لحظه دگردیسی پــول

15 سال پیش بیت‌کوین به‌عنوان اولین رمزارز جهان پا به عرصه حیات گذاشت و مفهوم سنتی پول را به چالش کشید. در آن زمان و سال‌های پس از آن، پیشرفت‌های فناورانه در همه عرصه‌ها روزبه‌روز گسترده‌تر می‌شدند و عجیب بود اگر مفهوم قدیمی پول بدون تغییر باقی می‌ماند. مسیری که اسکناس و اعتبار طی سده‌ها طی کرده بود، به تحول نیاز داشت.

پس از بیت‌کوین، سایر ارزهای دیجیتال نیز پا به عرصه وجود گذاشتند. بعضی از آنها مانند بیت‌کوین پشتوانه قوی فناورانه داشتند که از ارزش‌شان محافظت می‌کرد و برخی نیز صرفاً تمرکزشان برای کسب اعتبار بر فراگیری و رسیدن به توافق جمعی بود؛ چنان که طلا براساس توافق جهانی به‌عنوان فلزی باارزش مبادله می‌شود.

همان‌طور که زمانی ارز فیات به‌جای مبادله کالا‌به‌کالا و سیستم تهاتر بر مبنای ارزش فلزات گرانبهایی چون طلا و نقره قرار گرفت تا تبادل را ساده‌تر کند، ارز دیجیتال نیز دارای ویژگی‌هایی بود که نقاط ضعف ارز فیات را پوشش می‌داد. فیات (Fiat) که یک کلمه لاتین است، در دنیای اقتصاد به پولی اطلاق می‌شود که ارزش ذاتی نداشته و ارزش آن توسط دولت تعیین می‌شود.

بر این مبنا، پول رسمی کشورها ارز فیات به حساب می‌آیند و وابستگی به دولت و تمرکزگرایی و تورم در زمره ضعف‌های این کلاس دارایی قرار می‌گیرند. ارزهای دیجیتال که بر بستر غیرمتمرکز بلاکچین شکل می‌گیرند، با کنار زدن همین معضلات توانسته‌اند به‌عنوان یک کلاس دارایی جدید جای پای خود را در دنیای بازارهای مالی محکم کنند.

حالا امور مالی سنتی یا TradFi (Traditional Finance) در مقابل امور مالی غیرمتمرکز یا DeFi (Decentralized Finance) قرار گرفته است؛ یک سیستم مالی جدید که برخلاف مدل‌های سنتی از سلطه دولت‌ها بیرون است و به واسطه‌هایی چون بانک‌ها و مؤسسات مالی و اعتباری نیازی ندارد. 

مردم و شرکت‌ها؛ علاقه‌مند به رمزارزها

هرچند در ابتدا به مفهوم ارزهای دیجیتال دید مثبتی وجود نداشت، اما به‌مرور ویژگی‌های جذاب آن باعث افزایش استقبال از این کلاس دارایی شد. به‌طوری‌که براساس گزارش کریپتو دات‌کام، تا پایان سال 2023 حدود 580 میلیون نفر در سراسر جهان روی ارزهای دیجیتال سرمایه‌گذاری کرده و کاربر این فضا بوده‌اند و بحث‌های بسیاری درباره نحوه تنظیم‌گری درخصوص این کلاس دارایی در دولت‌ها مطرح شده است.

بیت‌کوین حالا به‌عنوان یک دارایی ارزشمند در سبد دارایی شرکت‌ها ایفای نقش می‌کند. اسکوئر (Square)، یک شرکت فناوری مالی آمریکایی که جک دورسی، بنیان‌گذار توییتر آن را تأسیس کرده، در سال 2020 سرمایه‌گذاری قابل توجهی روی بیت‌کوین انجام داد. یک سال بعد، تسلا، شرکت سازنده خودروهای برقی که متعلق به ایلان ماسک است نیز از سرمایه‌گذاری هنگفت خود روی بیت‌کوین پرده برداشت.

هرچند به سبک سایر سرمایه‌گذاری‌های ایلان ماسک، این اقدام با جنجال‌های بزرگی همراه بود و این شرکت بعدتر به بهانه آسیب‌های زیست‌محیطی بخشی از بیت‌کوین‌های خود را مجدداً به فروش رساند، اما شرکت‌های دیگر در مورد این کلاس دارایی، ثابت‌قدم‌تر عمل کردند. شرکت میکرواستراتژی (MicroStrategy)، یک شرکت نرم‌افزاری که در حوزه هوش تجاری فعالیت می‌کند، در چند سال اخیر بخش قابل‌توجهی از دارایی‌های خود را به خرید بیت‌کوین اختصاص داد.

