شاخص بورس چیست؟ آشنایی با انواع نماگر بورس و کاربردهای آنها

پیش از ورود به بازار بورس، لازم است درباره یکی از مهم‌ترین مفاهیم این بازار، یعنی شاخص بورس به اندازه کافی تحقیق و مطالعه کنید. این شاخص یا نماگر، خود شامل انواع مختلف دیگری می‌شود که هدف همگی آنها ارزیابی وضعیت کلی بازار به‌منظور شناسایی نقاط قوت و ضعف و فرصت‌های سرمایه‌گذاری است.

شاخص بورس چیست؟

شاخص بورس یا شاخص بازار سهام که در زبان انگلیسی به آن Stock Market Index یا به‌طور خلاصه Stock Index گفته می‌شود، ابزاری برای سنجش عملکرد یک بخش از بازار سهام یا وضعیت کلی آن بر اساس روش‌هایی مانند نمونه‌گیری از سهام شرکت‌های مختلف است. در انتخاب شرکت‌های نمونه به‌منظور محاسبه هریک از شاخص‌های بورس، ویژگی‌های خاصی مانند حجم معاملات، اندازه سهام و غیره در نظر گرفته می‌شود.

تغییر کمیت یک شاخص بورس، به‌عنوان نشانه‌ای از تغییر جهت بازار تعبیر می‌شود. هر چه شدت کاهش یا افزایش ایندکس بیشتر باشد، می‌توان نتیجه گرفت که شدت تغییرات در بازار نیز بیشتر است. در فرمول محاسبه هر یک از نماگرهای بازار سهام، معمولا از تکنیک وزن‌دهی به داده‌های مهم‌تر و ارزشمندتر استفاده می‌شود. به‌عنوان مثال، سهام شرکت‌های بزرگتر، ممکن است از اهمیت بیشتر در فرمول برخوردار باشند.

انواع شاخص سهام

شاخص‌های بورس را می‌توان به انواع جهانی (World or Global)، منطقه‌ای یا کشوری (National or Regional) و شاخص‌های تخصصی تقسیم کرد. در ادامه هریک را مختصرا معرفی می‌کنیم.

شاخص های جهانی بورس

ایندکس‌های جهانی به‌منظور سنجش عملکرد بازار سهام چند منطقه اقتصادی طراحی شده‌اند. به‌عنوان مثال، می‌توان به ایندکس‌های MSCI و S&P Global 100 اشاره کرد. MSCI وضعیت کلی سهام بیش از ۱۶۰۰ شرکت از کشورهای توسعه‌یافته را بررسی می‌کند. اما S&P Global MSCI عملکرد شرکت‌های چندملیتی بسیار مهم موسوم به Blue Chip را اندازه می‌گیرد.

شاخص های ملی و منطقه‌ای بورس

در مقابل، انواع شاخص بورس ملی، مخصوص بازار سهام هر کشور یا چند کشور واقع در یک منطقه هستند. شاخص‌هایی مانند S&P 500، نزدک و میانگین صنعتی داوجونز در آمریکا، FTSE Developed Asia Pacific، FTSE Developed Europe در اروپا و شاخص ۵۰ شرکت برتر بازار بورس ایران، نمونه‌ای از ایندکس‌های بورس کشوری یا منطقه‌ای هستند.

شاخص های تخصصی بورس

برخی شاخص‌ها مخصوص یک صنعت یا در حقیقت شرکت‌های فعال در یک حوزه هستند. به‌عنوان مثال، می‌توان به شاخص بیوتکنولوژی مورگان استنلی (Morgan Stanley Biotech Index) در آمریکا اشاره کرد. این شاخص بورس، وضعیت سهام ۳۶ شرکت مهم حوزه بیوتکنولوژی در این کشور را اندازه می‌گیرد. یک نمونه دیگر نیز شاخص ویلشایر آر‌ای آی تی (Wilshire US REIT) در این کشور است که وضعیت عملکرد ۸۰ شرکت برتر حوزه املاک و مستغلات را بررسی می‌کند.

مهم ترین شاخص های بورس در بازارهای بین المللی

دنبال کردن برخی از انواع شاخص بورس برای معامله‌گران و سرمایه‌گذاران هر یک از بازارهای مالی و در همه کشورهای دنیا ضروری است. شاخص‌های مهم، وضعیت شرکت‌ها و مناطق اقتصادی مهمی را اندازه می‌گیرند که تحولات آنها تاثیرات جهانی دارد.

شاخص بورس میانگین صنعتی داو جونز

شاخص بورس Dow Jones Industrial Average در سال ۱۸۸۴ میلادی، توسط مبدع تحلیل تکنیکال، یعنی چارلز داو (Charles Dow) و اولین ناشر روزنامه وال استریت جورنال به وجود آمد. این ایندکس، وضعیت ۳۰ شرکت بزرگ و باسابقه آمریکایی را اندازه می‌گیرد. در محاسبه آن، قیمت سهام این شرکت‌ها استفاده شده و سهام گران‌تر، وزن بیشتری هم دارند. این شرکت‌ها عمدتا در دسته شرکت‌های بلوچیپ قرار دارند.

