چرا رقبای ما در بازارهای منطقه برنده‌اند؟ شکست در دیپلماسی اقتصادی که به تحریم ربطی ندارد!
آمارهای رسمی نشان می‌دهد که در بسیاری از کشورهای همسایه، تعرفه واردات کالاهای ایرانی بالاتر از کالاهای مشابه ترکیه‌ای، چینی یا حتی اروپایی است. این موضوع، بدون اغراق، ضربه‌ای سنگین به صادرات ایران وارد کرده و بسیاری از فرصت‌های طلایی را از ما گرفته است.
در سال‌های اخیر، یکی از مشکلات اساسی اقتصاد ایران در حوزه تجارت خارجی، نبود دیپلماسی اقتصادی کارآمد بوده است. بسیاری از مشکلات صادراتی کشور نه ناشی از تحریم، بلکه حاصل غفلت از قواعد و سازوکارهای تجارت جهانی است. تعرفه‌های ترجیحی، توافق‌نامه‌های دوجانبه و چندجانبه، و سازوکارهای تسهیل‌کننده تجارت، همان ابزارهایی هستند که رقبا از آن‌ها برای تسخیر بازارهای منطقه استفاده می‌کنند، در حالی که ایران در این رقابت عقب مانده است.
تعرفه‌هایی که صادرات ایران را زمین‌گیر کرده‌اند.
آمارهای رسمی نشان می‌دهد که در بسیاری از کشورهای همسایه، تعرفه واردات کالاهای ایرانی بالاتر از کالاهای مشابه ترکیه‌ای، چینی یا حتی اروپایی است. این موضوع، بدون اغراق، ضربه‌ای سنگین به صادرات ایران وارد کرده و بسیاری از فرصت‌های طلایی را از ما گرفته است.
به چند نمونه دقت کنید:
• فولاد: عراق برای واردات فولاد از ایران ۱۲۰ دلار تعرفه اعمال می‌کند، در حالی که همین تعرفه برای ترکیه ۶۰ دلار است!
• میوه و سبزیجات: روسیه برای واردات سبزیجات ایرانی تعرفه‌ای در نظر گرفته که سهم ایران را به ۶٪ کاهش داده است، در حالی که ترکیه با تعرفه‌های ترجیحی، ۲۳٪ از این بازار را در اختیار دارد.
نتیجه؟ رقبای منطقه‌ای ما، از جمله ترکیه، امارات و حتی عربستان، با دیپلماسی اقتصادی هوشمندانه، شرایط تعرفه‌ای مطلوب‌تری را برای صادرات خود فراهم کرده‌اند. در مقابل، کالاهای ایرانی در بسیاری از بازارهای هدف با سد تعرفه‌های سنگین روبه‌رو شده‌اند، بدون اینکه اقدام مؤثری برای کاهش آن‌ها انجام شود.
تحریم مقصر نیست؛ ما خودمان بازی را باخته‌ایم!
بسیاری از مشکلات صادراتی ایران به‌سادگی و با چند تفاهم‌نامه و مذاکره حرفه‌ای قابل‌حل است. ترکیه به‌عنوان یکی از رقبای جدی ایران، توانسته با انعقاد توافق‌نامه‌های تجارت آزاد (FTA) و توافق‌نامه‌های تعرفه‌ای، هزینه‌های ورود کالاهای خود را به حداقل برساند. در نتیجه، بازارهای منطقه‌ای که می‌توانست به‌راحتی در اختیار ایران باشد، اکنون محل تاخت‌وتاز محصولات ترک، چینی و اماراتی شده است.
یک مثال ساده: ترکیه در سال ۲۰۰۵ توافق‌نامه تجارت آزاد با عراق امضا کرد و طی ۱۵ سال، ارزش صادراتش به این کشور را به بیش از ۱۱ میلیارد دلار رساند. ایران اما هنوز درگیر تعرفه‌های سنگین و نبود تفاهم‌نامه‌های تجاری مؤثر است.
یک ضعف ساختاری که باید اصلاح شود
یکی از مشکلات اساسی در سیاست تجاری ایران، نبود “تفکر راهبردی در مذاکرات تعرفه‌ای” است. در حالی که کشورهایی مانند ترکیه و چین، تیم‌های حرفه‌ای و متخصص را برای چانه‌زنی‌های تجاری و تنظیم تعرفه‌های ترجیحی به کار می‌گیرند، ایران همچنان درگیر دیپلماسی سنتی و غیرتخصصی است.
نمونه قابل تأمل: در مذاکرات اخیر ایران با یکی از کشورهای منطقه، طرف مقابل در ازای کاهش یک تعرفه، امتیازهای متعددی از ایران دریافت کرد، در حالی که در توافق مشابهی با ترکیه، این کشور با یک پیشنهاد هوشمندانه، امتیازات بیشتری را به دست آورد. تفاوت این دو مذاکره فقط در میزان “آمادگی، تخصص و چانه‌زنی حرفه‌ای” بود.
چه باید کرد؟ راهکارهای بازگشت به میدان رقابت
* امضای توافق‌نامه‌های تجاری ترجیحی: ایران باید هرچه سریع‌تر به سمت انعقاد توافق‌نامه‌های تجارت آزاد و کاهش تعرفه‌های صادراتی حرکت کند. کشورهای منطقه مانند ترکیه، امارات و عربستان این مسیر را پیش گرفته‌اند و ما باید از آن‌ها الگو بگیریم.
* فعال‌سازی دیپلماسی اقتصادی واقعی: سفارتخانه‌های ایران در کشورهای منطقه باید به مراکز جذب سرمایه‌گذاری و مذاکره اقتصادی تبدیل شوند. در حال حاضر، بسیاری از سفارتخانه‌های ما کارکرد اقتصادی ندارند و صرفاً به فعالیت‌های سیاسی و اداری مشغول‌اند.
* اصلاح ساختار تعرفه‌ای داخلی: ایران یکی از بالاترین نرخ‌های تعرفه‌ای در دنیا را دارد. میانگین تعرفه واردات در ایران ۱۵٪ است، در حالی که این رقم در ترکیه ۵٪، در امارات ۳٪ و در قطر ۲٪ است. این سیاست باید مورد بازنگری جدی قرار گیرد.
نتیجه‌گیری: ایران می‌تواند، اگر بخواهد!
"در اقتصاد جهانی، رقابت یک نبرد دیپلماسی است، نه فقط کیفیت محصول." اگر دیپلماسی اقتصادی ایران به‌اندازه نیمی از دیپلماسی سیاسی کشور فعال بود، امروز کالاهای ایرانی با موانع کمتری روبه‌رو بودند و تجارت خارجی ایران وضعیت بهتری داشت. وقت آن رسیده که به‌جای شعار، وارد عمل شویم و سهم خود را از بازارهای منطقه پس بگیریم.
دیپلماسی اقتصادی، یعنی جنگیدن برای هر دلار صادرات. آیا آماده‌ایم؟
