مهاجرت نوری/نگاهی به ماموریت جدید وزارت ارتباطات به شرکت مخابرات که بزرگترین پروژه ارتباطی قرن است
بزرگترین پروژه زیرساختی ارتباطات کشور با مشارکت دولت و شرکت‌های خصوصی در حال اجراست.
علی پیرابی روزنامه‌نگار فناوری
بزرگترین پروژه زیرساختی ارتباطات کشور با مشارکت دولت و شرکت‌های خصوصی در حال اجراست. همه ما بارها به این پرسش فکر کرده‌ایم که چه شده کیفیت اینترنت در کشورمان رضایت‌بخش نیست یا اینکه بارها از زبان مسئولان خوانده یا دیده‌ایم که زیرساخت‌ها را به‌درستی توسعه نداده‌ایم و سیاست‌گذاری‌هایمان هم اصولی نبوده است.
نتیجه چه بوده، اعتراض‌های بی‌پایان به کیفیت اینترنت و عقب‌ماندگی‌های ساختاری. حالا وزارت ارتباطات و فناوری، ماموریتی برای شرکت مخابرات تعریف کرده تا این روند را با پروژه سوآپ اصلاح کند؛ ماموریتی که بزرگترین عملیات زیرساختی کشور در حوزه ارتباطات و اینترنت برای نجات زیرساختهای فرسوده ارتباطی کشور و خروج از بحران کیفیت اینترنت است. پروژه‌ای پنج‌میلیارد دلاری که با رویکرد وفاق طراحی شده و همه بازیگران و اپراتورهای ارائه‌دهنده خدمات اینترنت هم در آن مشارکت دارند.
چاره‌ای برای توسعه نامتوازن ارتباطات
سال‌هاست که کاربران و کسبوکارها بابت کیفیت پایین اینترنت شکایت دارند. از نگاه فنی، وضعیت فعلی، نتیجه مستقیم سیاست‌گذاری‌های غیراصولی و توسعه نامتوازن زیرساخت‌ها در دهه‌های گذشته بوده است. سال‌های متمادی بر توسعه شتاب‌زده اینترنت سیار و به‌حاشیه‌راندن کامل پهن‌باند ثابت اصرار شد که نتیجه‌‌اش اشباع ظرفیت‌های توسعه‌ای شبکه و افت فاحش کیفیت بود؛ روندی که کارشناسان آن را یکی از چند اشتباه تاریخی سیاست‌گذاری ارتباطات در کشور می‌دانند که سبب شد، بیش از ۷۰ درصد ترافیک دیتای کشور بر بستر شبکه‌های موبایلی منتقل شود؛ شبکه‌هایی که ظرفیت‌شان هرگز پاسخگوی نیازهای نوین چون استریم ویدئو، هوش مصنوعی و خدمات دیجیتال مبتنی بر پهنای باند بالا نبوده و نیست.
اما اکنون دولت چهاردهم با یک رویکرد تحولی، قصد اصلاح این روند را دارد. پروژه ملی سوآپ، محور این تحول بنیادین در صنعت ارتباطات و فناوری اطلاعات کشور است. به‌طور ساده، سوآپ جایگزینی فیبر نوری به‌جای کابل‌های مسی قدیمی است اما نه‌تنها اقدامی فنی، بلکه گامی تمدنی در مسیر تحقق انقلاب صنعتی چهارم و توسعه عدالت ارتباطی در ایران لقب گرفته است.
ریشه‌های یک بحران
شبکه ارتباطات ثابت ایران، از سال ۱۳۰۴ که توسعه کابل مسی آغاز شد، بر پایه این زیرساخت قدیمی گسترش یافته است. امروزه اما این شبکه دیگر پاسخگوی نیاز سرعت، کیفیت و پهنای باند نسل جدید نیست. کارشناسان و تحلیلگران سال‌ها هشدار می‌دادند که فرسودگی تجهیزات مسی به‌حدی رسیده که حتی سوئیچ‌های این شبکه در دنیا دیگر تولید نمی‌شوند. این مشکل زمانی تشدید شد که دیدگاه درستی برای توسعه ارتباطات ثابت وجود نداشت. بزرگترین اپراتور کشور (مخابرات ایران) با تحولات جهانی همگام نبود و از آن‌طرف نیز استراتژی‌های مشخصی برای توسعه و بهره‌برداری بهینه از زیرساختهای ارتباطی کشور وجود نداشت. دامپینگ اپراتورهای موبایل و ارزان‌بودن سرویس‌های سیار نیز وضعیت را چنان بحرانی کرد که دیگر سرمایه‌گذاری در بخش ارتباطات ثابت برای کسی جذابیت نداشت.
