بهرام قاسمی: برجام دیگر زنده نیست؛ دیپلماسی ایران نیازمند بازتعریف است
در روزگاری که توافق برجام با چالشهای داخلی و خارجی روبرو بود و آینده روابط ایران و جهان در هالهای از ابهام قرار داشت، سخنگوی وقت دولت روحانی، نقش مهمی در دفاع از سیاستهای دولت و تبیین دستاوردها ایفا میکرد. گفتوگوی پیش رو، نگاهی است به آن دوران پرماجرا، اثرات برجام، و چالشهای دیپلماتیک که همچنان در سیاست خارجی ایران طنینانداز است.
مشروح گفت و گوی بهرام قاسمی سخنگوی وزارت خارجه دولت دوازدهم با هم میهن آنلاین را در ادامه می خوانید؛
شما بهعنوان سخنگوی وزارت خارجه دولت روحانی شناخته میشوید. از سالهایی که این مسئولیت را برعهده داشتید، بگویید
دوران بسیار پرماجرایی بود. من در سال ۱۳۹۵ کار سخنگویی را آغاز کردم؛ دورانی که همزمان با اجرایی شدن برجام و حضور شرکتهای بزرگ بینالمللی در ایران بود. این وضعیت امیدواریهایی ایجاد کرده بود، اما در عین حال، چالشهای داخلی هم وجود داشت. منتقدان برجام که آن را توافقی ناموفق و به ضرر ایران میدانستند، فشار زیادی بر تیم مذاکرهکننده وارد میکردند. در ادامه، با روی کار آمدن ترامپ و خروج آمریکا از برجام، شرایط پیچیدهتر شد. البته اتحادیه اروپا در آن زمان موضعگیری مثبتی داشت و وعده همکاریهای اقتصادی داد، اما در عمل چالشها ادامه یافت.
آیا بعد از خروج آمریکا از برجام، امکان شکلگیری توافق مجدد وجود داشت؟
اگر حافظه تاریخیمان را مرور کنیم، میبینیم که بذر تضعیف برجام حتی در دوران اوباما کاشته شد. با اینکه شرکتهای اروپایی به ایران آمدند، آمریکاییها به دلایل مختلف نتوانستند در ایران فعالیت کنند. این پیام به آمریکاییها داده شد که بازار ایران برای آنها بسته است. همین مسئله، زمینهساز توقفهایی شد که در نهایت با ترامپ به اوج رسید. علاوه بر آن، عناصر رادیکال در کابینه ترامپ که رویکردی شخصی علیه ایران داشتند، به خروج از برجام کمک کردند. در نتیجه، امیدی به توافق مجدد باقی نماند.
فشار داخلی و مخالفتهای دلواپسان چگونه بر سرنوشت برجام تأثیر گذاشت؟
مخالفان داخلی، تیم مذاکرهکننده را تحت فشار زیادی قرار دادند و اتهامات سنگینی به آنها وارد کردند. این مخالفتها با سیاستهای عناصر رادیکال در دولت ترامپ همزمان شد. در چنین فضایی، نه تنها مذاکرات به نتیجه نرسید، بلکه دیوار بیاعتمادی میان ایران و آمریکا بلندتر شد. حتی تلاشهای میانجیگرایانه برخی کشورها، مانند فرانسه، به دلیل این بیاعتمادی ناکام ماند.
چقدر احتمال میدهید ترامپ دوباره به دنبال توافق با ایران باشد؟
ترامپ امروز، با تجربههای گذشتهاش، نسبت به دوره اول ریاست جمهوریاش تغییر کرده است. او احتمالاً متوجه فرصتهایی شده که از دست داده است. اما باید دید شرایط داخلی آمریکا و همچنین وضعیت جهانی چگونه پیش خواهد رفت. مسائلی مانند جنگ اوکراین یا تحریمهای روسیه، همه فضا را تغییر داده است. درباره ایران هم با توجه به تحولات داخلی، احتمال توافق بستگی به تصمیمات حاکمیت و تعاملات جدید دارد.
ایران امروز نسبت به دوران دولت سیزدهم چقدر متفاوت است؟
دولت جدید با شعار گشایش در روابط بینالمللی آغاز به کار کرد، اما تحریمهای جدید اروپا و چالشهایی که در روابط ایران با غرب به وجود آمد، مسیر را دشوارتر کرد. ما در شرایطی قرار داریم که ارتباطاتمان با کشورهای اروپایی به پایینترین حد خود رسیده است. این وضعیت به نفع هیچیک از طرفین نیست. برای بهبود شرایط، نیازمند کاهش تنشها و ایجاد تعاملات مثبت هستیم.
برجام از دید شما چه جایگاهی دارد؟ آیا امکان احیای آن وجود دارد؟
برجام عمری نزدیک به ۹ سال دارد و فرصتهای زیادی برای اجرایی شدنش وجود داشت. اما با توجه به شرایط فعلی ایران، آمریکا و اروپا، برجام دیگر قابلیت اجرایی ندارد. اگر قرار است مذاکرهای صورت گیرد، باید بر مبنای شرایط جدید و نیازهای امروز باشد
نظر شما درباره تنشهای منطقهای، بهویژه با اسرائیل چیست؟
شرایط منطقه حساس و پرتنش است. رژیم صهیونیستی به دنبال ایجاد درگیریهای بیشتر است، اما ایران همواره اعلام کرده که به صلح و ثبات منطقه پایبند است. اگرچه اقدامات تجاوزکارانه اسرائیل بیپاسخ نخواهد ماند. ما نیازمند خردورزی و جلوگیری از اشتباهاتی هستیم که میتواند جنگی فراگیر ایجاد کند
درباره جزایر سهگانه و ادعاهای اخیر برخی کشورها بگویید.
جزایر سهگانه بدون شک متعلق به ایران هستند. متأسفانه ما گاهی در دفاع از حقوقمان کمکاری کردهایم. وقتی از جامعه جهانی فاصله میگیریم، دیگران فرصت میکنند بهجای ما روایتهای نادرست ارائه دهند. باید فعالتر عمل کنیم و حضور خود را در عرصههای بینالمللی تقویت کنیم.
و در نهایت، آینده روابط ایران و جهان را چگونه میبینید؟
برای پیشرفت در روابط خارجی، نیاز به تعامل با تمام کشورها داریم. نمیتوان بدون ارتباط با اروپا، روابط خوبی با چین یا روسیه داشت. سیاست خارجی معقول باید متوازن باشد و بر اساس احترام متقابل با همه کشورها تعامل کند. امیدوارم شرایط آینده به سمتی برود که شاهد کاهش تنشها و بازگشت به دیپلماسی فعال باشیم.
