جهان بدون‌سامورایی

«تنهایی عمیق یک سامورایی را هیچ‌کس ندارد، مگر ببر جنگل!»؛ جمله‌ای که در ابتدای «سامورایی» اثر «ژان پیر ملویل» نوشته می‌شود، بازگویه آغازینی که تجسم کاراکتر «جف کاستلو» در فیلمِ ملویل و البته دلون در دوران بازیگری‌اش و چه‌بسا زندگی شخصی‌اش بود.

صبح یکشنبه ۱۸ آگوست (۲۸ مردادماه) بنا به اعلام خانواده این شمایل افسانه‌ای سینمای فرانسه، دلون درحالی‌که اعضای خانواده‌اش او را احاطه کرده بودند، در ۸۸ سالگی در آرامش درگذشت.

امانوئل مکرون، رئیس‌جمهوری فرانسه در پیامی نوشت: «آلن دلون با نقش‌هایش دنیا را رویایی کرد و با پیشکش آن چهره فراموش‌نشدنی، زندگی ما را به لرزه درآورد، دلون فراتر از یک ستاره بود. او یک اثر جاودان و یک بنای باشکوه تاریخی بود.»

آلن دلون نوامبر سال ۱۹۳۵ در بخش سو در حومه پاریس به دنیا آمد. او قبل از اینکه در ۱۴ سالگی در یک قصابی مشغول به کار شود، از چندین مدرسه اخراج شده بود. او مدتی را هم در نیروی دریایی فرانسه خدمت کرد تا اینکه در سال ۱۹۵۶ از آنجا اخراج شد و همین باعث شد تا مسیر دیگری را در زندگی‌اش انتخاب کند و به سمت بازیگری برود. آلن دلون در آغاز جاده بازیگری مورد توجه «دیوید او سلزنیک»، تهیه‌کننده برجسته هالیوود قرار گرفت. سلزنیک که دلون را در جشنواره کن دیده بود، از او خواست که قراردادی با شرکت فیلمسازی سلزنیک امضاء کند که البته دلون این کار را نکرد و تصمیم گرفت شانس خود را در سینمای فرانسه امتحان کند.

اولین بازی آلن‌دلون در یک نقش کوچک در فیلم مهیج «وقتی زنی دخالت می‌کند»، ساخته سال ۱۹۵۷ «ایو الیگره» بود. در سال ۱۹۵۸ او در مقابل «رومی اشنایدر» در فیلم «کریستین» در نقش یک سرباز ظاهر می‌شود؛ سربازی که با یک زن اشرافی متأهل به‌نام «لنا» رابطه‌ای نامشروع دارد اما وقتی با «کریستین» (با بازی رومی اشنایدر) دختر یک موسیقیدان آشنا می‌شود، تصمیم می‌گیرد به آن رابطه پایان دهد.

دلون و اشنایدر در پشت صحنه این فیلم یک رابطه عاشقانه واقعی و پرشور را نیز تجربه کردند؛ رابطه‌ای که با وجود مرگ زودهنگام «رومی اشنایدر»، تا آخرین لحظات بخشی از ذهن و قلب ستاره سینمای فرانسه را به خود اختصاص داده بود. چه کسی می‌داند شاید سامورایی تنهای سینما صبح یکشنبه ۱۸ آگوست ۲۰۲۴ در آخرین لحظاتی که روی این کره خاکی حضور داشت به‌مانند «چارلز فاستر کین» که دورترین خاطره خوش زندگی‌اش را به یاد آورده بود، او نیز به‌یاد رومی اشنایدر و آن عشق پرشور پشت صحنه فیلم «کریستین» افتاده باشد.

ستاره‌ای متولد می‌شود

دلون سال ۱۹۵۹ با کمدی «زنان ضعیف هستند» ساخته «میشل بوارون» در ۲۴ سالگی نام خود را بیش از پیش سر زبان‌ها انداخت و البته چه کسی هست که معترف نباشد آلن دلون با آن زیبایی مسحورکننده‌اش شایسته نبود وقت زیادی را پشت دروازه‌های شهرت سپری کند. دلون یک‌سال بعد با دو پروژه مهم «ظهر بنفش» و «روکو و برادرانش» جای پای خود را در سینمای اروپا محکم کرد.

دلون در «ظهر بنفش» که به‌نوعی اولین نقش جدی و مهم سینمایی‌اش است در نقش «تام ریپلی»، قاتل بی‌احساس رمان پاتریشیا های‌اسمیت ظاهر می‌شود؛ نقشی که بر کل کارنامه زندگی‌اش سایه افکند. ستاره خوش‌سیمای فرانسوی که ظهورش با مرگ «ژرار فیلیپ» دیگر بازیگر خوش‌چهره این کشور همراه بود، نشان داد مسیر دیگری را برخلاف فیلیپ در انتخاب نقش‌ها پی می‌گیرد.

