نشانهسازی فرهنگی/چهل‌وسومین جشنواره جهانی فیلم فجر با محوریت بازنمایی وجوه انسانی و شاعرانه سینمای ایران در شیراز در حال برگزاری است
جشنواره بینالمللی فیلم فجر از چهارشنبه در شیراز در حال برگزاری است. دوره چهلوسوم این رویداد سینمایی از پنجم آذرماه شروع شده و تا دوازدهم این ماه ادامه دارد.
جشنواره بینالمللی فیلم فجر از چهارشنبه در شیراز در حال برگزاری است. دوره چهلوسوم این رویداد سینمایی از پنجم آذرماه شروع شده و تا دوازدهم این ماه ادامه دارد. جشنواره‌ای که حالا به میانه‌هایش رسیده و واکنش‌ها به آن تاکنون مثبت بوده است. سینماگران و فیلمسازانی از کشورهای مختلف به شیراز رفته‌اند تا فیلم‌هایشان را به نمایش بگذارند و با سینمای ایران نیز آشنا شوند. از برنامه‌‌های نمایش روزانه فیلم‌ها، کیفیت برگزاری، حضور میهمانان خارجی و استقبال از جشنواره، چنین پیداست که جشنواره در این‌دوره تا حدود زیادی به استانداردهای یک جشنواره بینالمللی فیلم نزدیک شده است.
جشنواره جهانی فجر امسال چهار بخش رقابتی اصلی شامل «مسابقه بینالملل»، «جلوه‌گاه شرق»، «چشم‌انداز» و «زیتون شکسته» دارد و بخش غیررقابتی نیز دارای سه دسته؛ «مرور فیلم‌های مرمت‌شده و شاعرانه سینمای ایران»، «مرور سینمای ترکیه» و «جشنواره جشنواره‌ها» است. در بخش رقابتی، ۲۱ فیلم از ۱۶ کشور و در بخش غیررقابتی، ۴۷ فیلم از رنگ‌ها، نژادها، زبان‌ها و فرهنگ‌های مختلف به‌نمایش درمی‌آیند.
جشنواره با نمایش نسخه مرمت‌شده فیلم «زیر درختان زیتون»، از آثار ماندگار عباس کیارستمی آغاز شد و تا اینجا که روز چهارم جشنواره است، علاوه بر نمایش روزانه فیلم‌ها، در بخش جنبی هم کارگاه‌ها و نشست‌های تخصصی برگزار میشود. برای مثال در دومین روز، کارگاه عکس با حضور آلفرد یعقوب‌زاده، عکاس ایرانی و فرانسوی که داور بخش عکس و ویدئوی جشنواره است، برگزار شد. یا اینکه امروز قرار است در نشست‌هایی تخصصی، فیلم‌هایی مانند «چانگ آن، شی آن»، «آن‌سوی خط‌های آهن» و «تل هیزم» نقد و بررسی شوند و علاقه‌‌مندان در کارگاهی با موضوع «سینمای شاعرانه یونان» شرکت کنند.
تلاشی برای کسب اعتبار بینالمللی
جشنواره جهانی فیلم فجر چهلوسوم، برخلاف سال‌های گذشته، امسال به‌صورت مستقل از جشنواره ملی فجر برگزار میشود. بعد از تجربه‌ای چهارساله از ادغام و یک‌سال برگزارنشدن بخش بینالملل، امسال جشنواره به‌صورت مستقل برگزار میشود. اقدامی‌که خود گامی مهم در مسیر حرفه‌ای‌سازی و کسب اعتبار جشنواره میان فیلمسازان و سینماگران جهانی است. دست‌اندرکاران این دوره از جشنواره، استراتژی‌‌شان را متناسب با همین هدف طراحی کرده‌اند.
