سامانه راه پیدا کردن به پستوهای شهرداری تهران چه وضعیتی دارد و چرا بهروز نمی‌شود؟
سوگل دانائی
خبرنگار اجتماعی
«در دسترس بودن اطلاعات برای همه»، دغدغه‌ای که به یک وعده بزرگ از زبان مسئولان شهری تهران تبدیل و هیچ‌وقت عملی نشد. این دغدغه در دوره پیشین مدیریت شهری پایتخت، به سامانه‌ای موسوم به سامانه «شفافیت» تبدیل شد و تا حدودی توانست دسترسی آزاد و همگانی به پستوهای شهرداری تهران فراهم کند، پستوهای مالی و اقتصادی‌ای که مردم دست‌شان از آنها کوتاه بود. تازه‌واردهای شهرداری اما در حوزه شفافیت کمیت‌شان لنگ زد. بهروز نشدن اطلاعات در سامانه شفافیت تاحدی کُند پیش رفت که صدای پارلمان شهری را هم درآورد. بررسی‌ها نشان می‌دهد، سامانه تمام و کمال بهروز نشده و به‌نظر می‌رسد هنوز در برابر شفافیت بعضی آیتم‌های سامانه مقاومت وجود دارد. اما چرا نهضت شفافیت در مدیریت شهری دوامی نداشت؟ بعد از روی کار آمدن، شورای ششم شهر تهران و انتخاب علیرضا زاکانی به‌عنوان شهردار تهران، مسئله «شفافیت» به‌عنوان یکی از مطالباتی که باید در دوره جدید شهرداری دنبال شود، مطرح شد. شورای ششمی‌ها از عملکرد شورای قبلی درباره شفافیت استقبال کردند؛ استقبالی که همواره با تذکر به شهردار تهران درباره چرایی بهروز نشدن سامانه شفافیت منجر شد.
بگومگو بر سر شفاف نبودن
احمد صادقی، رئیس کمیته شفافیت شورای شهر تهران از مهم‌ترین چهره‌هایی بود که در یک سال اخیری که زاکانی در ساختمان بلدیه بهشت نشسته است، درباره بهروز نشدن سامانه شفافیت به او تذکر داده است. صادقی، 16فروردین‌ماه در جلسه علنی شورا تاکید کرد، بارها تذکر داده که چرا سامانه شفافیت به‌روزرسانی نمی‌شود اما نه پاسخی دریافت کرده، نه حتی سامانه‌ها به‌روزرسانی می‌شوند. صادقی گفته بود، وقتی از سازمان فاوا می‌پرسد، پاسخ می‌دهند که سازمان فناوری اطلاعات شهرداری فقط زیرساخت‌ها را آماده می‌کند. این عضو شورا از نحوه بارگذاری گزارش‌ها که به اعتقاد او برای مردم نامفهوم است هم انتقاد کرد: «مردم نمی‌توانند متوجه شوند ریز هزینه‌ها در کجا مصرف می‌شود و معاونت اقتصادی در شیوه گزارش‌دهی سامانه شفافیت به‌نظر می‌رسد که باید بازنگری مجدد کنند.»
علیرضا زاکانی اما چند روز بعد از این تذکر در فروردین‌ماه به یک برنامه تلویزیونی رفت و گفت، شفاف‌سازی مالی را در شهرداری بنیان‌گذاری کرده است. او تاکید کرد، اساس حرکت شهرداری در دوره جدید بر مبنای شفافیت است. صحبت‌هایی که انتقاد یکی از کارشناسان شورای پنجم را دنبال داشت. بهروز شیخ رودی، معاون محاسبات و پایش عملکرد شورای پنجم به یکی از سایت‌های خبری گفته بود: «شهردار تهران درحالی‌که به دوربین برنامه تلویزیونی نگاه می‌کند و می‌گوید اساس حرکت شهرداری در دوره جدید شفافیت است که نه من به‌عنوان یک مطالبه‌گر بلکه اعضای شورای ششم و همفکران و حامیان آقای زاکانی در صحن شورای شهر به ایشان تذکر داده‌اند که چرا سامانه شفافیت به‌روزرسانی نمی‌شود!»
