آزادی در ترازوی الگوریتم/متا در حال جایگزینی مدل متمرکز راستی‌آزمایی با مکانیسم یاددشتهای اجتماعی است
اینکه می‌گویند دگرگونی‌های فناورانه لحظه‌ای است و در چشم برهم‌زدنی تغییری رخ می‌دهد، بی‌راه نیست. برخی تغییرات کوچک، محدود و کم‌دامنه‌اند و برخی نیز چون قدرت، نفوذ، دانش و پول سنگین پشت‌شان است، بزرگ‌تر و جسورانه‌تر به‌نظر می‌رسند. نمونه‌اش کاری است که متا، شرکت مادر فیسبوک، اینستاگرام و تردز انجام داده و چند روزی است سیستم راستی‌آزمایی سنتی خود را کنار نهاده و فناوری جدیدی به‌نامCommunity Notes را جایگزین کرده است.
اینکه می‌گویند دگرگونی‌های فناورانه لحظه‌ای است و در چشم برهم‌زدنی تغییری رخ می‌دهد، بی‌راه نیست. برخی تغییرات کوچک، محدود و کم‌دامنه‌اند و برخی نیز چون قدرت، نفوذ، دانش و پول سنگین پشت‌شان است، بزرگ‌تر و جسورانه‌تر به‌نظر می‌رسند. نمونه‌اش کاری است که متا، شرکت مادر فیسبوک، اینستاگرام و تردز انجام داده و چند روزی است سیستم راستی‌آزمایی سنتی خود را کنار نهاده و فناوری جدیدی به‌نامCommunity Notes را جایگزین کرده است. تغییری که آمریکا آغاز شده و اگر جواب دهد، در بقیه کشورها هم اعمال می‌شود.
این تحول یک به‌روزرسانی فنی ساده نیست، بلکه به‌ادعای متا فلسفه‌ای جدید برای مدیریت محتوا، تشویق دیالوگ و گفت‌و‌گوی عمومی، سانسور و سرکوب آزادی است.
زمینه‌سازی تاریخی و انگیزه‌های متا
تا پیش از عملی‌شدن ایده Community Notes به فارسی «یادداشت اجتماعی» ترجمه می‌شود، سیستم سنتی راستی‌آزمایی فعال بود. یعنی از اواخر سال ۲۰۱۶، کارشناسانی از ۱۰ سازمان راستی‌آزمایی مستقل در ایالات‌متحده ازجمله FactCheck.org و USA Today بر محتواها نظارت می‌کردند و آنهایی را که به نظرشان حاوی اطلاعات نادرست و مشکوک بود، علامت‌گذاری می‌کردند و سر آخر نیز همین ارزیابی‌ها مبنا قرار می‌گرفت و محتواهای برچسب‌‌دار کمتر در فید کاربران به نمایش درمی‌آمد. نمونه‌هایش زیادند. برجسته‌‌ترین مثالش سانسور محتواهای مربوط به جنایات ارتش اسرائیل علیه فلسطینی‌ها در باریکه غزه است. ادعایی که البته متا هرگز نمونه‌های مشخصی برای اثبات یا رد آن ارائه نداده است.
ایکس، آیینه متا
الگوریتم جدید متا مشابه کاری است که پیش‌تر شبکه ایکس (توئیتر سابق) انجام داده بود. پس از آنکه ایلان ماسک در سال ۲۰۲۲ توئیتر را خرید و در کمتر از دو سال ارزش آن از ۴۴ به 9/4 میلیارد دلار (تا اکتبر ۲۰۲۴) رسید، متا برای اینکه گرفتار سرنوشتی مشابه نشود، راه ماسک را در پیش گرفت. یعنی با کاهش حجم نظارت محتوایی، باب گفت‌و‌گوهای سیاسی در پلتفرم خود را افزایش داد.
سیستم جدید یادداشت اجتماعی متا از نظر فنی بر پایه کد منبع باز پلتفرم ایکس ساخته شده و مکانیسم عملکردی‌اش مبتنی بر نوشن و نمایش یادداشت‌هاست. یعنی آن‌دسته از کاربرانی که شرایط‌شان از پیش احراز شده، پیشنهادهایی برای تصحیح یا کم‌کردن از بار منفی یا تشکیکی پست‌های جدل‌ساز می‌دهند، سپس الگوریتم‌های خاص متا یادداشت‌هایی را که درباره‌شان توافق حاصل شده، به نمایش می‌گذارد.
این سیستم برخلاف شیوه قدیمی که محتواهای برچسب‌خورده را پنها‌ن می‌کرد، بر قابلیت مشاهده یا اشتراک‌گذاری پست‌ها تأثیری نمی‌گذارد و صرفاً زمینه‌سازی است برای طرح بحث‌ها و دیدگاه‌های بیشتر درباره موضوعات خاص. از طرفی سازمان‌های راستی‌آزمایی سابق نیز می‌توانند به‌عنوان مشارکت‌کننده در سیستم جدید فعالیت کنند. با این تفاوت که دیگر نقش نظارتی مستقیم نخواهند داشت.
آیا کاهش سوگیری سیستماتیک ممکن است
متا گفته، سیستم جدید نوعی دموکراتیزه‌سازی فرآیند راستی‌آزمایی است که در آن نتایج کمتر در معرض جهت‌گیری فردی قرار می‌گیرد و حس مالکیت کاربران بر فضای مجازی را تقویت می‌کند. به‌رغم بازارگرمی‌های متا، سیستم فناوری یادداشت اجتماعی‌اش همان‌گونه که انتظار می‌رفت، جنجال به‌پا کرده است. عده‌ای معتقدند، سیستم یادداشت اجتماعی دچار نقص‌های ساختاری است و ماهیتی قطبی‌شده در مواجهه با اطلاعات نادرست یا ناکافی دارد.
