منیر گرجی و کلیدهای فهم قرآن در عصر معاصر

دنیا به انسان‌های ژرف‌اندیشِ آینده‌نگر نیاز دارد؛ انسان‌هایی که بتوانند از مسائل مختلف درک همه‌جانبه و کاربردی داشته باشند. این افراد می‌توانند برای آینده افقی را ترسیم و به تعبیری افق‌گشایی کنند، از مشکلات و محدودیت‌ها و گرفتاری‌های روزمره عبور کنند و خود و هم جامعه‌شان را به آینده‌ای روشن برسانند. دنیا اما کمتر از شخصیت‌هایی که بتوانند با ژرف‌اندیشی و نگاهی به پیش رو تحول ایجاد کنند، بهره می‌برد.

خانم منیر علی (گرجی) از این دست انسان‌ها بود که همت ذهنی و همه تلاش خود را ابتدا برای درک و شناخت عمیق از قرآن کریم قرار داد، چراکه معتقد بود این کتاب، کلام خداوند است و اگر کلیدهای فهم آن شناخته و به درستی درک شوند، می‌تواند برای بشریت راه‌گشا باشد؛ همانطور که در قرآن می‌فرماید برای انسان‎هایی که پروای الهی دارند، این کتاب مایه هدایت است. یعنی برای انسان‌هایی که از اصول و مبانی خالق هستی تعدی نمی‌کنند و انسانیت خود را به بهای اندک نمی‌فروشند. خانم گرجی این ویژگی را داشت و به درک و شناخت عمیقی از قرآن رسیده بود و به‌زعم بسیاری از صاحب نظران زاویه دید ایشان نسبت به کلام الهی کم‌نظیر است.

به تبع آن خانم گرجی نسلی از شاگردانی را پرورش داد که تفکرشان نسبت به قرآن در موضوعات مختلف سیاسی و اجتماعی و به‌ویژه در بحث زنان روشنگرانه، روزآمد و منطبق با روح و کلام دقیق قرآنی بود. متاسفانه قرآن کریم در بستر شرایط تاریخی بیشتر از زاویه دید مردانه تفسیر شده و افراد کمی مانند بانوی ایرانی خانم امین به موضوعاتی مانند زنان، جنسیت و خانواده درک و اشراف درست داشتند.

اگرچه بسیاری از مفسران مرد سعی کردند فارغ از جنسیت تفسیر کنند، اما واقعیت این است که جنسیت تاثیرگذار است، به‌ویژه در ارتباط با آیاتی که بحث بر سر آنها زیاد است و یک نگاه ژرف، عمیق و همه‌جانبه به قرآن کریم می‌تواند برداشت درستی را از این مسئله ارائه دهد.در مسئله زنان نگاه خانم گرجی در بین مفسرین قرآن نادر بود و این ویژگی در او وجود داشت که برداشت‌های نادرست و یک‌طرفه نسبت به آیات الهی و موازین دینی را با شجاعت، صراحت و تسلطی که به مباحث دینی داشت، مطرح می‌کرد.

به‌ویژه در ارتباط با روایات جعلی که متاسفانه نفوذشان در احادیث ما کم نبوده و در تضاد با نص صریح قرآن و جایگاه زن است. خانم گرجی به صراحت ورود و اشتباهات آنها را اثبات می‌کرد. او تاکید داشت قرآن کریم مبتنی بر نگاه عادلانه خداوند در خلقت است و از این منظر همه انسان‌ها از نفس واحده خلق شده‌اند. یعنی در نفس اصلی انسان، زن و مردی وجود ندارد و خداوند از روح خود در همه انسان‌ها یکسان دمیده است و این تاکید برمبنای آیات قرآن، بسیاری از جعلیات و مطالب نادرست را کنار زده و راه روشن درک متون دینی را می‌گشاید.

این شناخت و تسلط خانم گرجی و نگاه روزآمد او به رفتاری متمایز تبدیل شده و خودش به تنهایی انسان با اخلاق، کریم، عزیز و تاثیرگذار را به تصویر می‌کشید. خانم گرجی در روند این تحولات و با توجه به شرایط اجتماعی و سیاسی دوران انقلاب اسلامی توان ارائه تحلیل درست و جامع و به دور از تعصب و جانبداری را یافته بود و همین درایت در نگارش قانون اساسی کشور مؤثر افتاد؛ او که به عنوان تنها زن عضو مجلس خبرگان قانون اساسی و به‌رغم مخالفت جریان تحجرگرا وارد این مجلس شد، ماند و گفت من رای مردم و مسئولیت دارم، اگر ناراحت هستید و احساس می‌کنید دچار گناه می‌شوید شما بیرون بروید.