همان زمان البته عبدالمطهر محمدخانی، سخنگوی شهرداری تهران در گفت‌وگو با سایت روابط عمومی شهرداری تهران اعلام کرد، سامانه شفافیت حتما به‌روزرسانی می‌شود اما از دوسال پیش تاکنون این سامانه به‌روزرسانی نشده و حتی از اواخر سال 98 و اوایل سال 99 بعضی اطلاعات لازم بارگذاری نشده است. او شائبه ایجاد سامانه تازه را هم رد کرد و گفت، همان سامانه قبلی به‌روزرسانی می‌شود.
بعد از گذشت هشت‌ماه از این تذکرها، بار دیگر اعضای شورای شهر نسبت بهروز نشدن سامانه شفافیت انتقاد کردند. صادقی، 24 آبان‌ماه گفت، هوشمندسازی باید در دستور کار قرار بگیرد: « 3 سامانه از قبل ایجاد شده، اما فقط 10 مورد آنها به‌روزرسانی شده و هنوزمشخص نیست چرا سایر سامانه‌ها به‌روزرسانی نشده است.» او تاکید کرد، باید به مردم گزارش دهیم چرا سایت شفافیت به‌روزرسانی نشده است. بعد از این تذکر، شهردار منتخب شورای ششمی‌ها گفت، بخش زیادی از به‌روزرسانی سامانه شفافیت انجام شده و بخش دیگری نیز در حال انجام است: «باید توجه داشت که برای مسئله شفافیت زیرساخت‌ها، شرایط، تجمیع اطلاعات و مواردی که وجود دارد، زمان‌بر خواهد بود؛ اما این کار اتفاق خواهد افتاد.»
بگومگوهای شهرداری و اعضای شورای شهر برسر بهروز نشدن سامانه شفافیت تا آذرماه ادامه داشت. انتقادات صادقی، اعضای دیگر شورای شهر را هم با خود همراه کرد. این‌بار ناصر امانی، عضو همیشه منتقد شورا در تذکری در ششم‌آذرماه با اشاره به مصوبه اصلاحیه مدیریت تعارض منافع در شهرداری تهران اعلام کرد، این مصوبه شهرداری را موظف کرده تا حقوق کارمندان شهرداری به صورت برخط منتشر شود و اطلاعات مستمرا به‌روزرسانی شود. این عضو شورای شهر تهران تاکید کرد، اما هنوز حتی سامانه شفافیت شهرداری تهران به‌روزرسانی نشده است و اگر اطلاعات منتشر شود، از میزان هجمه‌ها به شهرداری کاسته می‌شود.
شفافیت نصف و نیمه
سرانجام 13 آذرماه، صادقی، عضو شورا در نطق پیش از دستور خود تاکید کرد، از 71مورد تکلیف انتشار اطلاعات فقط 31مورد منتشر شده است. اما چه مواردی بهروز نشده است؟ بررسی‌ها نشان می‌دهد، در سامانه شفافیت، گزارش عملکرد مالی ناقص است و داشبورد گزینه هزینه‌ای 1400 اصلا مشخص نیست. از طرف دیگر گزارش صورت‌های مالی ستاد و مناطق، سازمان‌ها و شرکت‌ها و گزارش‌های تلفیقی بهروز نیست.
بررسی هم‌میهن این را هم نشان می‌دهد که گزارش سفرهای خارجی کارکنان نیز تا تیرماه امسال بهروز شده است و براساس گزارش صادقی این بخش نیز نیاز به بهروز شدن دارد. از دیگر بخش‌هایی که برخط اما غیرقابل استفاده است، پژوهش‌ها، مطالعات و طرح‌هاست که امکان دانلود آنها وجود ندارد. شفاف‌سازی تعاملات میان مودیان بدهکار و طلبکار و تهاتر فی‌مابین، وضعیت تاییدیه ایمنی ساختمان‌ها، انتشار معافیت‌ها، تخفیفات و بخشودگی‌های قانونی، انتشار میزان کمک‌های دریافتی اشخاص حقوقی و موسسات خصوصی و فهرست آنها، انتشار فهرست املاک بند ششم ماده 55 قانون شهرداری، انتشار شناسنامه باغات شهر تهران، انتشار فهرست افراد حقیقی دریافت‌کننده کمک، انتشار مقررات مصوب شورای شهر، انتشار فرم و گزارشگری تخلفات شهرداری، اعلام مدیریت بهره‌برداری اماکن ورزشی و اعلام پیوست‌های مطالعاتی انواع طرح‌ها و پروژه‌ها، فقط بخشی از موضوعات انتشار در سایت شفافیت است که منتشر نشده است.