آنها گفته‌اند این کار را برای حفاظت از ارزش دارایی‌ها در برابر تورم و سرمایه‌گذاری روی یک دارایی دیجیتال آینده‌دار انجام داده‌اند. شرکتSemler Scientific که در زمینه فناوری سلامت فعال است، اخیراً استراتژی جدید خزانه‌داری خود را اعلام کرده و حدود 40 میلیون دلار را صرف خرید بیت‌کوین کرده است. شرکت خدمات هتلداری ژاپنی «متاپلنت» به‌عنوان دارایی ذخیره خزانه خود، به ارزش یک میلیارد ین (7/2 میلیون دلار آمریکا) بیت‌کوین خریده است.

در چند سال گذشته، بیت‌کوین به‌دلیل عدم قطعیت‌های مداوم اقتصاد کلان، تنش‌های ژئوپلیتیک و عملکرد بهتر آن در مقایسه با دارایی سنتی، به‌مرور توانسته جایگاه خود را به‌عنوان یک دارایی مطمئن بهبود دهد و استقبال شرکت‌های بزرگ از این رمزارز، یکی از نتایج این اتفاق است.

در ایران نیز این حوزه تقریباً همزمان با سایر کشورها شناخته شد و این مدل از سرمایه‌گذاری طرفدارانی یافت. بنا بر گزارش سال 2023 شرکت تبادل رمزارز نوبیتکس، چیزی در حدود 15 میلیون نفر کاربر در کشور وجود دارد که روی این بازار سرمایه‌گذاری کرده‌اند و به خرید و فروش رمزارزها می‌پردازند. البته از آن زمان تا امروز اتفاقات زیادی در این بازار رخ داده، نوسانات بازار برای کاربران شکل جذاب‌تری به خود گرفته است.

به علاوه به احتمال زیاد، ماجرای نات‌کوین، همستر و سایر توکن‌های بازی‌های تلگرامی که در سال 2024 سر‌و‌صدای بسیاری ایجاد و در ایران نیز طرفداران زیادی را به خود جلب کردند، به شکل محسوسی بر تعداد کاربران این فضا افزوده باشد. هرچند رگولاتوری این حوزه در ایران همچنان بلاتکلیف است و نتوانسته شناخت درستی از این کلاس دارایی جدید پیدا کند، اما به‌نظر می‌رسد کسب‌و‌کارها و کاربران در کشور چند گام پیش‌تر باشند.

درواقع عطش کاربران برای حضور در این بازار مالی جدید از یک‌سو و محدودیت‌های روزافزون برای حضور آنها در صرافی‌های رمزارزی معتبر بین‌المللی به‌دلیل تحریم‌ها از سوی دیگر، سبب شد کسب‌و‌کارهایی شکل بگیرند تا مردم بتوانند با کنار زدن محدودیت‌ها، به سرمایه‌گذاری در این حوزه بپردازند؛ بدون اینکه در دام کلاهبرداران و شبکه‌های زیرزمینی بدون مجوز بیفتند. یکی از شرکت‌هایی که تلاش داشته با ایجاد ویژگی‌هایی فاصله میان نیاز مردم و امکانات موجود را پر کند، نوبیتکس است.

ویژگی‌هایی که محصول دنیای مالی غیرمتمرکز یا همان دیفای هستند و برای کسانی که می‌خواهند تجربه حرفه‌ای‌تری از بازار تبادل رمزارز داشته باشند، راهگشا خواهد بود. اما این امکانات چه هستند و چطور تلاش دارند تا تجربه کاربر ایرانی را از حضور در فضای تبادل رمزارزها بهبود دهند؟ 

معامله با جیب بزرگ‌تر

یکی از ویژگی‌هایی که به کاربران اجازه می‌دهد سود بیشتری از بازار تبادل رمزارزها به دست بیاورند، معاملات تعهدی است. معامله تعهدی به‌نوعی از معاملات در بازارهای مالی اطلاق می‌شود که در آن فرد با ارائه وجهی برای تضمین، می‌تواند وارد معاملاتی بزرگ‌تر از سطح دارایی‌های خود شود. به‌عنوان مثال فرض کنید شما می‌خواهید یک میلیون تومان روی بیت‌کوین سرمایه‌گذاری کنید.

