مروری بر نتایج گزارش سالانه «نظرخواهی اولویت‌های پیشگیرانه» شورای روابط خارجی
بالا و پایین درگیری‌های مهم ۲۰۲۴
شورای روابط خارجی، سال پرتنشی را داخل و خارج از آمریکا پیش‌بینی می‌کند. شورای روابط خارجی، اندیشکده‌ای آمریکایی است که در حوزه سیاست خارجی فعالیت می‌کند و بسیاری از کارشناسان و متخصصان آمریکایی روابط بین‌الملل، از جمله بسیاری از وزرای خارجه سابق این کشور عضوش هستند. این اندیشکده، به‌صورت سالانه «نظرخواهی اولویت‌های پیشگیرانه» را انجام می‌دهد که در آن، از کارشناسان سیاست خارجی می‌خواهد، ارزیابی خود را از احتمال و تأثیر ۳۰ درگیری بالقوه ارائه کنند؛ درگیری‌هایی که ممکن است در سال ۲۰۲۴ ایجاد یا تشدید شوند. این بررسی، البته براساس نظرات کارشناسان آمریکایی انجام می‌شود و از این رو، نظرگاه منافع و دغدغه‌های آمریکایی در آن مشهود است. نتایج این نظرخواهی، به‌صورت طبقه‌بندی این درگیری‌های احتمالی، منتشر شده است.
در توضیحات منتشرشده به همراه گزارش این نظرخواهی، شورای روابط خارجی می‌نویسد: «برای اولین بار در طول تاریخ ۶۰ساله‌اش، «نظرخواهی اولویت‌های پیشگیرانه» شورای روابط خارجی چنین دریافته است که دغدغه‌های اول کارشناسان سیاست خارجی، نه تهدیدات خارجی نسبت به منافع ایالات‌متحده که احتمال تروریسم داخلی و خشونت‌های سیاسی در ایالات متحده است، به‌خصوص حول انتخابات ریاست‌جمهوری ۲۰۲۴.»
نظرخواهی اولویت‌های پیشگیرانه، از آغاز تا امروز
در گزارش نتایج امسال این نظرخواهی، مروری بر تحولات صحنه سیاست بین‌الملل از زمان شروع این نظرخواهی سالانه تا امروز شده است. در این مرور آمده است: وقتی نظرخواهی اولویت‌های پیشگیرانه در سال ۲۰۰۸ آغاز به کار کرد، ایالات‌متحده عمیقاً درگیر جنگ جهانی با ترور بود. به‌دنبال حملات تروریستی یازده سپتامبر، در شرایطی که تعداد بالایی از نیروهای مسلح ایالات متحده در افغانستان، عراق و دیگر نقاط جهان مستقر بودند، ایالات متحده چندان نمی‌تواند باز هم تعهدات نظامی بیشتری برای آن سوی آب‌ها متقبل شود. از این رو، این نظرخواهی عمدتاً به این منظور ایجاد شد که به سیاستگذاران ایالات متحده، درباره منافع تهدیدآمیز بالقوه بی‌ثباتی و درگیری در آن سوی آب‌ها هشدار دهد تا آن‌ها بتوانند اقدامات پیشگیرانه را در زمان درست انجام دهند و خطر مداخلات نظامی بیشتر را کاهش دهند.
منطق این نظرخواهی، به شکل کلی همچنان همان است اما فضای امنیت جهانی از سال ۲۰۰۸ تا امروز تغییرات شدیدی داشته است. تهدید تروریسم خارجی نسبت به قلمرو سرزمین ایالات متحده کاهش بسیاری داشته است اما دغدغه‌های دیگری پیش آمده‌‌اند. از میان این دغدغه‌ها، نگران‌کننده‌ترین مورد، خطر فزاینده درگیری مسلحانه با روسیه است؛ به‌خصوص از زمان آغاز جنگ در اوکراین در سال ۲۰۲۲ و نیز با چین، در نتیجه افزایش تنش در سراسر تنگه تایوان و در دریای چین جنوبی. دوازده ماه گذشته، شاهد این نیز بوده‌اند که در بسیاری مناطق، درگیری‌های خشونت‌آمیز راه بیفتد یا تشدید شود، مشخصاً در محدوده اسرائیل-فلسطین و نیز در سودان، منطقه «ساحل» در آفریقا، جمهوری دمکراتیک کنگو، میانمار و بین ارمنستان و آذربایجان بر سر ناگورنو-قره‌باغ. به‌طور خلاصه، روندی که از زمان پایان جنگ سرد در سراسر دنیا به سمت درگیری‌های مسلحانه «کمتر» بود، حالا دارد در جهت مخالف پیش می‌رود.
