فاز بعدی جنگ در اوکراین

برای غرب، این شکست همچنین سوالاتی را در مورد اینکه آیا باید کی‌یف را برای پذیرش توافق صلح با مسکو تحت فشار قرارداد یا حمایت خود را برای اطمینان از ادامه جنگ اوکراین در شرق افزایش دهد، ایجاد خواهد کرد. در هر صورت، به نظر می‌رسد که دونباس جایی است که آینده جنگ در آن تعیین می‌شود.

چگونه به اینجا رسیدیم؟

جنگ در دو سال گذشته چندین مرحله را پشت سر گذاشته است. مرحله اول، که از فوریه تا سپتامبر 2022 ادامه داشت، شاهد تسلط روسیه در همه جبهه‌ها بود. درحالی‌که در مرحله دوم، اوکراین شتاب بیشتری در دفاع گرفت. خوش‌بینی کی‌یف در مرحله سوم که از دسامبر 2022 تا مه 2023 ادامه داشت، از آن زمان به بعد تلاش‌های اوکراین متوقف شد و گروه مزدور واگنر به یک مزیت استراتژیک در نزدیکی شهر باخموت در شرق دست یافت. مرحله چهارم، که در ژوئن 2023 آغاز شد، با یک ضدحمله اوکراین کلید خورد. این ضدحمله روسیه را مجبور کرد در بسیاری از مناطق به موضع دفاعی برود. در ماه ژانویه، با اعمال فشار جدی روسیه در خط مقدم، درگیری وارد مرحله پنجم و فعلی خود شد. مرحله بعدی، که انتظار داریم در اواخر بهار یا اوایل تابستان آغاز شود، مرحله‌ای تعیین‌کننده‌ در درگیری خواهد بود. درصورتی‌که اوکراین نتواند موقعیت خود را در ماه‌های آینده تثبیت کند، روسیه فرصت‌هایی برای پیشروی به سمت غرب به دست خواهد آورد.

نبردهای تعیین‌کننده مرحله کنونی، در منطقه دونباس رخ می‌دهد. تمرکز روسیه در آنجا عمدی است. مسکو با تحکیم مواضع خود در شرق اوکراین، زمان می‌خرد و قصد دارد از این زمان برای ارتقای ساختار نظامی-صنعتی خود برای توسعه فناوری‌های جدید و سازگاری با چالش‌های عملیاتی و رزمی جدید استفاده کند. اگر به‌طور مداوم در چندین جبهه به‌طور همزمان فشار وارد آورد، نمی‌تواند بر مدرن‌سازی قابلیت‌های نظامی خود تمرکز کند.

بنابراین، تلاش می‌کند تا نبرد را در دونباس و در مکان‌هایی مانند آودیوکا متمرکز کند و از هرگونه انحراف جدی که مستلزم استفاده از منابع بیشتر در میدان نبرد است، اجتناب کند. همچنین تثبیت جنگ در دونباس به روسیه اجازه می‌دهد تا اوکراین را وادار کند تا در نبردهای زمینی براساس شرایط مورد نظر مسکو بجنگد و در نتیجه منابع اوکراینی را فرسوده کند. البته این استراتژی در ترکیب با حملات هوایی روسیه به اهدافی، در سایر نقاط کشور استفاده می‌شود. مسکو امیدوار است که این امر نه‌تنها نیروهای مسلح اوکراین را تضعیف کند، بلکه باعث واکنش عمومی علیه بسیج توده‌ای در اوکراین شده و ناآرامی در این کشور را دامن بزند و مجموعه این رخدادها منجر به ناتوانی اوکراین در ادامه مقاومت در مقابل روسیه خواهد شد.

در واقع، حس خستگی ناشی از جنگ در میان مردم اوکراین مشکل بزرگی است که کی‌یف با آن مواجه است. از آنجایی که اوکراینی‌ها نسبت به ادامه جنگ مدام بدبین می‌شوند، بسیج نیرو و در یک سطح معین نگه داشتن نیروها به یک نگرانی فزاینده تبدیل خواهد شد. در همین راستا، فرمانده جدید ارتش اوکراین، یکی از متحدان زلنسکی به نام الکساندر سیرسکی با اختلافات درون ارتش مواجه است و احتمالاً رویکردی سیاسی و نه استراتژیک را برای جنگ دنبال خواهد کرد. این شکاف‌های داخلی در راستای منافع مسکو است و موجب خواهد شد که اوکراین بیشتر تضعیف شود، این شکاف‌ها این احتمال را افزایش می‌دهد که غرب رفته‌رفته شروع به زیر سوال بردن حمایت نظامی و مالی خود از کی‌یف کند.

