمی نشان دادند.

دستاورد کنفرانس مونیخ

به گزارش فارن‌پالیسی، کنفرانس امنیتی مونیخ سه نتیجه را در پی داشت: اروپا برای تهدید گسترده‌تر از سوی روسیه آماده می‌شود، مجلس سنای آمریکا خوش‌بین است که می‌تواند کمک نظامی معلق‌مانده به اوکراین را آزاد کند و یک متحد دیگر ناتو به هدف هزینه‌ کردن 2درصد از تولید اقتصادی برای امور دفاعی دست پیدا کرده است.

روز  یکشنبه که آخرین روز کنفرانس امنیتی مونیخ بود طبق سنت زمانی است که رهبران جهان استعداد نمایشی دراماتیک را پیدا می‌کنند. در آخرین روز کنفرانس در سال 2023، کاجا کالاس، نخست‌وزیر استونی از اتحادیه اروپا خواست تا مشترکاً برای اوکراین مهمات توپخانه‌ای بخرند. در ادامه آن روز، جوزپ بورل، رئیس سیاست خارجی این بلوک، اعلام کرد اتحادیه اروپا آن را عملی می‌کند.

اما این‌بار، 28 نفر از سران دولتی و کشوری، 56 وزیر خارجه، 20 وزیر دفاع، 36 رئیس سازمان جاسوسی و صدها نفر از قانونگذاران سراسر جهان وسایل خود را جمع کردند تا از مارپیچ‌های ایست‌های بازرسی عبور کنند. همه درباره آنچه روز شنبه اعلام شد، صحبت می‌کردند.

در ناهار شنبه بعداز‌ظهر که به مسئله اوکراین پرداخته شد، مته فردریکسون، نخست‌وزیر دانمارکی موضوع دراماتیکی را اعلام کرد: «ما، دانمارک، تصمیم گرفته‌ایم تا تمام مهمات خود را به اوکراین اهدا کنیم. من معذرت می‌خواهم اما مشکل فقط درباره تولید نیست. اروپا همچنان تجهیزات نظامی دارد. باید به اوکراین منتقل شود.»

اظهارات فردریکسون و چالش مطلق برای دیگر کشورهای اروپایی برای اینکه تلاش‌های خود را برای کمک به اوکراین تقویت کنند، آخرین روز کنفرانس را به‌خود اختصاص داد و حاضران را با سوال‌هایی اساسی باقی گذاشت: آیا آنها نه‌تنها برای کمک به اوکراین بلکه دفاع از اروپا در برابر حمله احتمالی روسیه به یک کشور ناتو آمادگی دارند؟ آیا دموکراسی‌ها توانایی ایستادگی در مقابل تهدید دیکتاتوری‌های تسخیرگر منطقه مثل ولادیمیر پوتین را دارند؟

اظهارات فردریکسون پس از هفته‌ها مذاکره از جمله در دانمارک درباره آمادگی اروپا برای درگیری بیشتر اعلام شد. وزیر دفاع دانمارک پیشنهاد داد که روسیه می‌تواند توانایی‌های خود را برای حمله به خاک ناتو احیا کند. برخی از مقامات حتی فکر می‌کنند روسیه ممکن است خیلی سریع‌تر آماده شود.

هفته‌هاست که هیجان ناشی از درگیری احتمالی با روسیه سراسر اروپا را فرا گرفته است. مایکل بایدن، فرمانده کل نیروهای مسلح سوئد در اوایل ژانویه هشدار داد که تمام سوئدی‌ها باید از نظر ذهنی برای جنگ آماده باشند، حتی با اینکه سوئدی‌ها سال‌هاست که بروشورهایی را برای شهروندان چاپ می‌کنند و از خرابکاری تمام‌عیار از سوی یک قدرت خارجی هشدار می‌دهند. موضوعی که در شبکه اجتماعی تیک‌تاک وایرال شد و خطوط تلفن گروه محافظت از کودکان از سوی کودکان و نوجوانان وحشت‌زده اشغال شده بود.