چنانچه از قابلیت معامله تعهدی بهره ببرید و اهرم 5x را انتخاب کنید، می‌توانید با سرمایه‌ای پنج میلیون تومانی، خریدوفروش خود را انجام دهید. اهرم یا لورج (Leverage) درواقع یک نسبت است که نشان می‌دهد شما چند برابر سرمایه اولیه خود می‌توانید در بازار فعالیت کنید. در معاملات تعهدی نوبیتکس، تریدر دارایی خود را به‌عنوان وجه تضمین در کیف پول تعهدی خود قفل کرده و در ازای آن وکالت خرید یا فروش یک رمزارز را به‌اندازه چند برابر وجه تضمین از استخر دارایی وکالت‌دهنده‌ها دریافت می‌کند.

سودی که تریدر از خرید‌و‌فروش تعهدی به دست می‌آورد، میان او و وکالت‌دهندگانی که با حضور در استخر مشارکت، امکان معامله تعهدی را فراهم کرده‌اند، تقسیم می‌شود. برای اینکه سرمایه وکالت‌دهندگان از بین نرود، حدی برای ضرر معاملات تعهدی در نظر گرفته می‌شود. چنانچه تریدر به آن حد ضرر نزدیک شود، از سوی صرافی به او هشدار داده می‌شود که خطر از دست رفتن سرمایه تضمینی و لیکوئید شدن او وجود دارد.

چنانچه تریدر به حد ضرر برسد، امکان معامله تعهدی از او سلب می‌شود و وجهی که برای تضمین در کیف پول تعهدی خود نگه داشته بود، صرف جبران ضرر و زیان کسانی می‌شود که در استخر مشارکت به شکل‌گیری این معامله تعهدی کمک کرده بودند. 

معاملات تعهدی ریسک بالاتر و همچنین امکان دریافت سود بالاتری نیز دارند. همان‌طور که ممکن است تریدر سرمایه اولیه خود را از دست بدهد، این امکان نیز وجود دارد که بتواند چندین برابر سودی را که می‌توانست از طریق معاملات اسپات کسب کند، به دست آورد. زیرا با سرمایه‌ای چند برابر دارایی اولیه خود وارد بازار معاملات شده است. معامله اسپات همان معامله نقدی است که در آن دارایی فرد به‌صورت آنی و براساس قیمت بازار در همان لحظه، خریداری یا فروخته می‌شود.

برای درک بهتر مفهوم معامله تعهدی، لازم است درباره استخر مشارکت و ویژگی‌های آن نیز بدانیم. استخر مشارکت مانند یک صندوق مشترک عمل می‌کند و کاربران با قرار دادن دارایی‌های خود در آن، در سود و زیان معاملات تعهدی سایر کاربران شریک می‌شوند. حضور در استخر مشارکت ویژه کاربرانی است که قصد نگهداری دارایی رمزارزی خود را دارند، اما مضاف بر این علاقه‌مند هستند از نوسانات بازار سودی کسب کنند.

این افراد با قرار دادن دارایی خود در استخر مشارکت، درواقع سرمایه مورد نیاز برای انجام معاملات تعهدی تریدرها را فراهم می‌کنند و در این معاملات شریک می‌شوند. در نوبیتکس شکل‌گیری استخر مشارکت برای هر رمزارز براساس میزان تقاضای کاربران است، اما ملاحظاتی نیز وجود دارد تا کاربران دچار ضرر و زیان‌های سنگین نشوند و به همین دلیل در شرایطی که قیمت یک رمزارز نوسانات بسیار شدیدی را تجربه می‌کند، استخر مشارکت و امکان انجام معامله تعهدی شکل نمی‌گیرد.

امکان معاملات تعهدی در این پلتفرم نیز براساس دستورالعمل فروش تعهدی اوراق بهادار، با رعایت موازین قانونی و شرعی مصوب هیئت‌مدیره سازمان بورس و اوراق بهادار و کمیته فقهی بورس در اختیار کاربران قرار گرفته است. این مفهوم معادل short sell/ Buy long در بازارهای جهانی است، با این تفاوت که در معاملات تعهدی نوبیتکس بهره، وام و قرض وجود ندارد و قراردادها در قالب وکالت خریدوفروش تعریف شده است. نحوه محاسبه سود و زیان حضور در استخر مشارکت و انجام معاملات تعهدی ممکن است در هر صرافی متفاوت باشد و نوبیتکس به‌شکلی شفاف این روند و محاسبات را در وب‌سایت خود توضیح داده است.