برای نمونه، درباره موضوع‌های حساس سیاسی و تبلیغاتی، یافتن نقطه تعادل میان دیدگاه‌های افراطی تقریباً غیرممکن است یا در برابر ترویج اطلاعات نادرست در حوزه‌های تخصصی مانند پزشکی و مقولات غیرقطعی مثل تغییرات آب‌وهوایی، مسائل هویتی، بحث حقوق اقلیت‌های جسمی و جنسی به‌خصوص موضوع مهاجران کمیت الگوریتم یادداشت اجتماعی لنگ است. یعنی یا اقدامی نمی‌کند یا یادداشت‌ها را صورت ناقص منتشر می‌کند و درکل نرخ نمایش یادداشت‌های مفید اندک است.
طبق بررسی‌های بلومبرگ از 1/1 میلیون یادداشت ایکس، کمتر از ۱۰ درصد یادداشت‌های مفید و دقیق به‌دلیل نرسیدن به اجماع گروه‌های سیاسی، رنگ نمایش به خود نمی‌بینند. مرکز مقابله با نفرت دیجیتال (CCDH) نیز در اکتبر ۲۰۲۴ گزارش داده 74 درصد یادداشت‌های پیشنهادی در ایکس هرگز برای کاربران به نمایش نمی‌آید. از اینکه بگذریم، خطر دستکاری سیاسی نیز بسیار جدی است. ممکن است گروه‌های سازمان‌یافته از الگوریتم‌های اجتماع‌محور برای سرکوب محتواهایی خلاف میل و منافع‌شان استفاده کنند. این‌ها بحث‌هایی است که منتقدان می‌گویند، به‌صورت غیرمستقیم به رواج مکانسیم‌های نامرئی سانسور می‌انجامد.
انگیزه‌های اقتصادی و شائبه زدو‌بند سیاسی
گرچه متا به صرفه اقتصادی الگوریتم جدیدش دل خوش کرده و امیدوار است با حذف قراردادهای چندمیلیون دلاری با نهادهای راستی‌آزمایی مستقل منابع‌اش را در جاهای دیگری سرمایه‌گذاری کند، احتمالاً با کاهش درآمدهای تبلیغاتی روبه‌رو خواهد شد. گواینکه تجربه ایکس نیز نشان داده که اضافه کردن یادداشت‌های اجتماعی بر پست‌های تبلیغاتی برندهای بزرگی مانند اپل و اوبر تا ۴۰ میلیون دلار درآمد تبلیغاتی آن را کمتر کرده است. چنین ریسکی برای متا با 97درصد وابستگی به درآمدهای تبلیغاتی به‌مراتب جدی‌تر است.
در این میان برخی تحلیلگران نیز با طرح اتهام‌های سیاسی تردیدهای جدی به صداقت متا دارند و معتقدند، حذف سیستم راستی‌آزمایی سنتی زمانی صورت گرفته که متا و دولت ترامپ وارد تعامل و همکاری شده‌اند و چون ترامپ سابقه حمله به منابع اطلاعاتی معتبر را دارد. چنین همزمانی‌ای، نگرانی‌هایی درباره تأثیرپذیری سیستم جدید از جریان‌های سیاسی خاص ایجاد کرده است.
دموکراسی دیجیتال مشارکتی
حامیان ایده یادداشت اجتماعی، چنین ایده‌ای را گامی بلند در راه ساختن جامعه دیجیتالی مشارکتی‌تر توصیف می‌کنند؛ جایی که کاربران خودشان حقیقت را تعریف می‌کنند. آنها می‌گویند، اینکه متا اولویت‌اش را از حذف و سانسور اطلاعات به زمینه‌سازی برای گفت‌و‌گو و تسامح بیشتر تغییر داده، ولو اینکه منجر به افزایش انتشار اطلاعات نادرست شود، تحولی بینادین در جهان شبکه‌های اجتماعی و پیام‌رسان‌هاست.
از وجهی دیگر عده‌ای نیز بازنگری در روش‌های ارزیابی محتواها را از این بابت که خطاهای ناشی از مداخلات انسانی در آن کاهش می‌یابد و از حذف محتوای بی‌ضرر جلوگیری می‌شود، ارزشمند می‌دانند. درواقع استدلال طرفداران این یادداشت اجتماعی این است که فعلاً بهترین گزینه دردسترس برای تغییر نقش مصرف‌کنندگان منفعل به شهروندان دیجیتال فعال است.
آینده متا و ایده‌های انقلابی‌اش
انتقال متا به سیستم یادداشت‌های اجتماعی تغییری انقلابی در مدیریت محتوای شبکه‌های اجتماعی است؛ دگردیسی از مدل پدرسالارانه به مدل خودگردان. سیستمی که به اذعان مبدعان و توسعه‌دهندگانش راستی‌آزمایانه به کاهش سانسور و سوگیری و افزایش مشارکت دیجیتال کاربران می‌انجامد و منتقدانش هم می‌گویند، به‌صورت غیرمستقیم مکانیسم‌های سانسور نامرئی را بازتولید می‌کند.
مثل هر پدیده تازه‌بنیادی دیگری، چالش‌های فنی، حقوقی، اجتماعی و اخلاقی این فناوری فعلاً مبهم است. اینکه حرف کدام دو طیف، راست از آب دربیاید را گذر زمان مشخص می‌کند. فعلاً آنچه قطعی است، این است که متا می‌خواهد به هر طریقی دامن‌اش را از لکه سانسور پاک کند، گرچه که باورش سخت است.