با این همه بحران‌های در جریان، قابل درک است که وقت و انرژی سیاستگذاران ایالات متحده مصرف مدیریت اتفاقات روزمره می‌شود و آن‌ها پهنای باند فکری محدودی برای فکرکردن به تهدیدات آینده علیه صلح و امنیت دارند، تا چه رسد به اینکه وقت و انرژی زیادی وقف دورکردن این تهدیدات کنند. در نتیجه اینکه آن‌ها توجه خود را کجا متمرکز می‌کنند، باید با دقت اولویت‌دهی شود و نظرخواهی سالانه اولویت‌های پیشگیرانه برای این طراحی شده است تا به آن‌ها کمک کند چنین کنند. هر سال، این نظرخواهی، از صدها کارشناس سیاست خارجی می‌خواهد ارزیابی خود را از احتمال و صدمه بالقوه 30 نمونه احتمال مربوط به درگیری‌ها را ارائه کنند؛ 30نمونه‌ای که در ۱۲ ماه پیش رو محتمل فرض شدهاند. این نتایج سپس تجمیع می‌شوند و احتمالات در سه سطح اولویت نسبی برای اقدامات پیشگیرانه دسته‌بندی می‌شوند.
در سال‌های گذشته، تنها خطرات در آن سوی آب‌ها یا خطراتی با منشأ خارجی نسبت به منافع ایالات متحده در این نظرخواهی ارزیابی می‌شدند؛ اما در طول فرایند تنظیم نظرخواهی ۲۰۲۴، سطح دغدغه‌های ابرازشده برای احتمالات مربوط به خشونت با انگیزه سیاسی داخل ایالات‌متحده، به‌خصوص حول انتخابات ریاست‌جمهوری پیش رو، بیشتر از آن بود که بتوان نادیده‌اش گرفت.
دامنه نظرخواهی امسال تغییر دیگری نداشته است. این نظرخواهی از کارشناسان نخواسته است روندهای کلی را مانند گرمایش جهانی، تغییرات جمعیتی یا توسعه فناوری ارزیابی کنند. دلیلش این است که به سختی می‌شود اندازه گرفت چنین روندهایی چگونه می‌توانند در ۱۲ ماه پیش رو باعث وقوع درگیری در نقطه‌ای خاص شوند. این نظرخواهی تلاشی برای ارزیابی خطرات مربوط به اتفاقات متمایز دیگر از قبیل زلزله، وقایع شدید آب‌وهوایی، بحران‌های سلامت عمومی یا مرگ یک رهبر خاص که همگی می‌توانند باعث بی‌ثباتی سیاسی شوند، نکرده است. چنین اتفاقات تصادفی، ذاتاً در یک چارچوب زمانی کوتاه غیرقابل‌پیش‌بینی هستند.
این نظرخواهی در هر سال بیشتر از ۳۰ احتمال را هم بررسی نمی‌کند، با اینکه می‌توان تعداد بسیار دیگری را هم اضافه کرد اما به پاسخ‌دهنده‌ها فرصت داده می‌شود که دغدغه‌های دیگر مربوط به درگیری‌هایی را که به باورشان ارزش توجه دارد، ذکر کنند؛ پیشنهاداتی که با بیشترین تکرار مطرح شده باشند، در فهرست «دیگر دغدغه‌های ذکرشده» هستند.
در نهایت، این نتایج بازتاب نظرات کارشناسان در زمان انجام نظرخواهی در نوامبر ۲۰۲۳ هستند. دنیا پویاست و ارزیابی‌های خطرات ژئوپلیتیک باید مرتباً به‌روزرسانی شوند تا بازتابی از شرایط در حال تغییر باشند. به همین دلیل، مرکز اقدامات پیشگیرانه در شورای روابط خارجی درگیری‌هایی که ادامه می‌یابند یا شروع می‌شوند را در نمودار تعاملی «رصد جهانی درگیری‌ها» که جایزه هم برده است، زیر نظر دارد و در وب‌سایت شورای روابط خارجی قابل دسترسی است.