معاملات تعهدی و استخر مشارکت، ازجمله ویژگی‌های دیفای (DeFi) یا همان سیستم مالی غیرمتمرکز هستند که در حال تغییر معادلات سیستم مالی سنتی است. هرچند باتوجه به ویژگی‌های این بازار مالی، لازم است کاربرانی در معاملات تعهدی شرکت کنند که تجربه بیشتری از بازارهای مالی دارند و ریسک‌پذیری آنها نیز بالاتر است.

استیکینگ و یک پاداش شیرین

بسیاری از کاربران علاقه، دانش یا زمان کافی برای رصد دائمی بازار رمزارزها و نوسان‌گیری ندارند. این افراد ترجیح می‌دهند روی چند پروژه آینده‌دار سرمایه‌گذاری کنند و چند سال بعد از ثمره این سرمایه‌گذاری بهره ببرند. در سیستم مالی غیرمتمرکز برای این افراد امکاناتی در نظر گرفته شده تا ضمن کسب سود بیشتر از سرمایه‌گذاری خود، بتوانند به رشد و توسعه پروژه‌های دیفای نیز یاری رسانند.  

حضور در استخر مشارکت، تنها کاری نیست که نگه‌دارندگان یا اصطلاحاً هولدرهای یک رمزارز می‌توانند از طریق آن کسب سود کنند. روش دیگری که برای این منظور وجود دارد و نوبیتکس برای اولین‌بار در ایران آن را راه‌اندازی کرد، استیکینگ است. در این روش، شما اجازه می‌دهید رمزارزتان در شبکه بلاکچین همان رمزارز قفل یا به‌اصطلاح استیک شود.

این کار شما طی الگوریتم اثبات سهام، به آن شبکه بلاکچین کمک می‌کند تا بتواند بلاک‌های جدیدی ایجاد کند؛ چیزی شبیه به کاری که ماینرها برای به دست‌آوردن بیت‌کوین با الگوریتم اثبات کار انجام می‌دهند. به سبب اعتباری که کاربر با استیک کردن دارایی‌اش در شبکه بلاکچین به آن شبکه اعطا کرده و مشارکتی که از این طریق در حفظ امنیت و توسعه آن داشته، به‌عنوان پاداش از سوی آن شبکه به میزان دارایی رمزارزی‌اش افزوده می‌شود. این پاداش‌ها در اکثر مواقع از جنس همان ارز دیجیتال هستند، اما گاهی برخی شبکه‌ها، توکن‌های جدیدی را به عنوان پاداش استیکینگ به کاربران ارائه می‌دهند. 

اثبات سهام یک مکانیسم اجماع در شبکه‌های بلاکچینی است که در آن کاربران توکن‌های خود را در شبکه قفل یا استیک کرده و به‌عنوان اعتبارسنج در شبکه فعالیت می‌کنند. اعتبارسنج‌ها به پردازش تراکنش‌ها و ایجاد بلاک‌های جدید در شبکه بلاکچین کمک کرده و در ازای آن پاداش دریافت می‌کنند. مکانیسم اجماع روشی برای رسیدن به توافق، اعتماد و امنیت در سیستم‌های کامپیوتری غیرمتمرکز است.

این مفهوم، با گسترش شبکه‌های غیرمتمرکز و توزیع‌شده کامپیوترها مورد توجه قرار گرفت. در این سیستم‌ها، اطلاعات و داده‌ها در تعداد زیادی از کامپیوترها در موقعیت‌های مکانی مختلف ذخیره می‌شود. یکی از مهم‌ترین چالش‌های چنین سیستم‌هایی، جلوگیری از دستکاری و دسترسی غیرمجاز داده‌هاست. بنابراین به روشی نیاز است که تضمین کند داده‌های سیستم بدون توافق همه اعضا تغییر نمی‌کند و دستکاری نمی‌شود. این روش همان چیزی است که به آن مکانیسم اجماع گفته می‌شود. 

روش‌های مختلفی برای اجماع در شبکه‌های بلاکچینی وجود دارد. اثبات کار (Proof of Work) یا به اختصار PoW، اولین الگوریتم اجماع در شبکه‌های بلاکچینی بود که در بلاکچین بیت‌کوین پیاده‌سازی شد. مشارکت‌کنندگان در این مکانیسم اجماع که به آنها ماینر هم گفته می‌شود، باید اثبات کنند که برای اضافه‌کردن یک بلاک به بلاکچین، توان پردازشی سنگینی را در اختیار شبکه قرار داده‌اند. بعد از بیت‌کوین، شبکه‌های دیگری مانند لایت‌کوین، مونرو، دوج‌کوین و بیت‌کوین‌کش نیز از این مکانیسم استفاده کردند. به‌دلیل مصرف انرژی بالا در این الگوریتم، سازوکارهای دیگری نیز ایجاد شدند که اثبات سهام (PoS) یکی از آنها بود. به‌عنوان مثال شبکه بلاکچین اتریوم از این الگوریتم استفاده می‌کند.