نتیجه این شد که تلاش‌های محدود قبلی طی یک‌دهه گذشته برای توسعه شبکه پهن‌باند فیبر نوری، به‌دلیل توسعه هم‌زمان دو شبکه مسی و فیبر، با سرعت مطلوب پیش نرفت. روشن است در وضعیتی که ۷۰ درصد ترافیک کاربران ایرانی از بستر شبکه‌های موبایلی می‌گذرد و کیفیت ارتباطات هم پاسخگوی نیازها نیست، یک راه بیشتر نمی‌ماند و آن، مهاجرت از زیرساختهای قدیمی و توسعه مبتنی بر فناوری فیبر نوری است. راهکاری‌که در کشورهای دیگر نیز به‌نوعی آزموده شده و جواب داده است. مسیری‌که گرچه در کشورهای پیشرفته‌ای مانند اسپانیا، فرانسه، آلمان، انگلیس، آمریکا و چین نیز انجام شده و در برخی موارد تا ۱۰ سال طول کشیده، اما جواب داده است.
کلان‌پروژه‌ای ملی با رویکردی جدید
اگر بپذیریم که مهاجرت کامل از زیرساخت ارتباطات سیار به شبکه پهن‌باند فیبر نوری، تنها راه پیش‌روست، پروژه سوآپ قرار است همین چشم‌انداز را محقق کند؛ پروژه‌ای که در آن قرار است صنعت ارتباطات ایران به‌طور کامل متحول شود. با رویکرد ایجاد و افزایش اتصال کاربران و مدیریت کلان وزارت ارتباطات، راهبری سازمان تنظیم مقررات و ارتباطات رادیوئی به فاز اجرایی رسیده و آن‌طور که مسئولان وزارت ارتباطات می‌گویند، برنامه‌شان این است که تا پایان برنامه ششم توسعه۲۰ میلیون پوشش فیبر نوری در کشور ایجاد شود و تا پایان دولت چهاردهم نیز پوشش سراسری ایجاد شود.
طراحی پروژه در ۳۱ مرکز استان انجام شده و عملیات اجرایی آن نیز به‌صورت هم‌زمان آغاز شده است. علاوه بر این، تامین مالی پروژه صورت گرفته و سرمایه‌گذاران بزرگی به آن پیوسته‌اند. دراین‌زمینه محمد جعفرپور، مدیرعامل شرکت مخابرات ایران، از سرعت‌بخشی به پروژه مهاجرت کامل از کابل مسی به فیبر نوری در کشور خبر داده و گفته است: «هدف ما اتصال همه مشترکین کابل مسی ـ چه صوتی و چه دیتا ـ به شبکه فیبر نوری است تا خدمات را با کیفیت و پایداری بالا و سرعت‌هایی تا ۱۰۰۰ مگابیت بر ثانیه دریافت کنند.»
حل موانع حقوقی و تأمین مالی
یکی از چالش‌های اصلی در مسیر توسعه سوآپ، موانع قانونی مربوط به تأمین مالی و پرداخت مشوق‌ها به اپراتورهای موبایل و اینترنت و بود. مشوق‌هایی که گفته میشود، در دولت سیزدهم تا ۸ ماه هم متوقف مانده بود.