چند نکته در یافته‌های ۲۰۲۴
در بررسی نتایج این گزارش، شورای روابط خارجی نوشته است، نکات مهم را از نظرخواهی امسال برداشت کرده است:
با فاصله، دغدغه اول، احتمال تروریسم داخلی و اقدام به خشونت سیاسی در ایالات متحده است؛ به‌خصوص حول انتخابات ریاست‌جمهوری سال ۲۰۲۴. در ارزیابی این مسئله هم احتمال زیادی دیده شد و هم تأثیر زیادی و از این رو، در گزارش امسال ذکر شد.
به‌طور کلی، سه مسئله در سطح اول قرار گرفته است که هم احتمال و هم تأثیرشان زیاد دیده شده است. این عدد از زمان آغاز به کار تنظیم این گزارش سالانه در سال ۲۰۰۸ بی‌سابقه بوده است. علاوه‌بر خشونت‌های مربوط به انتخابات در ایالات متحده، دو نمونه دیگر از این قرارند: یکی تشدید درگیری اسرائیل-حماس و تبدیل آن به درگیری گسترده‌ای در منطقه و دیگری جهش در میزان مهاجرت به سمت مرز جنوب غربی ایالات متحده در نتیجه خشونت مجرمانه، فساد و مشکلات اقتصادی در آمریکای مرکزی و مکزیک است؛ به‌علاوه، درباره همه ۸ موردی که در سطح اول قرار گرفته‌اند چنین قضاوت شده است که به‌صورت بالقوه و اگر تحقق یابند، بسیار به منافع ایالات متحده آسیب خواهند زد.
تنها دو مورد از 30 موردی که در نظرخواهی سال ۲۰۲۴ بررسی شدهاند، دارای احتمال کم ارزیابی شدهاند و درباره هر دو، تأثیرگذاری احتمالی‌شان بر منافع ایالات متحده، زیاد ارزیابی شده است. این یک نشانه دیگر است از این حقیقت که اضطرابی فزاینده نسبت به مسیری که مسائل در دنیا طی می‌کنند، وجود دارد. این نمونه‌ها عبارتند از؛ تقابل مسلحانه در دریای چین جنوبی و درگیری بالقوه بر سر قدرت در مسکو در نتیجه نارضایتی نخبگان از مسیر جنگ با اوکراین. مورد دوم، یعنی مسئله جنگ قدرت در روسیه، نسبت به سال ۲۰۲۳ که در میان دغدغه‌ها، در سطح اول بود، یک پله پایین آمده است و برای سال ۲۰۲۴ در سطح دوم قرار گرفته است؛ اما چندین مورد دیگر در رتبه‌بندی بالا آمده‌‌اند. احتمال تشدید خشونت بین نیروهای امنیتی ترکیه و گروه‌های مسلح مختلف کُرد، تجدید خصومت‌ها در یمن و درگیری‌های مسلحانه بین سربازان هندی و چینی در محدوده مرز مورد مناقشه‌شان در هیمالیا، همه از سطح سه به سطح دو آمده‌‌اند.
نیمی از موارد سال ۲۰۲۴، در اولویت‌های سطح سه دیده شدهاند، با شانس متوسط وقوع، اما با تأثیر کم روی منافع ایالات متحده؛ اما برای چندین نمونه در این دسته، این ارزیابی غافلگیرکننده است. ریسک فزاینده بی‌ثباتی سیاسی در پاکستان، کشوری که سلاح هسته‌ای دارد، از این جمله است. همچنین درگیری بالقوه بر سر منطقه مورد مناقشه کشمیر بین پاکستان و هند که آن هم یک قدرت مسلح به سلاح هسته‌ای است. می‌توان گفت احتمال فروپاشی که بر هائیتی، به‌عنوان کشوری نزدیک به ایالات‌متحده، سایه افکنده است نیز شایسته دغدغه بیشتری است. بالاخره، این هم قابل‌توجه است که تهدیدات بالقوه در تحولات افغانستان و کوزوو، دو کشور که زمانی برای ایالات متحده دارای اهمیت بالایی حساب می‌شدند، حالا اولویت‌های سطح سه هستند.
اولویت‌بندی درگیری‌های احتمالی ۲۰۲۴
سطح یک، اولویت بالا
احتمال: زیاد تأثیر: زیاد
الف. قطبیت سیاسی روبه‌رشد در ایالات متحده، به‌ویژه حول انتخابات ریاست‌جمهوری ۲۰۲۴، منجر به اقداماتی از جنس تروریسم داخلی و خشونت سیاسی می‌شود.