صادقی در واکنش به بخش‌های منتشر و بهروز نشده در سایت شفافیت گفته است: «گویا مسائلی وجود دارد که نباید انتشار شود، در این صورت این سوال در ذهن متبادر می‌شود که اگر قرار نبوده منتشر شود، پس چرا کارگروه مذکور این موارد را مصوب و ابلاغ کرده؟ اگر قرار است منتشر شود، چرا اشخاصی به صورت شخصی و سلایق شخصی جلوی آن را می‌گیرند؟»
ذی‌نفعان نبود شفافیت
اما چرا شفافیت دوامی نداشت و پایدار نبود؟ آیا کاستی‌هایی در گفتمان شفافیت از دوره پیشین وجود داشت که به نتیجه نرسیدن نهضت شفافیت در دوره فعلی منجر شد؟ بهاره آروین، رئیس کمیته شفافیت شورای پنجم در این باره می‌گوید: «نبودن شفافیت، ذی‌نفعان سازمان‌یافته دارد. درحالی‌که شفافیت، ذی‌نفع سازمان‌یافته ندارد؛ ذی‌نفع آن مردم هستند و مردم هم سازمان‌یافته نیستند. این درحالی است که گروه‌هایی که از نبودن شفافیت نفع می‌برند، گرچه در اقلیت هستند اما در عین حال یکپارچه و سازمان‌یافته هستند و به همین دلیل با کوچک‌ترین تعلل یا توقفی که در پیگیری شفافیت در یک مجموعه، در یک سازمان خاص به‌وجود بیاید، سریعا روال‌های قبلی جایگزین می‌شود.» آروین برای صحبت‌هایش شاهدی از زمان حضور خود در شورای پنجم می‌آورد، آن هم بعد از سقوط هواپیمای اوکراینی که او ابتدا استعفا داد و برای مدتی از شورا دور بود: «چند ماهی اصلا توان و انرژی پیگیری امور را نداشتم. جالب است از درون مجموعه شهرداری، افرادی که همراه‌تر بودند، پیغام می‌دادند، با کاهش پیگیری شما عملا هرآنچه انجام شده بود، در حوزه شفافیت درحال کنار گذاشته شدن هستند. می‌خواهم بگویم آن‌زمان که من آنجا بودم و فقط کمی پیگیری را کاهش داده بودم، روال‌ها درحال بازگشت به عقب بود، چه برسد به اینکه شورای شهر عوض شد و شورای جدید احتمالا اولویت‌های دیگری دارد.» این مدرس دانشگاه البته معتقد است، شفافیت نیاز به تمرکزی دارد که بتوان کارهای محدود اما واقعی و ثمربخش در آن صورت داد: «چون شهر تهران با مسائل عدیده‌ای مواجه است، طبیعی است که 21نماینده بین مسائل و چالش‌های مختلف حرکت می‌کنند و عملا شفافیت تبدیل به چیزی شود که هرازچندگاهی در صحن شورا درباره آن تذکر داده می‌شود که چرا به‌روزرسانی نمی‌شود، چرا اطلاعات جدید در آن نمی‌آید اما این مسئله در گستره مسائل شهر تهران گم می‌شود، چراکه کسی به‌صورت پیگیر و مداوم روی آن تمرکز نمی‌کند.»
