تحلیلی بر سفر اردوغان به عراق

ترکیه در سال‌های اخیر به‌ویژه بعد از جنگ اوکراین با فشار مضاعف از سوی غرب برای همراهی بیشتر با کشورهای غربی و فاصله گرفتن از روسیه مواجه شد. قبل از آن هم در مدیترانه، چالش‌های جدی با کشورهای غربی و به‌طور مشخص اروپایی‌ها داشت، تا جایی که فرانسه چند میلیارد دلار تجهیزات نظامی به یونان داد تا از خود در برابر ترکیه محافظت کند.

هم‌چنین آلمان به ترکیه فشار می‌آورد تا برنامه حفاری خود در قبرس را متوقف کند. در عین حال، این شرایط بعد از جنگ اوکراین سخت‌تر هم شد. رشد اقتصادی ترکیه بعد از سال 2002 تا حد زیادی مدیون شکوفایی اقتصادی چین در آن دوران بود.

ترکیه به‌خوبی از این فرصت استفاده کرد و توانست به لحاظ اقتصادی رشد قابل‌توجهی داشته باشد، اما با تشدید فشارها به چین این روند دیگر برای ترکیه مثبت نیست.

از این رو، شرایط فعلی نظام بین‌الملل برخلاف یک دهه قبل، برای ترکیه، شرایط چندان مطلوبی نیست، همچنان‌که تشدید رقابت لیبرال دموکراسی‌های ثروتمند با چین و روسیه موجب شده است تا سیاست استقلال راهبردی اردوغان تضعیف شود.

سیاست پایدار ترکیه این بوده که در مناطق پیرامونی خود تبدیل به یک شریک اقتصادی و قدرت منطقه‌ای، فنی و تکنولوژیک شود، در همین راستا نیز تلاش کرد روابط خود را با جمهوری آذربایجان بهتر نماید، در آسیای مرکزی با قزاقستان به سمت تقویت روابط حرکت کند، سازمان کشورهای ترک‌زبان را تقویت نماید و در خاورمیانه نیز به سمت سیاست تنش صفر با همسایگان نزدیک شد، همچنان‌که شاهد بودیم سطح تنش با مصر، عربستان، امارات، قطر و تا حدی رژیم اسرائیل را کاهش داد.

عراق درخصوص توزیع آب و سدهایی که ترکیه در بالادست دجله و فرات تاسیس کرده و تاثیر مخربی که بر محیط زیست این کشور دارد و همچنین فعالیت‌های پ.ک.ک در سوریه و در مرز با ترکیه با مشکلاتی مواجه است.

ترکیه به بهانه مبارزه با تروریسم سعی کرده از قدرت گرفتن پ.ک.ک در داخل خاک عراق جلوگیری کند. ترکیه در این مناطق چند پایگاه نظامی ایجاد کرده و مدام در مرز خود با عراق و سوریه درگیری نظامی دارد که بخشی از این‌ها مطلوب دولت مرکزی عراق نیست.

تصمیم آمریکا، اروپا و هند در گروه 20 درباره احداث کریدور «هند – خاورمیانه – اروپا»  شوک بزرگی به ترکیه وارد کرد. این تصمیم این پیام را داشت که اگر آنکارا در مدار امنیتی غرب نباشد، کریدورهای مهم از جغرافیای ترکیه عبور نخواهند کرد.

برخی تحلیل‌گران مسائل راهبردی در ترکیه معتقدند این کریدور احتمالاً یکی از مهم‌ترین کریدورها در قرن 21 است که با تضعیف زنجیره انتقال کالا از چین، هند را به امارات و عربستان و از آنجا به اروپا و سرزمین‌های اشغالی متصل می‌کند.

کنار گذاشتن ترکیه از این کریدور تاثیر زیادی بر افکار عمومی ترکیه و حزب عدالت و توسعه داشته است. بنابراین تحت تاثیر این شرایط جدید و سیاست منطقه‌ای ترکیه برای کاهش تنش با همسایگانش، باید سفر اخیر اردوغان به عراق را مورد توجه قرار داد.

عراق و ترکیه به همراه امارات و قطر توافق کردند جاده‌ای موسوم به «جاده توسعه» را از بصره تا مرز میان ترکیه و عراق، احداث کنند. این جاده در انتقال کالا از خلیج‌فارس به ترکیه و از آنجا به اروپا بسیار مهم است.

در شرایطی که شاهد بحران در غزه هستیم و همچنان چشم‌‌اندازی برای حل‌وفصل آن وجود ندارد، طبیعی است انتقال کالا از عراق به ترکیه و از آنجا به اروپا مطمئن‌تر و ارزان‌تر است، اما احداث آن بدون چالش هم نیست.

مهم‌ترین چالش در این پروژه حضور پ.ک.ک در بخش‌هایی از اقلیم کردستان است که تحت نفوذ گروه طالبانی‌ است. اگر این مشکل حل شود ترکیه می‌تواند به احداث این جاده امیدوار باشد.

علاوه‌براین، ترکیه برای تضمین ساخت این جاده، بخشی از اختلافات خود را با دولت مرکزی بغداد کنار گذاشته و از حل اختلافات میان دولت مرکزی بغداد و اقلیم حمایت می‌کند.

عراق با اقلیم کردستان بر سر صادرات مستقل نفت و نحوه خرج کردن درآمد حاصل از آن اختلاف دارد، ضمن آنکه ترکیه در دوره‌هایی نفت اقلیم را به قیمت پایین‌تری می‌خرید که مطلوب دولت بغداد نبود.

اما به نظر می‌آید اردوغان تلاش دارد تعاملات سیاسی و اقتصادی بهتری با دولت مرکزی عراق برقرار کند.

در عین حال سفر اردوغان به اربیل به همراه کابینه خود برای خانواده بارزانی حائز اهمیت بود.

این سفر می‌تواند به معنای کاهش تنش‌های قومی بین کردها و ترک‌ها و افزایش سرمایه‌گذاری در اقلیم باشد.