دلون در همان سال در «روکو و برادرانش» اثر درخشان «لوکینو ویسکونتی» در نقش اصلی فیلم ظاهر شد، روکو سومین برادر از خانواده پاروندی است که سراسر وجودش مهربانی و ایثار برای خانواده است، همین نیم‌خط نشان می‌دهد که دلون در ادامه زندگی‌اش چندان انتخاب‌هایی شبیه این نقش نداشت و بیشتر مسیر «ظهر بنفش» را طی کرد با این وجود می‌توان گفت وجه تشابه این فیلم و تمام فیلم‌های دلون یک چیز است؛ او همیشه تنها بود حتی اگر همچون روکو خودش را وقف عزیزانش می‌کرد، باز هم تنها بود.

وقتی «رنه کلمان» و «لوکینو ویسکونتی»، دوتا از چهره‌های تاثیرگذار سینمای اروپا در اولین گام‌های دلون در دنیای بازیگری به او اعتماد کرده و نقش‌های اصلی فیلم‌شان را به او واگذار کردند، واضح بود که دیگر دلون باید منتظر پیشنهادهای درجه یک از فیلمسازان بزرگ سینمای اروپا و حتی آمریکا باشد. سال ۱۹۶۲ آنتونیونی بعد از موفقیت «ماجرا» و «شب» سراغ آلن دلون می‌رود تا سه‌گانه خود را با «کسوف» و با حضور این ستاره نوظهور سینما به پایان برساند. «کسوف» درباره دختر جوانی است که رابطه خود را با معشوق قبلی‌اش به‌هم می‌زند و وارد رابطه با یک دلال بورس با بازی دلون می‌شود و به سبک دیگر کارهای آنتونیونی شاهد رابطه‌ای هستیم که تحلیل می‌رود.

واضح بود آلن دلون با آن چهره زیبایی که داشت قطعاً نباید خود را محدود به سینمای هنری می‌کرد. او در دهه ۶۰ تبدیل به یکی از چهره‌های کلیدی گیشه سینمای فرانسه نیز شد، دلون سپس تصمیم گرفت در میانه این دهه به آمریکا برود تا آنجا نیز شانس خود را امتحان کند؛ امتحانی که البته موفقیت‌آمیز نبود و چند پروژه معمولی مانند «فرمان گمشده» مارک رابسون و «رولز-رویس زرد» آنتونی اسکویت شاخص‌ترین دستاوردهایش بود. ازجمله فیلم‌های پرفروش فرانسوی دلون در دهه ۶۰ می‌توان به اقتباس «لاله سیاه» الکساندر دوما و فیلم «هر شماره‌ای می‌تواند برنده باشد» در کنار ژان گابن اشاره کرد.

رفاقت با دایرة‌المعارفِ سینما

بعد از آزمون و خطا در آمریکا، رفاقت و همکاری آلن دلون با «ژان پیر ملویل»، کسی که دلون او را دایرة‌المعارف زنده سینما می‌خواند، باعث شد تا دوره موفقیت دیگری در زندگی این بازیگر اسطوره‌ای سینمای فرانسه رقم بخورد. دلون بعد از دو همکاری با «ویسکونتی» و «کلمان» و یک همکاری با آنتونیونی، حالا با «سامورایی» ملویل شمایل یکتای خود را در سینمای فرانسه و اروپا تثبیت کرد؛ یک آدمکش مزدور سرد و ساکتِ تنها با سیروسلوکی منحصربه‌فرد. «سامورایی» ملویل داستان یک آدمکش خونسرد به‌نام «جف کاستلو» است که در یک آپارتمان تک‌اتاقه در پاریس زندگی می‌کند. او در جریان یکی از قتل‌هایش توسط یک نوازنده پیانو دیده می‌شود.

کاستلو به همراه چند نفر دستگیر اما درنهایت آزاد می‌شود، جف کاستلو حالا هم از سوی کارفرماهایش و هم پلیس تحت تعقیب قرار می‌گیرد. ملویل بعدها از آلن دلون شبیه به همین شمایل در دو فیلم مهم دیگر خود یعنی «دایره سرخ» و «پلیس» استفاده کرد. دلون در «دایره سرخ» نقش شخصیتی به‌نام «کوری» که یک زندانی تازه آزاد شده است را ایفا می‌کند. کوری که همچون جف کاستلو کم‌حرف است و صورتی عاری از احساس دارد، بلافاصله بعد از آزادی‌اش از زندان با همراهی دو حرفه‌ای سراغ یک سرقت بزرگ از یک جواهرفروشی می‌رود. فیلم یادآور نوآرهای اواخر دهه ۴۰ و اوایل دهه ۵۰ آمریکاست. آلن دلون در «پلیس» سومین همکاری مشترکش با ملویل نیز این‌بار به‌سمت دیگر ماجرا یعنی سمت قانون می‌رود. او در این فیلم نیز در نقش یک پلیس سرد و خاموش ظاهر می‌شود.

«عقرب»، «زورو»، «استخر»، «بورسالینو»، «داستان یک پلیس»، «آقای کلاین»، «بومرنگ»، «دسته سیسیلی‌ها»، «تهران ۴۳» و... از دیگر فیلم‌های شاخص آلن دلون در دنیای سینمای هستند. دلون به‌عنوان یکی از ثروتمندترین چهره‌های سینمای اروپا نیز شناخته می‌شد. او در پایان عمر، ثروتی نزدیک به ۲۰۰ میلیون دلار داشت.