ب. جنگی طولانی‌شده بین حماس و اسرائیل در غزه، جرقه درگیری منطقه‌ای گسترده‌تری می‌شود که دیگر مناطق فلسطینی را هم درگیر می‌کند و شامل درگیری‌های بیشتر بین اسرائیل و گروه‌های شبه‌نظامی اسلام‌گرا در لبنان و سوریه می‌شود.
ج. جهش در میزان مهاجرت در مرز جنوب غربی ایالات متحده که پیشران آن خشونت‌های مجرمانه، فساد و مشکلات اقتصادی در آمریکای مرکزی و مکزیک است.
احتمال: متوسط تأثیر: زیاد
د. بالاگرفتن تنش‌های جنگ در اوکراین، در نتیجه تشدید عملیات نظامی در کریمه، دریای سیاه و/یا دولت‌های همسایه، شامل روسیه که به‌صورت بالقوه منجر به دخالت مستقیم ناتو می‌شود.
ه. فشار تشدیدیافته اقتصادی و نظامی از سوی چین به تایوان، به‌خصوص حول انتخابات ریاست‌جمهوری تایوان در سال ۲۰۲۴، بحران سخت در تنگه را تسریع می‌کند؛ بحرانی که ایالات متحده و دیگر کشورهای منطقه را هم درگیر می‌کند.
و. تقابل نظامی مستقیم بین ایران و اسرائیل که با حمایت ایران از گروه‌های شبه‌نظامی در منطقه و ادامه توسعه برنامه هسته‌ای تسلیحاتی کلید خواهد خورد.
ز. یک حمله سایبری بسیار مخرب در زیرساخت‌های اساسی ایالات متحده، شامل سیستم‌های انتخاباتی و توسط یک موجودیت دولتی یا غیردولتی.
ح. یک بحران مزمن امنیتی در شمال شرق آسیا که جرقه‌اش را ادامه توسعه و آزمایش تسلیحات هسته‌ای و موشک‌های بالستیک دوربرد از سوی کره‌شمالی خواهد زد.
سطح دو، اولویت متوسط
احتمال: متوسط تأثیر: متوسط
الف. بالاگرفتن خشونت بین نیروهای امنیتی ترکیه و گروه‌های مختلف مسلح کرد در عراق و/یا سوریه.
ب. تجدید خصومت‌ها بین نیروهای دولتی به رهبری سعودی‌ها و حوثی‌ها با حمایت ایران در یمن که تنش‌های فزاینده بین ایران، اسرائیل و عربستان سعودی کلیدش را خواهد زد.
د. ناآرامی مدنی گسترده در مصر حول انتخابات ملی پیش رو که جریان مهاجران به کشور و مشکلات اقتصادی تشدیدش می‌کند.
ه. افزایش استقرار نیروهای نظامی و توسعه زیرساخت در مرز چین و هند که منجر به درگیری‌های مسلحانه بین سربازان چینی و هندی می‌شود.
احتمال: کم تأثیر: زیاد
و. اقدامات تهاجمی چین در دریای چین جنوبی، به‌خصوص علیه فیلیپین که منجر به تقابل نظامی با حضور چین، ایالات متحده و متحدان ایالات متحده خواهد بود.
ز. نارضایتی نخبگان در روسیه، ناشی از ناکامی‌های نظامی در اوکراین و تحریم‌های بیشتر که باعث درگیری بر سر قدرت در مسکو می‌شود.
سطح سه، اولویت پایین
احتمال: متوسط تأثیر: کم
الف. تلاش‌های بین‌المللی برای ثبات در هائیتی، در کاهش خشونت و ناامنی ناکام می‌ماند و فروپاشی را تسریع می‌کند.
ب. اقدامات سرکوب‌گرانه بیشتر توسط طالبان و درگیری‌های گروه‌های مسلح در افغانستان که منجر به بدترشدن شرایط انسانی و جریان بیشتر مهاجرت به بیرون از کشور می‌شود.
ج. درگیری طولانی‌شده بین گروه‌های درگیر جنگ در سودان که خشونت‌های تجدیدشده قومی در دارفور تشدیدش می‌کند و منجر به بحران انسانی مزمی با تأثیرات ثبات‌زدا در کشورهای همسایه می‌شود.
د. تضعیف ساختار حکومت‌داری در منطقه «ساحل» [در آفریقا] که منجر به تشدید درگیری‌های خشونت‌آمیز بین بازیگران دولتی و غیردولتی می‌شود و بحران انسانی را تشدید می‌کند.
ه. تجدید درگیری در جنوب سودان که خشونت سیاسی حول انتخاباتی ملی که برای ۲۰۲۴ زمان‌بندی‌شده، کلیدش را خواهد زد.