شاخص بورس اس اند پی ۵۰۰ ترکیبی

دیگر شاخص بورس مهم در آمریکا S&P 500 یا Standard and Poor’s Composite 500 Inde است. در فرمول محاسبه آن، به جای قیمت، ارزش بازار یا Market Cap ۵۰۰ شرکت اول آمریکا از این نظر لحاظ می‌شود. هرچه مارکت کپ شرکت بیشتر باشد، وزن آن هم در فرمول S&P 500 بیشتر خواهد بود. اهمیت این شاخص، زمانی مشخص می‌شود که بدانیم شرکت‌های مورد بررسی در آن، در مجموع ۸۰ درصد از کل سرمایه بازار بورس آمریکا را در اختیار دارند.

شاخص ترکیبی نزدک

شاخص بورس نزدک ترکیبی (NASDAQ Composite) یکی از مهم‌ترین ابزارهای سنجش وضعیت شرکت‌های فعال در حوزه فناوری در دنیاست. این شاخص، وضعیت بیش از ۳۷۰۰ سهم از حدود ۲۰۰۰ شرکت فعال آمریکا در حوزه تکنولوژی و اینترنت را اندازه‌گیری می‌کند. در محاسبه آن، ارزش بازار این شرکت‌ها با وزن‌دهی به مارکت کپ‌های بالاتر لحاظ می‌شود.

شاخص بورس یورو استوکس ۵۰

وضعیت بازار بورس کشورهای حوزه اتحادیه اروپا نیز بر بورس دیگر کشورها اثرگذار است. نماگر بورس Euro STOXX 50 وضعیت ۵۰ شرکت بزرگ منطقه یورو از ۱۹ بخش اقتصادی را مورد ارزیابی قرار می‌دهد. در این بین، شرکت‌های دارای تابعیت فرانسه و آلمان، بیشترین سهم را داشته و به تنهایی حدود ۷۰ درصد از بار این شاخص را به دوش می‌کشند. در فرمول محاسبه آن نیز ارزش بازار شرکت‌ها با تکنیک وزن‌دهی بیشتر به سهام آزاد شناور لحاظ می‌شود. 

مهم ترین انواع شاخص بورس در ایران

به‌عنوان فعال بازار بورس تهران، لازم است با شاخص‌های مهم این بازار آشنا باشید. در ادامه، پنج شاخص بورس اصلی در کشورمان را معرفی می‌کنیم.

شاخص کل بورس تهران

شاخص کل بازار بورس تهران با نماد TEDPIX اصلی‌ترین نماگر بورس در ایران است که وضعیت عملکرد کلی این بازار در کشور را نشان می‌دهد. متغیر اصلی در فرمول محاسبه آن، ارزش بازار شرکت‌هاست. افزایش آن به معنی رونق بازار بورس و افزایش قیمت سهام و سود سرمایه‌گذاران در نگاه کلی و کاهش آن نیز به معنی بازارهای نزولی یا رکود است. این نماگر به درصد بیان شده و فرمول آن نیز به شرح زیر است:

در صورت کسر فرمول فوق، معیار وزن‌دهی به شرکت‌ها در محاسبه «ارزش جاری بازار سهام در زمان محاسبه» تعداد سهام آنهاست. بنابراین هر چه شرکت بزرگتر باشد، تاثیر آن در این شاخص بورس نیز بیشتر خواهد بود.

لازم به ذکر است که شاخص کل بورس بازار تهران شامل دو نوع زیر می‌شود:

·   شاخص بازار اول بورس؛ شامل سهام شرکت‌های برتر از نظر سودآوری، سرمایه، نقدینگی و درصد سهام شناور

·   شاخص بازار دوم بورس؛ شامل سهام همه شرکت‌های پذیرفته‌شده در بورس، منهای شرکت‌های برتر حاضر در بازار اول

شاخص کل هم وزن

شاخص کل هم وزن، مانند شاخص کل است با این تفاوت که در محاسبه آن از وزن‌دهی استفاده نمی‌شود. این شاخص از سال ۱۳۹۳ ایجاد شده و هدف آن، ارزیابی شفاف‌تر وضعیت کل بازار با حذف تاثیر عواملی مانند معاملات هماهنگ‌شده در سهام شرکت‌های بزرگ است. مقدار آن نیز معمولا از شاخص کل کمتر است.

شاخص قیمت

شاخص قیمت با نماد TEPIX یک شاخص بورس مهم در بازار بورس تهران است که تغییرات کلی سطح قیمت متوسط سهام در این بازار را نشان می‌دهد. این نماگر به جای ارزش بازار شرکت‌ها، از قیمت سهام آنها به‌عنوان متغیر خود استفاده می‌کند.

شاخص قیمت هم وزن

مانند شاخص کل هم وزن، در شاخص قیمت هم‌وزن نیز تکنیک وزن‌دهی از شاخص قیمت حذف می‌شود. به‌این‌ترتیب، سهم قیمت سهام همه شرکت‌ها در این شاخص برابر است. بنابراین تاثیر تحولات قیمت شرکت‌های بزرگ و کوچک نیز برابر خواهد بود.

شاخص آزاد شناور

همانطور که احتمالا می‌دانید به بخشی از سهام شرکت‌ها که از قدرت یا احتمال نقدشوندگی بیشتری در بازار برخوردار هستند، سهام شناور آزاد گفته می‌شود. شاخص بورس آزاد شناور، معیاری برای اندازه‌گیری رفتار این نوع از سهام است. مزیت مهم آن در برابر شاخص کل بورس نیز اطلاعات واقعی‌تر و کاربردی‌تری است که ارائه می‌دهد. چرا که تنها قیمت سهامی را بررسی می‌کند که انتظار می‌رود وارد بازار شود.