آروین معتقد است، ساختار شهرداری تهران، تعارض منافع ساختاری با بحث شفافیت دارد: «یعنی این موضوع به‌نفع سازمان نیست، نه‌فقط به‌نفع افراد حاضر در جایگاه‌های مدیریتی این سازمان نیست، بلکه خود اختیار و قدرت و نفوذ این نقش‌های مدیریتی، فارغ از فردی که در آن جایگاه قرار می‌گیرد، در تعارض با تحقق شفافیت است. برای مثال وقتی فرآیندها الکترونیک می‌شود، وقتی قرار است تصمیمات شفاف شود، جایگاه‌های مدیریتی میانی احساس می‌کنند اختیارات‌شان محدود می‌شود درحالی‌که هیچ محدودیت قانونی‌ای نیست. اما چون این تصمیمات قرار است جلوی چشم میلیون‌ها نفر برود، احساس محدودیت می‌کنند، چراکه نمی‌توانند هرطور که می‌خواهند تصمیم بگیرند، لذا استقبال می‌کنند که بحث شفافیت خاتمه پیدا کند.» آروین با یک مثال دیگر بحث‌اش را ادامه می‌دهد، مثالی که تایید می‌کند، شهرداری گاهی از شفاف نشدن استقبال کند: «مصوبه «الزام شهرداری تهران به انجام الکترونیک و انتشار عمومی اطلاعات معاملات» که در خردادماه 97 در شورای پنجم به تصویب رسید، چندی پیش در دیوان عدالت اداری با شکایت سازمان بازرسی کل کشور ابطال شد. نکته عجیب این است که چطور و با چه هدفی یک سازمان نظارتی، کل این مصوبه شفافیت‌بخش شورای شهر تهران را ابطال کرده است. اما مشکل چه بوده است؟ ما وقتی در این مصوبه انجام الکترونیک را پیش بینی کرده بودیم، گفته بودیم سامانه‌ای با ویژگی‌های مشخص وجود داشته باشد برای انجام این کار، دوستان سازمان بازرسی گفته بودند که در مجموعه دولت و بر مبنای قانون سلامت اداری، الکترونیک شدن باید در سامانه ستاد ایران اتفاق بیافتد. درواقع بحث‌های پیچیده فنی و قانونی وجود داشت. در این بین کم‌وبیش مطمئنم شهرداری تهران دفاعی از مصوبه شورای شهر تهران نکرده است و سوء‌تفاهم ایجاد شده باعث شده، مصوبه باطل شود و شهرداری هم از این موضوع خرسند شده تا مصوبه ابطال شود، چون وقتی مصوبه ابطال شود، دیگر انتشار اطلاعات روی وب‌سایت شفافیت الزام قانونی نخواهد داشت.»
چه باید می‌کردید؟ آروین معتقد است، برای شفافیت به هسته‌های مدنی و سازمان‌یافته که مطالبه‌گر شفافیت باشند، نیاز است: «درواقع کسانی که در مجموعه‌های دولتی پیگیر تحقق اقدامات شفافیت‌بخش هستند، باید هم‌زمان کار تسهیلگری هم برای شکل‌گیری هسته‌های مدنی مطالبه‌گر شفافیت داشته باشند، ممکن است کار کندتر پیش‌رود اما قطعا پایدارتر خواهد بود. به گونه‌ای که این هسته‌های مدنی به تدریج متخصص و متمرکز شوند، چون بحث جایی شکل فنی پیدا می‌کند و از آن حالت عمومی و گفتمانی خارج شود.» او معتقد است، پیگیری بحث شفافیت مثل رصد دوره‌ای و مطالبه دوره‌ای باید به هسته‌های مدنی سپرده شود تا مدیرانی که خودشان با بحث شفافیت تعارض منافع دارند، توسط این هسته‌های مدنی رصد و به چالش کشیده شوند. او می‌گوید، شورای‌پنجم تاحد زیادی متمرکز بر پیشبرد اقدامات شفافیت بود و توجه لازم به شکل‌دهی به هسته‌های مدنی مطالبه‌گر صورت نگرفت. موضوعی که شاید می‌توانست تا حدود زیادی به پایداری شفافیت در دوره فعلی هم منجر شود.
این مدرس دانشگاه اما ناامید نیست: «در مجموعه شهرداری تهران شفافیت کم‌و بیش پایدار نبود، اما اگر در کلیت گفتمان شفافیت در شهرداری‌ها و سازمان‌های دولتی نگاه کنید، لزوما این توقف رخ نداده است. برای مثال در دوره جدید شوراها، در شهرداری کرمان اتفاقی رخ داد که ما سال‌ها در شهرداری تهران تلاش کردیم تا رخ دهد اما اتفاق نیفتاد و آن هم انتشار حقوق و دستمزد به معنای انتشار دریافتی کارکنان و مدیران بود که شهرداری کرمان آن را محقق کرد یا برخی سازمان‌های دیگر مثلا در مجموعه وزارت اقتصاد، صورت‌های مالی بانک‌ها و سازمان‌های دولتی در دست انتشار قرار گرفت.» این عضو سابق شورای شهر تهران معتقد است، اگر زاویه نگاه‌مان را از شهرداری تهران بگیریم، گفتمان شفافیت راه خود را باز کرده و در مجموعه‌های دیگر ادامه‌حیات داده است، گرچه او معتقد است، پایداری این اقدامات در هر مجموعه، در گرو سازمان‌یافتگی دغدغه‌مندان و مطالبه‌گران شفافیت در قالب هسته‌های مدنی تخصصی و مطالبه‌گر در مجموعه‌های مختلف است.