وزارت ارتباطات دولت چهاردهم اما گام‌هایی فراتر از اینها برداشت که یکی از آنها تاسیس صندوق توسعه فیبر نوری بود. صندوق، ماموریت تأمین مالی توسعه شبکه فیبر نوری را دارد و قرار است به پروژه اتصال پرسرعت اینترنت ثابت سرعت بخشد. معاونت‌های مختلف نیز در سطح وزارت ارتباطات هرکدام به‌نوعی در تلاش برای اقتصادی‌سازی پروژه و حل‌مسئله در سطح حکمرانی‌اند؛ یعنی تبدیل طرح‌های زیرساختی به پروژه‌های به‌اصطلاح بانک‌پذیر. در پروژوه سوآپ این امر از طریق طراحی مدل‌های درآمدی قابل اتکا، پیش‌خرید ظرفیت و تضمین‌های محدود ریسک‌های غیرفنی امکان‌پذیر میشود.
گامی در مسیر عدالت ارتباطی
درحال‌حاضر حدود ۶۰۰ هزار مشترک فیبر نوری در کشور وجود دارد که این آمار در برابر مقایسه با ۲۷ میلیون مشترک مخابرات، نیاز جدی به اتصال‌های جدید را نشان می‌دهد. وزارت ارتباطات می‌گوید، طرح را براساس نیازمندی و چگالی جمعیتی پیش می‌برد تا همه مشترکان به فیبر نوری متصل شوند و عدالت اجتماعی دراین‌زمینه رعایت خواهد شود.
در اجرا نیز وزارت ارتباطات تدابیری اندیشیده، که کاملاً حمایتی است، همچنین در این پروژه اجرای کابل‌کشی فیبر نوری داخلی ساختمان‌ها و اتصال مشترکان را کاملاً رایگان انجام می‌دهد. این یعنی هزینه دو میلیون تومانی اتصال به ساختمان، حذف شده و مشترکین تنها هزینه مودم را پرداخت می‌کنند. پروژه سوآپ فراتر از یک ارتقای ساده در سرعت اینترنت است و مزایای راهبردی متعددی برای کشور به‌همراه خواهد داشت.
پروژه‌ای استراتژیک و حیاتی که اجرای آن تحت نظارت و مدیریت عالی وزارت ارتباطات، تأثیری چشمگیر بر بهبود تجربه کاربران درخصوص افزایش سرعت و کیفیت اینترنت خواهد داشت؛ تاجایی‌که پیش‌بینی میشود رتبه ایران را در رتبه‌بندی جهانی سرعت اینترنت ثابت که درحال‌حاضر حدود ۱۲۰ است، به‌شکل قابل‌توجهی بهبود می‌دهد. مسئولان در وزارت اتباطات تأکید می‌کنند که اجرای کامل پروژه سوآپ تا یک‌ونیم درصد هم ممکن است به رشد تولید ناخالص داخلی کشور اضافه کند.
برخی برآوردها هم نشان می‌دهد به‌ازای هر یک‌میلیون اتصال فیبر نوری، بیش از ۱۰ هزار شغل مستقیم و ۳۰ هزار شغل غیرمستقیم ایجاد میشود و به تحقق اهداف کلان دولت الکترونیک نیز کمک زیادی می‌کند. در پروژه سوآپ، شرکت ارتباطات زیرساخت متولی بهره‌برداری از شبکه شده است؛ یعنی ظرفیت‌های بین‌الملل، شبکه ملی انتقال و لایه‌های بالادستی که ستون‌فقرات اینترنت کشور را می‌سازند، بر عهده این شرکت است. سازمان تنظیم مقررات و ارتباطات رادیوئی هم وظیفه نظارت بر کیفیت شبکه و عملکرد اپراتورهای ارتباطی را برعهده دارد. یعنی شاخص‌های کیفی را تعریف و عملکردها را ارزیابی می‌کند و سازوکارهای تشویق یا تنبیهی را اعمال می‌سازد.
در بُعد سرمایه‌گذاری، صندوق فیبر مامور تامین مالی توسعه شبکه میشود تا اتصال پرسرعت ثابت برای منازل و کسبوکارها شتاب بگیرد. همچنین در این پروژه حداکثر استفاده از تجهیزات و تولیدات داخلی انجام میشود و تمام کارخانه‌های فیبر نوری کشور در تأمین تجهیزات مشارکت دارند و نگرانی‌ها از بابت تحریم‌ها را رفع می‌کند. برای اطمینان از تحقق اهداف، عملکرد اپراتورها نیز به‌طور مستمر رصد میشود. به‌عبارتی‌دیگر، شرکت‌ها موظف شده‌اند ظرف یک‌ماه پس از ایجاد پوشش، اتصال را برای کاربران فراهم کنند.