استراتژی روسیه

در طول جنگ، روسیه استراتژی نظامی خود را برای هدایت کردن نیروهای اوکراینی به مواضع آسیب‌پذیر و رفع محدودیت‌های لجستیکی خود تغییر داده است. عملیات باخموت و حملات گروه واگنر در طول سال 2022 به مسکو اجازه داد تا سرعت نبرد را به دلخواه خود تنظیم کرده و نیروهای اوکراینی را مجبور به جنگ طاقت‌فرسا در خندق‌ها کند. کنترل باخموت همچنین به روسیه کمک کرد تا زمان بیشتری برای بسیج و آموزش نیروهای خود بخرد و در عین حال منابع اوکراین را از نظر استراتژیک فرسوده کند.

در آوریل سال 2023، یوگنی پریگوژین، رهبر واگنر، نقش واگنر در سرکوب نیروهای اوکراینی را به‌خوبی اجرا کرد و به روسیه اجازه داد خط مقدم خود را به‌ویژه در منطقه لوهانسک و منطقه‌ای به نام خط سوروویکین در جنوب شرقی تقویت کند. هدف عملیات باخموت فراتر از تحقق اهداف دفاعی، امکان اقدامات تهاجمی‌تر روسیه بود.

بنابراین، هم در باخموت و هم در شهر مجاور آن به نام سولدار، پریگوژین و سرگئی سوروویکین که در آن زمان فرمانده نیروهای روسیه در اوکراین بود و روابط نزدیکی با پریگوژین داشت، از استراتژی فرسایش برای از بین بردن نیروهای اوکراینی و تخلیه منابع اوکراینی استفاده کردند. این امر ولودیمیر زلنسکی، رئیس‌جمهور اوکراین را وادار کرد تا به‌‌رغم مقاومت آمریکا در برابر این تصمیم، نیروهایش را در باخموت نگه دارد و همین امر توانایی اوکراین را برای راه‌اندازی ضدحمله‌های بزرگ یا بازپس‌گیری مناطق تحت اشغال روسیه در شرق یا جنوب از میان برد. نبرد برای به دست گرفتن کنترل دونباس هدفی مشابه با خرید زمان دارد اما این بار برای عملیاتی حتی بزرگتر.

از زمان شروع تهاجم، روسیه تلاش کرده است تا نیروهای اوکراینی را در سورودونتسک، باخموت، لیسیچانسک و اکنون در آودیوکا، محاصره کند. در هر عملیات، نیروهای روسی نیروهای اوکراینی را که از شهر دفاع می‌کردند، کنار می‌زدند و سعی می‌کردند قبل از شروع حمله، آنها را به دام بیاندازند. با این حال، روسیه تاکنون نتوانسته است نیروهای اوکراینی را به‌طور کامل در هیچ‌یک از این مناطق محاصره کند و در نتیجه نتوانسته است آنها را مجبور به تسلیم کند. در آودیوکا، راه‌های فرار برای نیروهای اوکراینی باز گذاشته شده است. این خود نشان‌دهنده بی‌میلی مسکو برای شرکت در نبردهای بزرگ است. خروج استراتژیک روسیه از کی‌یف، خرسون و خارکیف، به احتمال زیاد در تلاش برای حفظ منابع، سوالاتی را در مورد توانایی‌های این کشور ایجاد کرده است. هدف نهایی روسیه این است که نیروهای اوکراینی را وادار به عقب‌نشینی دائمی کند. هدف ایده‌آل روسیه عقب‌نشینی نیروهای اوکراینی تا آن سوی رودخانه دنیپر و بی‌اثر کردن دستاوردهای اوکراین از زمان ضدحمله در سال 2023 است.

اوکراین با مانورهای ماهرانه‌ای که از محاصره کاملش جلوگیری می‌کرد، توانست تاکتیک‌های گازانبری روسیه را خنثی کند. رویارویی دو طرف به بازی موش و گربه تبدیل شده است. هر کدام سعی می‌کند دیگری را به دام بیاندازد. نشانه‌ها حاکی از آن است که روسیه اکنون در حال آماده شدن برای اعمال این استراتژی در چندین صحنه دیگر در امتداد خط مقدم در شرق است. مسکو معتقد است که با انجام این کار می‌تواند نیروهای اوکراینی را مجبور به عقب‌نشینی از مناطق استراتژیک در شرق کند. اوکراین توپخانه پیشرفته‌ای که از کشورهای غربی دریافت کرده است را در شرق مستقر کرده و همچنین سامانه‌های جنگ الکترونیک، توپخانه، سیستم‌های ضدباتری و تجهیزات شناسایی خود را در دونباس متمرکز کرده است.

نگاه به آینده

اگرچه مسکو احتمالاً به استفاده از این استراتژی در مقیاس بزرگتر در مکان‌های مختلف ادامه خواهد داد، اما این استراتژی نمی‌تواند جایگزین فقدان استراتژی رزمی مسکو برای جنگ گسترده‌تر شود. روسیه از حملات گازانبری برای به دست آوردن برتری در یک منطقه استفاده می‌کند، اما تاکنون نتوانسته است یک استراتژی جامع برای درگیری گسترده ارائه دهد. مسکو دور از میدان نبرد، به دنبال از بین بردن هویت فرهنگی اوکراین است تا دولت اوکراین را تضعیف کند. در عین حال مسکو مراقب است احساسات میهن‌پرستانه مردم اوکراین را بیش از حد تحریک نکند و شدت این استراتژی را در میزان معینی حفظ کند.

