اندیشکده‌ها
تعلل در ان‌پی‌تی هشدار برای امنیت جهانی
تعلل در ان‌پی‌تی هشدار برای امنیت جهانی
از سال ۲۰۱۰، آشکار با فقدان اجماع بر سر مسیر ادامه راه ان‌پی‌تی [معاهده منع گسترش تسلیحات هسته‌ای] مواجه‌ایم. بعد از ناکامی نشست بررسی سال ۲۰۱۵، نشست سال ۲۰۲۲ هم با ممانعت روسیه از رسیدن به اجماع، بدون توافق پایان یافت. دولت‌ها اغلب توانسته‌اند این معاهده را از دیگر مسائل سیاسی جدا نگه دارند، اما این مسئله با افزایش تنش‌های بین‌المللی سخت‌تر شده است. این موضوع خطراتی جدی برای رژیم منع گسترش جهانی ایجاد می‌کند، در شرایطی که برخی دولت‌ها، بیشتر و بیشتر به دستیابی به سلاح هسته‌ای علاقه نشان می‌دهند.
بحران‌های هسته‌ای در نقاط مختلف دنیا در حال تشدید هستند. مذاکرات با هدف احیای توافق هسته‌ای ایران در ماه‌های اخیر پیشرفت‌هایی داشته است اما ایران، مجوز بازرسان آژانس بین‌المللی انرژی اتمی را از آن‌ها گرفته است. این مسئله، نظارت آژانس بر برنامه هسته‌ای ایران را تضعیف می‌کند و دغدغه‌ها نسبت به این برنامه و در نتیجه تنش‌های منطقه‌ای را بالا می‌برد. برخی از پیامدهای گسترش تسلیحات را هم همین حالا می‌شود در شبه‌جزیره کره دید. آزمایش‌های موشکی تشدیدشده کره شمالی، ترس کره‌جنوبی از نیات همسایه‌اش را بسیار بیشتر کرده است. اوایل امسال دولت کره‌جنوبی هم اعلام کرد اگر امنیتش همین‌طور کمتر شود، ممکن است برپایی برنامه تسلیحاتی هسته‌ای را در نظر بگیرد. در اروپا، تهدیدات هسته‌ای روسیه که در دوران جنگش با اوکراین مطرح کرده، خطری را برجسته کرده است که تسلیحات هسته‌ای دارند؛ وقتی به‌عنوان یک نوع بیمه در مقابل دخالت دیگر کشورها دیده شوند. به نظر هدف روسیه، هراس‌افکنی و در نتیجه کاهش حمایت غرب از اوکراین است و این نشان می‌دهد روسیه باور دارد تسلیحات هسته‌ای‌اش از او در مقابل دخالت دیگر دولت‌ها در این جنگ، حفاظت می‌کند.
در ۱۹۹۴، اوکراین بخش قابل‌توجهی از تسلیحات هسته‌ای شوروی را که در قلمرواش بود، منتقل کرد؛ براساس تضمین‌های امنیتی روسیه، بریتانیا و ایالات متحده و تحت یادداشت بوداپست. روسیه مکرر این توافق را زیر پا گذاشت و این تهدیدی مستقیم برای هنجارهای منع گسترش است، از آن رو که نشان می‌دهد دولت‌های غیرهسته‌ای نمی‌توانند برای تضمین امنیتی روی دولت‌های هسته‌ای حساب باز کنند. تشدید اختلافات و چنددستگی‌های جهانی روی ان‌پی‌تی هم اثر گذاشته است، یعنی روی توافقی که معامله‌ای است بین کشورهای غیرهسته‌ای و هسته‌ای. ان‌پی‌تی از غیرهسته‌ای‌ها می‌خواهد دنبال سلاح هسته‌ای نروند و از هسته‌ای‌ها می‌خواهند، تدریجاً به سمت خلع سلاح بروند. پیشرفت در این زمینه با چالش همراه بوده، به‌خصوص در شرایطی که هسته‌ای‌ها، با مدرن‌سازی و گسترش، ظرفیت‌های هسته‌ای‌شان را ارتقاء هم داده‌اند.
دسترسی به انرژی صلح‌آمیز هسته‌ای همچنان کلیدی است؛ برای مهار تغییرات اقلیمی، گسترش دسترسی به روش‌های درمانی و تضمین ایمنی کشاورزی و غذایی. ان‌پی‌تی راهی شدنی برای کاهش شکاف دسترسی به این امکانات فراهم می‌کند؛ اما نیازمند افزایش همکاری بین کشورهاست. کشورها اغلب این مسائل و اهداف توسعه‌شان را جدا می‌بینند و برنامه‌های دسترسی به فناوری‌های هسته‌ای اغلب برای تأمین بودجه تحت برنامه‌های توسعه، به چالش می‌خورند. بین این دو عرصه باید ارتباط بیشتری برقرار کرد.
دولت‌های عضو متوجه این موضوع شده‌اند که در این محیط امنیتی در حال تکامل، وضعیت فعلی دیگر کافی نیست و برای حفظ ساختار معاهده، منع گسترش و توقف استفاده از تسلیحات هسته‌ای، نیاز به رویکردهای نوآورانه است. این بر عهده دولت‌های عضو است که بر منافع مشترک تمرکز کنند. اکنون بیش از همیشه چشم دنیا به رهبرانش است که در مقابل این چالش خود را نشان دهند، پذیرای تغییر باشند و ان‌پی‌تی را به‌عنوان نقطه اتکایی برای صلح و امنیت جهانی مستحکم کنند. ناکامی ان‌پی‌تی هزینه‌ای دارد که نمی‌توانیم تقبلش کنیم؛ هزینه‌ای که شامل پتانسیل فاجعه‌ای گسترش و استفاده از سلاح‌های هسته‌ای است.