خانم گرجی در موارد متعددی با همکاری شهید آیت‌الله بهشتی و مرحوم آیت‌الله طالقانی موفق شد در مسائل مرتبط با حقوق زن، به‌ویژه در شروط ریاست‌جمهوری اقدام کند. چنانچه در کلمه «مرد» برای واجدین ریاست‌جمهوری از متن پیشنهادی قانون اساسی حذف و با پیگیری‌های او و دکتر بهشتی در نهایت کلمه «رجال» به تصویب رسید که جنسیت ندارد و شامل زنان و مردان از میان شخصیت‌های سیاسی می‌شود.

استدلال خانم گرجی برای این موضوع با اشاره بر آیات قرآن بود که اگر اینگونه که برخی از دیدگاه‌ها زن را از زمامداری محروم می‌کنند باشد، چرا مثال زمامدار موفق در قرآن یک زن یعنی بلقیس است که به حرف سران سپاه خود گوش نداد و مانع از جنگ شد و در نهایت دعوت سلیمان نبی را پذیرفت و به شیوه حکمرانی صحیح را به تاریخ آموخت. شخصیت و تصمیمات ملکه صبا نشان می‌دهد که از نظر قرآن زنان می‌توانند مدیرانی قوی باشند که در بحران‌ها تصمیمات درست می‌گیرند.

خانم گرجی با توجه به کاستی ناشی از فقدان مطالعات آکادمیک و علمی در موضوع زن در اسلام به همراه گروهی از زنان دانشگاهی اولین موسسه پژوهشی مسائل زنان در بخش غیردولتی را با عنوان موسسه مطالعات و تحقیقات مسائل زنان  تشکیل داد. همین موسسه بعدها با همکاری دانشگاه تربیت مدرس پایه‌گذار اولین رشته دانشگاهی مطالعات زنان در کشور شد.

علاوه بر این خانم گرجی در فعالیت‎های مختلفی در دهه نخست پس از پیروزی انقلاب حضور مؤثر و فعال داشت؛ همان سال‌هایی که به تدریج زمزمه‌هایی مبنی بر عدم حضور پررنگ زنان در زمینه‌های مختلف اجتماعی و سیاسی شنیده می‌شد و خانم گرجی مقابل آنها می‌ایستاد و کار خود را به درستی انجام می‌داد. او در چندین دوره حج مسئول بخش بانوان داخلی و بین‌المللی بعثه امام بود و حضوری فعال داشت. همچنین رئیس هیئت اعزامی به سومین کنفرانس جهانی زن در نایروبی بود و دیدگاه‌هایش در نشست‌ها به ویژه در بخش غیردولتی بسیار تاثیرگذار بود. خانم گرجی با زبان گویا و قرآنی صحبت می‌کرد و این صحبت‌ها برای مخاطبی که آشنایی با مفاهیم انقلاب و اسلام نداشت جالب و قابل تأمل بود.

خانم گرجی با هلال احمر و خیریه‌ها همکاری داشت؛ در خیریه حضرت خدیجه کبری چندین سال همراه هیئت‌هایی می‌شد که برای امدادرسانی به مناطق بسیار کم‌برخورداری مثل بشاگرد امدادرسانی می‌کردند. هر ساله این هیئت ۱۵ روز عید نوروز خود را در بشاگرد می‌گذراند. همچنین در حوزه علمیه حضرت خدیجه کبری تدریس می‌کرد و نسلی از مدرسین و طلاب را تربیت کرد که نگاه روشن و آینده‌نگرانه نسبت به مسائل داشتند. علاوه بر این کماکان کلاس‌ها، نشست‌ها و جلسات قرآنی حتی در منزل‌شان تا همین یکی، دو سال پیش برگزار می‌شد.

جان کلام اینکه: خانم گرجی یک شخصیت بارز فرهنگی و قرآنی بود که در جهان‌بینی و نگرش مخاطبین خود تحول فکری و ذهنی ایجاد می‌کرد و بسیاری از رمزهای ناگشوده قرآن را با قدرت و توانی که داشت باز می‌کرد. او قرآن را به صورت درس زندگی و در عرصه ملموس فردی، خانوادگی و اجتماعی تبیین می‌کرد و همین نیاز جدی امروز است؛ ما باید به چنین نگاه عمیق و ژرف قرآنی بازگردیم و بتوانیم از این طریق بسیاری از نگاه‌های سنتی و غیراصیل را بزداییم. امید دارم شاگردانش راهش را ادامه دهند و موفق شوند باب گفت‌وگویی را با نسل جوان جست‌وجوگر در دوران دشوار معاصر باز کنند.