وفاق بر بستر فناوری
پروژه سوآپ و گذار از شبکه مسی به فیبر نوری، از یک منظر، نه یک جابه‌جایی در اجرای زیرساختهای پسیو، بلکه آزمونی بزرگ برای سنجش ظرفیت وفاق حکمرانی و هم‌زیستی هوشمند در مجموعه ارکان ارتباطی کشور است. وزارت ارتباطات همواره تاکید داشته، این پروژه زیرساختی ملی در صورتی به اهداف خود می‌رسد که همه بازیگران، اعم از شرکت مخابرات ایران به‌عنوان مجری و صاحب اصلی شبکه، اپراتورهای خصوصی اینترنت یعنی شرکت‌های دارای پروانه UNSP و حتی اپراتورهای موبایل در آن مشارکت و هم‌افزایی کنند. در چارچوب این وفاق فناورانه، نقش وزارت ارتباطات و سازمان تنظیم مقررات به‌عنوان حکمران و ناظر، از این نظر حیاتی است که دو هدف متضاد را به‌طور هم‌زمان محقق می‌کند.
یکی تسریع در توسعه فیبر نوری برای ارتقای کیفیت و پوشش سراسری و دیگری، حفظ فضای رقابتی و جلوگیری از انحصارگرایی در بازار سرویس‌دهی فیبر نوری. این تعادل از آن‌جهت که بخش خصوصی نگران اجرای شتاب‌زده و بدون چارچوب پروژه سوآپ است، اهمیت دارد. ازجهتی نیز، آنها تجربه حذف تدریجی از بازار و بی‌ثمر ماندن سرمایه‌گذاری‌های پیشین‌شان را دارند. از این رو وزارت ارتباطات در دولت چهاردهم، مدل اقتصادی شفاف، الزام‌آور و برد-بردی را تنظیم کرده که در آن، مالکیت مشترکان فعلی اپراتورهای خصوصی تضمین شود و شبکه جدید فیبر نوری به ابزار تمرکز قدرت تبدیل نشود. درعمل نیز، با استقرار چنین چارچوبی و با تعهد همه‌طرف‌ها به اصل همکاری و مشارکت‌جمعی در پروژه‌ای ملی است که پروژه سوآپ به تحولی زیرساختی و الگویی موفق از مدیریت منابع و توسعه پایدار در کشور تبدیل میشود.
انقلاب ارتباطی یک‌قرن بعد
پروژه ملی سوآپ، درحقیقت آغاز عصر جدید شبکه‌های هوشمند در مخابرات ایران است. پس از حدود یک‌قرن اتکا به زیرساختهای مسی، این تحول نه‌تنها پایداری و کیفیت اینترنت را به‌صورت چشمگیری بهبود می‌بخشد، بلکه مدل‌های درآمدی و زنجیره ارزش شرکت‌های فعال در زنجیره ارتباطات را نیز دگرگون می‌کند. با تامین مالی قاطع از طریق صندوق فیبر نوری، اعمال نظارت سختگیرانه از سوی رگولاتوری و مهم‌تر از همه، رایگان‌سازی اتصال برای همه کاربران، به‌نظر می‌رسد این‌بار وزارت ارتباطات راه‌حلی واقعی برای خروج از بحران کیفیت دارد.
درسی که دولت چهاردهم از دهه‌ها توسعه نامتوازن زیرساختهای ارتباطی کشور گرفته، این است که سرویس پهن‌باند پیشرفته تنها با فیبر نوری گسترده و اتصال واقعی کاربر نهایی محقق خواهد شد؛ مسیری که دنیا نیز آن را درک کرده و اکنون ایران، ناگزیر از پیمودن آن با سرعتی بیشتر از گذشته است تا زیرساختهای خود را برای انقلاب صنعتی چهارم و خدمات دیجیتال آینده، آماده کند.
