سهدهه روایت زنانه/کتاب «بانو، مینا و دیگران» مجموعهای ۳۰ ساله از داستانهای ناهید طباطبایی است
بازنمایی زنها در داستانهای فارسی از دوران کلاسیک تا معاصر با تحولات بنیادینی مواجه شده است.
بازنمایی زنها در داستانهای فارسی از دوران کلاسیک تا معاصر با تحولات بنیادینی مواجه شده است. زن در اغلب آثار کلاسیک نهتنها در موقعیتهای خانگی، بلکه در اجتماع و سیاست نیز حق نداشت که دست به انتخاب و تغییر در زندگی شخصیاش بزند و موجودیت او زیر سایه سنت و مردها بهرسمیت شناخته میشد.
اما با آغاز دوران مدرن در ادبیات فارسی بهخصوص از اواخر قرن نوزدهم و اوایل قرن بیستم، زن بهمثابه زن، موردتوجه داستاننویسهای مدرن قرار گرفت و مشکلات، تضادها و پیچیدگیهای درونی افکار و خواستههای آنها روایت شد. هرچند این تحول از نظر ارتقای جایگاه و هویت زنها در ادبیات فارسی مثبت است، اما در سالهای اخیر با افزایش چشمگیر تولیدات ادبی درباره چالشهای زندگی زنانه، معضل جدیدی هم به دنیای آنها اضافه شده و آن هم، تقلیل بازنمایی زنان به تصویرهای تکبعدی و بعضاً ضدزن است.
دراینمیان نویسندههایی اندک اما تاثیرگذار مقابل تکثیر این نگاه غلط ایستادهاند. ناهید طباطبایی یکی از چهرههای مهم و برجسته داستاننویسی فارسی است که با روایتهایی متفاوت و غیرتکراری، نگاهی انسانی و روانشناختی به بازنمایی پیچدگیهای شخصیت زنان در دنیای مدرن بخشیده است.
رویکردی خلاقانه با حساسیت فراوان نسبت به تفاوتهای طبقاتی، تنوع زبانی، گسستهای فرهنگی ـ اجتماعی، در جدیدترین کتاب چاپشده از او بهنام «بانو، مینا و دیگران» در قالب مجموعه داستانهای او طی سهدهه فعالیت مستمر و بیوفقه کنار هم قرار گرفتهاند تا تصویری جامع و کامل از کارنامه داستانی ناهید طباطبایی و داستاننویسی مدرن زنانه معاصر نشان بدهد.
بانوی داستاننویسی معاصر
ناهید طباطبایی، یکی از نویسندههای زن برجسته و معاصر ادبیات فارسی است که فعالیت در حرفه نویسندگی را سال ۱۳۷۱ با انتشار کتاب «بانو و جوانی خویش» شروع کرد. البته ورود او به عرصه نویسندگی و ترجمه به دوران نوجوانی، جوانی و تحصیلاش در رشته نمایشنامهنویسی تحت آموزش اساتید بزرگی همچون بهرام بیضایی و محمود دولتآبادی برمیگردد. از آن سالها تاکنون، ناهید طباطبایی آثار متعددی در قالب داستان کوتاه و رمان منتشر کرده است. «حضور آبی مینا»، «چهلسالگی»، «شصتسالگی»، «آبی و صورتی»، «رکسانا نیستم اگر...» و «سور شبانه» از مهمترین آنهاست.
او همچنین کتابهایی از ویرجینا وولف و جویس کارول اوتس را به فارسی ترجمه کرده است. طباطبایی علاوه بر نویسندگی و ترجمه، در فیلمنامهنویسی هم فعالیتهایی داشته است. حتی فیلمهایی چون «چهل سالگی» و «جامهداران»، براساس آثار او ساخته شدهاند. جدای از کارنامه مفید و مؤثر در داستاننویسی فارسی، آنچه او را از سایر نویسندههای زن معاصر متمایز کرده، ممارست و تمرکزش بر هویت فردی، بحرانهای میانسالی و چالشهای زنان در جامعه ایران طی سهدهه اخیر است.