در دوره چهلوسوم جشنواره فیلم‌هایی از فرهنگ‌ها، زبان‌ها و نژادهای مختلف به‌نمایش درمی‌آید. آثاری‌که آن‌طور که دبیر جشنواره گفته، برای ساخت زیست‌جهان تلاش می‌کنند. انتخاب مضمون سینمای شاعرانه را باید تلاشی برای جهت‌دهی به مضامین و پیام‌های خاص فرهنگی جشنواره قلمداد کرد که امضای فرهنگی متفاوتی برای سینمای ایران می‌سازد و آن را از سایر جشنواره‌هایی که بیشتر بر جنبه‌های تجاری یا تکنیکی تأکید دارند، متمایز میکند. موضوع دیگر، سیاست‌گذاری انتخاب فیلم‌ها در این دوره از جشنواره است.
چنین به‌نظر می‌رسد که در جشنواره چهلوسوم، هیئت‌های انتخاب و داوری به آثاری توجه دارند که عمق، خلاقیت و دیدگاه هنری بالاتری دارند؛ نه فروش در گیشه یا توجه به مسائل فنی و تکنیکی. چنین رویکردی، سطح هنری و اعتبار بینالمللی جشنواره را نیز به‌تدریج بالاتر می‌برد. از وجهی‌دیگر، ارجاع به سینمای انسانی و شاعرانه با نام‌هایی چون عباس کیارستمی گره خورده که خودشان اعتبار جهانی دارند.
بازگشت به این نگاه، احترام به سنت‌های سینمای مؤلف ایرانی و جهانی است و نگاه منتقدان بینالمللی را جلب میکند. نمایش فیلم «زیر درختان زیتون» در افتتاحیه یا نمایش فیلم‌های مرمت‌شده کارگردان‌های نام‌آوری چون علی حاتمی، ناصر تقوایی، داریوش مهرجویی و... در همین راستاست.
سینما نباید فدای سیاست شود
جشنواره جهانی فیلم فجر در دوره اخیر،مشخصاً تلاش دارد که از یک ویترین نمایش سالانه فیلم به ابتکاری فکری و هنری، برای تأمل درباره سینما و پیوند سینمای جهان با ریشه‌های فرهنگی ایران دعوت کند. رویکردی‌که اگر پی گرفته شود، اعتبار و جایگاه جشنواره فجر را در سطح بینالمللی تثبیت میکند و به یک نشان فرهنگی ماندگار تبدیل میشود.
بااین‌حال موانع رسیدن به چنین جایگاهی نیز به‌آسانی به‌دست نمی‌آید. نمونه‌اش جنجال‌‌ها و حاشیه‌ها روزهای اخیر درباره حضور نوری بیگله جیلان، کارگردان ترکیه‌ای برنده نخل طلا، به‌عنوان رئیس هیئت‌داوران در جشنواره جهانی فیلم فجر است. تا آنجا که او با انتشار بیانیهای، به انتقادها درباره حضورش پاسخ داد.
اواسط هفته گذشته انجمن فیلمسازان مستقل ایران (IIFMA) در نامه‌ای سرگشاده از جیلان خواسته بود، درباره حضورش در جشنواره بینالمللی فیلم فجر بازنگری کند. این انجمن که رئیس آن کاوه فرنام، تهیه‌کننده مقیم دوبی است، مدعی‌شده؛ «حضور جیلان، به‌طور مؤثر تصاویری را که دولت می‌خواهد از وضعیت فرهنگی کشور ارائه دهد، تقویت میکند».
جیلان اما با انتشار بیانیهای نوشت که مخالف تحریم جشنواره و محروم‌کردن مردم از تماشای فیلم‌هاست. در متنی که جیلان در اختیار ورایتی قرار داده، به سابقه جشنواره فجر اشاره شده و آمده است: «جشنواره فیلم فجر حداقل 40 سال است که برگزار میشود. مثل بسیاری از فیلمسازان دیگر، من بارها به این جشنواره آمده‌ام. در اینجا با [تئو] آنجلوپولوس ملاقات کردم و از هیئت‌داوران «بلا تار» جایزه دریافت کردم.
ایران، جامعه‌ای پویا و سینمایی برجسته دارد که من از آن بسیار آموخته‌ام.» او اضافه کرده است: «تحریم یک جشنواره، به‌عنوان شکلی از مقاومت قابل فهم است، اما محروم‌کردن مردم محلی از تماشای فیلم‌ها یا چنین فرصت‌هایی ـ به‌هردلیلی ـ به‌نوعی مجازات آن‌هاست و به‌نظر من درست نیست.