از سوی دیگر، در اواخر ماه پیش ژنرال پاتریک سندرز، مقام ارشد نظامی بریتانیا هشدار داد که روسیه قصد دارد «سیستم ما و شیوه زندگی ما را شکست دهد» و درخواست کرد بریتانیایی‌ها برای سطحی از بسیج نیرو آماده شوند که از زمان جنگ جهانی دوم به‌خود ندیده‌اند. سخنگوی دفتر نخست‌وزیری مجبور شد توضیح دهد که بریتانیا هیچ‌گونه برنامه‌ای برای اعزام نیرو ندارد.

متحدان ناتو برای احتمال چالش روسیه تقریباً به هر شکلی آماده می‌شوند، چه سرباز پیاده باشد چه مقابله با حمله سایبری. یکی از مقامات ناتو به خبرنگار فارن‌پالیسی می‌گوید: «هدف روسیه این است که ما را در هر بستر و در هر سطحی به چالش بکشد.» خیلی از آن به آنچه در اوکراین اتفاق می‌افتد، بستگی دارد اما روسیه به‌طور قابل‌توجهی تولید گلوله‌های توپخانه‌ای، تانک، خودروهای زرهی و موشک را افزایش داده است.

مشکل تولید سلاح

با اینکه فردریکسون فکر می‌کند بیشتر متحدان ناتو و کشورهای همسایه آنها می‌توانند بدون افزایش تولید، تسلیحات بیشتری در اختیار اوکراین قرار دهند بیشتر متحدان همچنان می‌خواهند میزان تولید خود را افزایش دهند تا اوکراینی‌ها را برای حمله دیگری علیه روسیه در سال 2024 آماده کنند. پال جانسون، وزیر دفاع سوئد می‌گوید: «یکی از چالش‌هایی که همین حالا داریم این است که در داخل اروپا پایگاه صنعتی دفاعی‌ای برای زمان صلح و همزمان جنگی بزرگ را داریم.»

کالاس که سال گذشته برای اولین‌بار از اتحادیه اروپا درخواست کرد تا برای اوکراین مهمات بخرد حالا از این بلوک می‌خواهد اوراق قرضه جنگی صادر کنند تا به دفاع کی‌یف کمک کنند.

اما البته این همان چیزی است که حاضران هر سال از رهبران اروپایی در مونیخ می‌شنوند: ما باید اقدامات بیشتری انجام دهیم. برخی از تحلیل‌گران همچنین اظهارات فردریکسون را اساساً قدیمی خواندند: دانمارک در آوریل 2023 اعلام کرد که 19 توپخانه را به اوکراین می‌فرستد.

آمادگی ناتو

پس از قطع شدن خطوط لوله گاز Balticonnector ناتو مرکز تحقیقاتی زیرآبی خود را برپا کرده تا برای جنگی فراگیرتر با روسیه آماده باشد. آنها به دنبال مستحکم کردن کابل‌های داده‌های اطلاعاتی و خطوط لوله نفتی هستند. برخی از کشورها مثل سوئد به تولید بروشورهای بیشتر فکر می‌کنند تا شهروندان برای بدترین شرایط آماه باشند. متحدان ممکن است حتی جاده‌های خود را آنقدر محکم بسازند تا تانک‌های بیشتری را حمل کنند.

دموکراسی‌ها در برابر دیکتاتوری‌ها

اما حتی آمریکا و مقامات اروپایی به‌دنبال جنبه‌های مثبت چشم‌انداز اوکراین در مقابله با حمله روسیه بودند. آغاز تعطیلات 2 هفته‌ای نمایندگان مجلس آمریکا بدون آنکه لایحه کمک نظامی 60 میلیارد دلاری برای اوکراین را تصویب کنند، کی‌یف را ناامید کرده است.   اوکراینی‌ها فکر می‌کنند که چنین اتفاقی هیچ‌وقت برای رژیم پوتین نمی‌افتد. زلنسکی در کنفرانس گفت: «لطفاً همگی به‌یاد داشته باشید، دیکتاتورها به تعطیلات نمی‌روند.»