خواندن مجموعهداستانهای او همزمان، هم میتواند تصویری از داستاننویسی مدرن در ۳۰ سال اخیر ارائه دهد، هم آیینهای شفاف از کارنامه کاری این نویسنده برجسته باشد. کتاب «بانو، مینا و دیگران» فرصتی در اختیار مخاطبان ادبیات فارسی قرار میدهد تا بتوانند همه داستانهای ناهید طباطبایی را در یک ساختار منسجم بخوانند. این کتاب شامل هفت بخش به نامهای «بانو و جوانی خویش»، «حضور آبی مینا»، «جامهداران»، «برف و نرگس»، «رکسانا نیستم اگر...»، «ستاره سینما» و «سوره شبانه» است که هریک مجموعه داستانهای کوتاه نویسنده هستند که پیشازاین منتشر شدهاند.
دنیای پیچیده زنان
شش داستان کوتاه «بانو و جوانی خویش»، یکی از آثار برجسته طباطبایی است که اولینبار سال 1381 منتشر شد و در همان سال، جایزه گلشیری را دریافت کرد. این داستانها که بخش اول کتاب جدید این نویسنده است، مواجهه زنها را با عشق، ازدواج، تنهایی، هویت و گذر زمان در فضاسازی ملموس و واقعی، همراه با شخصیتپردازی دقیق و هوشمندانه، روایت میکند. «حضور آبی مینا» نیز چهار داستان کوتاه و زنانه است که برنده جایزه 20 سال ادبیات داستانی بعد از انقلاب شده است.
محور روایتهای این داستانها، بر هویت فرهنگی و خانوادگی متمرکز است؛ یکبار در رابطه یک خانم کارمند با مستخدم اداره، بار دیگر حسادتهای دو دوست دختر یا چالش زن دوم با زن قبلی همسرش و درگیریهای ذهنی یک زن میانسال با ازدواج و رابطه به تصویر کشیده میشود.
مجموعه «جامهدران» نیز پنج داستان کوتاه با درونمایهای مشترک از احساسات انسانی، روابط پیچیده و دغدغههای روزمره است. فیلم سینمایی «جامهداران» که روابط خانوادگی و رازهای پنهان آن را روایت میکند، اقتباسی از داستان «همایون» همین مجموعه است. بخش «برف و نرگس»، «رکسانا نیستم اگر...»، «ستاره سینما» و «سوره شبانه» نیز هر یک بهترتیب شامل 10، 9، 12 و 5 داستان کوتاه هستند.
این چهار مجموعه داستان، ناهید طباطبایی به بررسی زندگی انسانها، بهویژه زنان میپردازند و با نگاهی روانشناسانه و اجتماعی، چالشهای هویتی، روابط انسانی و احساسات فردی را روایت میکنند. داستانها فضایی ملموس و آشنا ایجاد میکنند؛ از تنشهای روانی و مواجهه با محدودیتها گرفته تا تجربههای عاطفی و اجتماعی زنان در نقشهای مختلف، با زبانی ساده، روان و گاهی همراه با طنز ملایم. هدف نویسنده، ایجاد همذاتپنداری خواننده با شخصیتها و برجستهکردن مهارتهای انسانی و ارزشهای احساسی در زندگی روزمره است.
درمجموع جزئیات بهظاهر روزمره در همه داستانهای کتاب «بانو، مینا و دیگران»، به شخصیتها کمک میکند تا با واقعیتهای پنهان زندگیشان که آنها را انکار میکنند، مواجه شوند. این حقیقتها در احساسات فروخورده، تنهاییهای شهری، فقدان و ترس، بازتعریف هویت، سکوتهای معنادار و نابرابریهای آشکار بین زنها و مردها آشکار میشوند.
خواندن این کتاب برای علاقهمندان به داستان کوتاه فارسی، با محوریت روایتهایی دقیق، جزئینگر و روانشناسانه از زندگی زنانه، گزینه جذابی خواهد بود و منبع کاملی برای آشنایی با روند سهدهه فعالیت یکی از نویسندههای زن معاصر ادبیات فارسی است. نشر چشمه، کتاب «بانو، مینا و دیگران» را در ۴۶۷ صفحه و به قیمت ۷۵۰ هزار تومان منتشر کرده است.