هر جشنواره‌ای تحت‌تأثیر پویایی‌های سیاسی پیچیده شکل می‌گیرد. در جهان امروز تقریباً هیچ جشنواره‌ای بدون حمایت قابل‌توجه دولت وجود ندارد. اما ردِ شرکت به‌دلایل سیاسی، به نظر من فدا کردن هنر در برابر سیاست است. اگر بخواهیم جشنواره‌ها، گناهان دولت‌ها را بر دوش بکشند، تعداد کمی جشنواره در جهان از تحریم‌ها مصون می‌ماند.»
بازنمایی وجوه سینمای ایران
انتخاب شیراز به‌عنوان میزبان چهل‌وسومین جشنواره جهانی فیلم فجر نیز در راستای اعتباربخشی به سینمای ایران است. شیراز هویت فرهنگی و تاریخی غنی دارد و با پیشینه شاعرانه‌اش، در جهان نماد هنر و ادبیات شناخته میشود. این ویژگی، پیوند طبیعی و مناسبی با هویت جشنواره ایجاد میکند و به‌نظر می‌رسد، فرصتی برای بازآفرینی و تقویت جایگاه مستقل این رویداد در تقویم سینمایی بینالمللی است.
برگزاری جشنواره بینالمللی فیلم فجر در چنین فضایی، علاوه بر ارتقای اعتبار سینمای ایران، اقدامی عملی در جهت مقابله با ایران‌هراسی و تلاش‌های سازمان‌یافته و هماهنگ برای انزوای فرهنگی کشور است. از منظر دیپلماسی فرهنگی، حضور سینمای ایران در شیراز و تعامل آن با جهانیان، فرصتی برای ترویج و تثبیت روایت مستقل و بی‌واسطه از سینمای ایران و بازسازی تصویر مغشوش و تحریف‌شده‌‌ای از آن است.
سینمای ایران همواره به موضوعات انسانی و اجتماعی شاعرانه و معناگرا در جهان شناخته میشود و طی دهه‌ها، شهرت و اعتبار خود را از این راه گرفته است. در سال‌های اخیر اما به‌دلایل عدیده‌‌ای، کمتر به این موضوعات توجه شده است. انتخاب شیراز که زادگاه شاعران پرآوازه‌‌ای چون سعدی و حافظ است و سبقه فرهنگ غنی دارد، زمینه‌ای ممتاز برای بازنمایی این وجوه سینمای ایران از فراهم میکند.
کمااینکه زیرساخت‌ها و امکانات شهری این شهر، به‌ویژه پردیس‌های سینمایی مدرن و تجهیزات فنی به‌روز، این اطمینان را ایجاد میکند که جشنواره‌ای بینالمللی با معیارها و استانداردهای جهانی و در بالاترین سطح برگزار شود. اگرچه گزارش‌ها حاکی از برگزاری مطلوب دوره کنونی جشنواره است، اما نکته مهم، استمرار این مسیر و تلاش برای شناسایی و رفع نقاط‌‌ضعف و نقیصه‌ها برای دوره‌های آتی است.
تلاش‌هایی برای تاسیس دبیرخانه دائمی جشنواره در شهر صورت‌گرفته و آن‌طور که استاندار فارس خبر داده، توافق‌های اولیه دراین‌زمینه صورت‌گرفته است. این تحول فرصت مناسبی برای تثبیت جایگاه جشنواره بینالمللی فیلم فجر در میان جشنواره‌های سطح اول جهانی را فراهم میکند و ازآن‌سو، جهانیان را به بازاندیشی در مؤلفه‌های فرهنگی و انسانی سینمای ایران دعوت میکند.
برگزاری جشنواره در شهری مانند شیراز با هر نامی ـ خواه فجر باشد یا نامی مستقل ـ ضرورتی اجتناب‌ناپذیر است که هویت هنری و فرهنگی سینمای ایران را در برابر فشارهای سیاسی و اقتصادی از گزند و آسیب در امان نگه می‌دارد و باید به آن توجه کرد.