در شمال اوکراین، در بلاروس، جایی که رژیم همتای پوتین، الکساندر لوکاشنکو در سرکوب گسترده پس از انتخابات 2020 در این کشور اقدام کرد، اپوزیسیون هم از شکست دموکراسی‌ها برای سرسختی با دیکتاتورها نگران‌اند. اسویاتلانا تسیخانوسکایا، رهبر مخالفان بلاروس در میزگردی گفت: «ببخشید که این را می‌گویم، فکر می‌کنم دیکتاتورها به دموکراسی‌ها احترام نمی‌گذارند. گاهی آنها در تصمیم‌گیری کُند عمل می‌کنند. گاهی نمی‌توانند تصمیم بگیرند. آنها متحد نیستند.» او در ادامه می‌گوید: «خط قرمز واقعی بعد از اینکه کدام دموکراسی قدرت خود را نشان می‌دهد، چه خواهد بود؟ ‌نه نارنجی، نه آبی نه کله‌غازی بلکه یک خط قرمز.»

غلبه یک لایحه بر همه‌چیز

حرفی که در کنفرانس، هم در صحن علنی و هم در حاشیه آن در راهروها تکرار می‌شد این بود که آیا بودجه امنیت ملی آمریکا که در کنگره معلق مانده تصویب می‌شود یا نه؟ 60 میلیارد دلار کمکی حیاتی برای اوکراین است تا بتواند با روسیه مقابله کند. کاخ سفید دلیل سقوط شهر آودیوکای اوکراین را مسدود کردن لایحه توسط جمهوری‌خواهان می‌داند. جیم هرش، مقام ارشد جمهوری‌خواه در کمیته روابط خارجی مجلس سنا و حامی این لایحه در این‌باره در رابطه با صحبت‌های خود با زلنسکی می‌گوید که او محتاطانه خوش‌بین بود که این لایحه تصویب می‌شود. او می‌گوید: «من این موضوع را مستقیماً به زلنسکی گفتم.»

چین و اوکراین

یکی از بزرگترین «چه می‌شودها» از جنگ اوکراین که برنامه‌ریزان امور دفاعی غربی را شب‌ها بیدار نگه می‌داشت، نگرانی از حمایت نظامی چین از روسیه بود. تا الان، حمایت چینی‌ها از روسیه محدود بود با اینکه روابط تجاری همچنان شاهراه حیاتی برای مسکو به‌شمار می‌رود.

به همین دلیل است که یکی از دیدارها در حاشیه کنفرانس در شنبه‌شب اتفاق افتاد؛ زمانی که دیمیترو کولبا، وزیر امور خارجه اوکراین با همتای چینی خود، وانگ یی دیدار کرد. کولبا خوانش عمومی را به‌طوری که انتظار می‌رفت مبهم نگه داشت. او گفت: «ما درباره نیاز به حفظ روابط چین و اوکراین در تمام سطوح موافقت کردیم و مکالمات را ادامه دادیم.»

وانگ یی در این میان پیام عمومی بااحتیاطی را به حاضران کنفرانس امنیتی مونیخ درباره موضع چین در رابطه با اوکراین فرستاد اما البته در یک چرخش و روش دیپلماتیک با کلماتی محتاطانه گفت که چین «تسلیحات مرگبار به مناطق درگیری یا طرفین درگیری نمی‌فرستد» و هیچ‌گونه منفعتی از این شرایط برای خود نمی‌برد. او هیچ اشاره مستقیمی به همکاری بدون محدودیت چین و روسیه که در فوریه 2022 اعلام شد، نکرد.