و. تشدید درگیری بین گروه‌های مسلح دولتی و غیردولتی بر سر قلمرو و منابع طبیعی در شرق جمهوری دموکراتیک کنگو که منجر به بدترشدن شرایط انسانی و مداخله مستقیم دولت‌های همسایه می‌شود.
ز. کناره‌گیری برنامه‌ریزی‌شده نیروهای اتحادیه آفریقا و بدترشدن شرایط قحطی در سومالی که منجر به تشدید درگیری بین نیروهای دولتی و شبه‌نظامیان الشباب می‌شود، با سرریز خشونت به کنیا در همسایگی.
ح. جنایات فزاینده که حکومت نظامی در میانمار مرتکب خواهد شد و منجر به افزایش بی‌ثباتی سیاسی، افزایش جریان مهاجرت از این کشور و بالارفتن تنش‌های منطقه‌ای می‌شود.
ط. تلاش‌های تهاجمی فزاینده دولت مرکزی اتیوپی برای خنثی‌کردن شبه‌نظامیان منطقه‌ای و تجمیع قدرت سیاسی‌اش که منجر به جنگ داخلی گسترده‌تر می‌شود.
ی. بدترشدن درگیری مسلحانه درون و بین ائتلاف‌های در حال جنگ در لیبی که تلفات غیرنظامی و آوارگی را افزایش خواهد داد.
ک. افزایش فعالیت‌های شبه‌نظامی با حمایت طالبان و ناآرامی عمومی در پاکستان که منجر به افزایش بی‌ثباتی سیاسی در بالاگرفتن درگیری‌ها با طالبان در افغانستان می‌شود.
ل. ناآرامی خشونت‌آمیز در موزامبیک حول انتخابات ملی سال ۲۰۲۴ که منجر به گسترش کنترل شبه‌نظامیان و افزایش تلفات غیرنظامی می‌شود.
م. تجدید خصومت‌ها بین ارمنستان و آذربایجان بر سر مناقشه‌های برقرار سرزمینی پس از انحلال خشونت‌آمیز ناگورنو-قره‌باغ.
ن. افزایش خشونت قومی و سیاسی در کوزوو که باعث تقابل مسلحانه بین کوزوو و صربستان می‌شود، تنش‌های منطقه‌ای را ملتهب می‌کند و پتانسیل این را دارد که مداخله نظامیِ خارجی را ضروری کند.
س. تشدید ناآرامی، فعالیت‌های شبه‌نظامیان و سرکوب در کشمیر تحت کنترل هند که باعث تجدید تنش‌ها بین هند و پاکستان و شکستن تعهدات مربوط به آتش‌بس می‌شود.
دیگر دغدغه‌های ذکرشده
در پایان این گزارش، شورای روابط خارجی اضافه کرده است، گرچه این نظرخواهی محدود به 30 نمونه است، مقامات دولتی و کارشناسان سیاست خارجی طرف صحبت این اندیشکده فرصت این را داشته‌اند که بحران‌های بالقوه دیگری را هم پیشنهاد کنند که به باورشان، ارزش توجه دارند. در میان این پیشنهادات اضافی، نمونه‌های زیر بیشترین دغدغه‌ها را در میان پاسخ‌دهندگان برانگیخته بودند:
سرریز خشونت از منطقه «ساحل» در آفریقا و افزایش بی‌ثباتی سیاسی در منطقه ساحلی غرب آفریقا؛
رقابت خشونت‌آمیز بین باندهای مجرم در اکوادور که منجر به بحران مزمن امنیت عمومی می‌شود؛
مناقشه بر سر دسترسی به بندر در دریای سرخ منجر به تشدید درگیری بین اتیوپی و اریتره یا گروه‌های نیابتی‌شان می‌شود و این به صورت بالقوه منجر به جنگی بزرگتر می‌شود.
رفتارهای روزبه‌روز قاطعانه‌تر روسیه در دیگر مناطق اروپای شرقی و نیز در منطقه قطب شمال که منجر به تقابل با ایالات متحده و/یا متحدان ناتو می‌شود.
سرکوب سیاسی در ونزوئلا، به‌خصوص حول انتخاباتی که برای ۲۰۲۴ تنظیم شده، منجر به بدترشدن شرایط انسانی و افزایش جریان مهاجرت از این کشور می‌شود.
ترجمه و تنظیم: روح‌انگیز رها