روسیه از دونباس به‌عنوان منطقه‌ای پایلوت برای افزایش توانایی‌های نظامی خود استفاده می‌کند و از سوی دیگر به خوبی می‌داند که اوکراین تسلیحات پیشرفته‌ای از ناتو دریافت کرده است. این مسئله، نگرانی‌های روسیه را در مورد آمادگی‌های این کشور برای درگیری‌های احتمالی با ناتو در آینده افزایش می‌دهد. دونباس همچنین به‌عنوان یک منطقه حیاتی آموزشی برای روسیه عمل می‌کند تا قابلیت همکاری ارتش و سیستم‌های ارتباطی را اصلاح کرده و مجموعه نظامی صنعتی خود را هماهنگ کند. گسترش مناطق جنگی ممکن است چالش‌هایی را برای روسیه به همراه داشته باشد، اما در عین حال نشان‌دهنده قابلیت فضای نظامی در حال گسترش است.

اوکراین همچنین می‌تواند با بهره‌برداری از خطوط ارتباطی گسترده و اجرای ضدحمله‌های مؤثر و عملیات آبی خاکی، پیشرفت روسیه را مختل کند. درحالی‌که انتظار می‌رود استفاده اوکراین از هواپیماهای بدون سرنشین علیه روسیه تشدید شود، کی‌یف همزمان می‌خواهد از کشیده شدن به جنگی با محوریت دونباس جلوگیری کند، زیرا آزادسازی مناطق شهری در دونباس با منابع فعلی که اوکراین در اختیار دارد، هدفی چالش‌برانگیز است. به نظر می‌رسد استراتژی این کشور بر فریب دادن نیروهای روسیه و

تله‌گذاری برای آنها است. اوکراین تلاش می‌کند تا بر محدودیت‌های خود در حوزه‌هایی نظیر نیروی هوایی و مین‌زدایی تمرکز کند.

اکنون به نظر می‌رسد که درگیری در حال تبدیل شدن به جنگ موضعی است که مشخصه آن خطوط مقدم ثابت و مواضع تا حد زیادی غیرقابل حرکت برای هر دو طرف درگیری است. این امر اوکراین را در مضیقه قرار می‌دهد. کی‌یف برای جبران ضعف خود، به حملات پهپادی به پالایشگاه‌های روسیه به‌عنوان ابزاری برای مختل کردن لجستیک روسیه و کاهش پیشروی آنها در دونباس متوسل شده است. بدون حمایت غرب، این چالش‌ها غیرقابل حل خواهند بود و برای ناتو معضل ایجاد خواهند کرد. ائتلاف ناتو مجبور است به تامین تسلیحات پیشرفته اوکراین ادامه دهد تا جنگ در وضعیت فعلی خود حفظ شود. حتی پیشنهاد شده است که اعضای ناتو می‌توانند نیروی زمینی اعزام کنند، اگرچه این ایده توسط دبیرکل ناتو و دیگران رد شده است.

از نظر اوکراین، بازیابی مناطق ازدست‌رفته در دونباس بعید به نظر می‌رسد. از نظر روسیه، دونباس ممکن است تمرکز فعلی باشد، اما هدف نهایی نیست. مسکو امیدوار است که پیشرفت‌های آهسته‌اش در دونباس سرانجام نیروهای مسلح اوکراین را در هم شکسته و شرایطی را برای تحولات سیاسی و اجتماعی گسترده در اوکراین ایجاد کند. بنابراین، اوکراین جنگ پهپادی را در عمق روسیه و مناطق همجوار آن آغاز می‌کند.

نبرد برای کنترل دونباس یک تحول مهم در جنگ است که به‌طور بالقوه زمینه را برای یک پیشرفت استراتژیک فراهم می‌کند. روسیه قصد دارد تا قبل از اینکه اوکراین بتواند جبهه را تثبیت کرده و یک ضدحمله جدید را آغاز کند، شرایط مواضع عملیاتی خود را بهبود بخشد. تمرکز مداوم بر دونباس با اهداف نظامی اولیه روسیه برای تضعیف ارتش اوکراین و ایجاد آشفتگی در قلب این کشور هماهنگ است.

موفقیت مستلزم بازسازی مجتمع نظامی صنعتی و برنامه‌ریزی جنگی در سطح استراتژیک و عملیاتی آن است. اگر روسیه موفق شود، آن‌وقت به سرسخت‌ترین ارتش جهان تبدیل خواهد شد. در هر صورت این روند، آینده اروپای شرقی را شکل خواهد داد و به‌طور بالقوه باعث آغاز گفت‌وگوها در مورد نقش ناتو در اوکراین خواهد شد.

 عکس: Reuters