نقش فرانسه در تحولات منطقه قفقاز

موضوع تنش میان فرانسه و جمهوری آذربایجان را می‎توان به ریشه‎های تاریخی و پیوندهای فرهنگی میان پاریس و جامعه ارمنی‎ها مرتبط دانست. پس از فروپاشی شوروی، منطقه قفقاز به محل منازعه بازیگران منطقه‎ای و فرامنطقه‎ای تبدیل شد. در سال 1994 پس از آنکه جدایی‎طلبان ارمنی منطقه قره‎باغ اعلام استقلال کردند، تنها ارمنستان بود که این استقلال را به رسمیت شناخت، ولی بازیگران منطقه‎ای و فرامنطقه‎ای چون روسیه، آمریکا، فرانسه و جمهوری اسلامی ایران هر کدام موضع خاص خود را داشتند.

در آن زمان، سازمان امنیت و همکاری اروپا در چارچوب گروه مینسک تلاش کرد، تنش میان ارمنستان و آذربایجان را مدیریت کند، ولی در عمل ما شاهد یک صلح مسلح بین آذربایجان و ارمنستان برای بیش از دودهه‌و‌نیم بودیم و هیچ تحولی در جهت صلح پایدار میان این دو کشور روی نداد. در نهایت جمهوری آذربایجان در سال 2020 با استفاده از فرصت وضعیت بحرانی و پرتنش داخلی در ارمنستان به منطقه قره‌باغ حمله کرد و این منطقه را بار دیگر به خاک خود ملحق کرد.

پس از آن و در سه سال گذشته، بازیگران اصلی منطقه قفقاز شمالی تلاش کردند با توجه به روند تحولات منطقه قفقاز و گسترش نفوذ در این منطقه ایفای نقش کنند. در این میان ارمنستان با توجه به از دست دادن منطقه قره‌باغ و عدم تعهد روس‎ها به پیمان‎شان با این کشور در خصوص کمک به آنها، عملاً گرایش بیشتری به غرب پیدا کرد. از طرف دیگر جمهوری‌آذربایجان نیز تلاش کرد با نزدیکی به ترکیه و بهبود روابطش با روسیه موقعیت خود را در منطقه قره‎باغ تثبیت کرده و به‌دنبال تصرف مناطقی از خاک ارمنستان برای ارتباط مستقیم با جمهوری نخجوان برآید.

این رویکرد باکو تنش در سطح منطقه را به شدت افزایش داده و روند نزدیکی ارمنستان به اروپا به‌ویژه فرانسه را سرعت بخشیده است. روس‎ها اعلام کرده‌اند که صلح‎بانان این کشور را از خط حائل ارمنستان و جمهوری آذربایجان در منطقه قره‎باغ خارج خواهند کرد. در حال حاضر، این منطقه در شرایط جدیدی قرار گرفته است. روس‎‌ها پس از نزدیک به دو قرن در حال ترک منطقه قفقاز شمالی هستند و در این شرایط فرانسه با توجه به اینکه پرنفوذترین لابی ارمنی‎ها در این کشور هستند، تلاش دارد نقش مؤثرتری در روند تحولات منطقه قفقاز از طریق حمایت تسلیحاتی و اقتصادی از ارمنستان ایفا کند.

این موضوع موجب تنش در روابط آذربایجان و فرانسه و فراخوانی سفیر فرانسه در باکو شده است. آینده منطقه قفقاز با خروج صلح‎بانان روسی از ارمنستان با روند جدیدی روبه‌رو خواهد شد و هر یک از بازیگران این منطقه تلاش خواهند کرد حوزه نفوذ خود را در منطقه قفقاز گسترش دهند؛ ترکیه، فرانسه، آمریکا و ایران کشورهایی هستند که هر یک دارای منافع خاصی در منطقه هستند و ما شاهد شکل‎گیری معادلات جدیدی در منطقه قفقاز خواهیم بود.

با توجه به تضاد منافع بازیگران این منطقه، قطعاً قفقاز به سمت تنش و التهابات سیاسی نیز پیش خواهد رفت. در این بین فرانسه شاید اولین و تنها کشور اروپایی است که تلاش کرده همواره پایگاه مهمی در منطقه قفقاز داشته باشد.  درباره رویکرد فرانسه در ارمنستان باید گفت که پرشمارترین جامعه ارمنی در فرانسه هستند که از وضعیت مالی و اقتصادی خوبی برخوردار هستند.

آنها تلاش می‌کنند با نفوذ در فرآیند تصمیم‎سازی در مجلس ملی و دولت فرانسه، پیوندهای عمیقی میان فرانسه و ارمنستان برقرار کنند. همچنان‌که مجمع ملی فرانسه، اولین پارلمان اروپایی بود که کشتار ارمنی‎ها در سال 2015 به دست عثمانی‎‌ها را محکوم کرد. موضعی که با واکنش شدید دولت آنکارا مواجه شد و زنجیره این محکومیت به دیگر کشورهای عضو اتحادیه اروپا نیز کشیده شد.

تاکنون آذربایجان می‌کوشید روابط متوازنی با روسیه، اروپا و آمریکا داشته باشد، اما سیاست‎های الهام علی‎اف در قبال ارمنستان باعث شده این رویکرد باکو در چند دهه گذشته به چالش کشیده شود و فراخوانی سفیر فرانسه از باکو شاید نقطه آغاز این چالش‎ها باشد.