توضیح گسترده‌تر درباره ساختار مکانیسم اجماع، اثبات سهام و نقشی که استیکینگ در این میان ایفا می‌کند، به نگاه تخصصی‌تری نیاز دارد که از حوصله این متن خارج است. هرچند کاربر با استیک کردن ارز دیجیتال خود به یک اعتبارسنج در شبکه بلاکچین تبدیل می‌شود و در تأیید تراکنش‌ها و ایجاد بلاک‌های جدید نقش دارد، اما این فرآیند به‌صورت خودکار پس از استیکینگ صورت می‌پذیرد و به اقدام بیشتری از سوی کاربر نیازی نیست. 

تأمین نقدینگی به شیوه غیرمتمرکز

در سیستم مالی غیرمتمرکز یا دیفای، اگر پلتفرمی به تأمین نقدینگی نیاز داشته باشد، از روش‌های اقتصاد سنتی مانند دریافت وام یا جذب سرمایه کمک نمی‌گیرد، بلکه نقدینگی مورد نیاز خود را از کاربران دریافت کرده و در ازای آن به کاربرانی که در جریان تأمین نقدینگی مشارکت کرده‌اند، پاداش می‌دهد. دانستن این موضوع به فهم بیشتر «ییلد فارمینگ» کمک می‌کند؛ روشی که به کار سرمایه‌گذارانی می‌آید که علاقه‌ای به ترید کردن و کسب سود از نوسانات بازار ندارند و می‌خواهند دارایی‌شان را برای مدتی در حساب خود نگه دارند. 

عملیات ییلد فارمینگ در نوبیتکس تا حدود زیادی مشابه استیکینگ است، با این تفاوت که فرآیند دریافت پاداش از استیکینگ فقط برای رمزارزهایی ممکن است که از مکانیسم اجماع اثبات سهام استفاده می‌کنند، اما در ییلد فارمینگ این امکان برای رمزارزهای دیگر نیز فراهم است. به این ترتیب کاربر می‌تواند بدون نیاز به درگیر شدن با پیچیدگی‌ها و ملزومات ییلد فارمینگ در پلتفرم‌های دیفای و با استفاده از یک بستر یکپارچه، در ییلد فارمینگ رمزارزهای مختلف مشارکت کند. 

در ییلد فارمینگ دارایی شما برای کمک به فعالیت‌های مالی غیرمتمرکز در استخرهای نقدینگی قرار داده می‌شود. در عوض، کاربر پاداش‌هایی به صورت توکن‌های جدید یا درصد مشخصی از کارمزدهای معاملات را دریافت می‌کند. به زبان ساده‌تر، ییلد فارمینگ شبیه به سپرده‌گذاری پول در بانک است، با این تفاوت که به‌جای بانک، شما ارز دیجیتال خود را در اختیار پلتفرم‌های خاصی قرار می‌دهید و به‌جای سود بانکی، توکن دریافت می‌کنید. درواقع در این روش، کاربر علاوه بر کسب سود، به رشد و توسعه پروژه‌های دیفای کمک می‌کند.

نکته مهمی که مشابه استیکینگ و معاملات تعهدی وجود دارد، این است که پیش از تصمیم‌گیری درباره این مدل از سرمایه‌گذاری‌ها لازم است از جزئیات آن به‌طور کامل مطلع شوید و درباره مدل ورود و خروج از این طرح‌ها و آزادسازی دارایی رمزارزی خود، نحوه محاسبه سود و میزان آن، خطراتی که ممکن است در هر‌کدام از این روش‌ها متوجه سرمایه شما باشد و... اطلاعات جامع کسب کنید. صرافی‌های رمزارزی در این خصوص معمولاً ‌ه صورت شفاف عمل می‌کنند. به‌عنوان مثال در وب‌سایت نوبیتکس درباره مراحل انجام کار، نحوه محاسبه سود، نحوه خروج و آزادسازی دارایی و... به‌طور کامل صحبت شده تا کاربر دید درستی نسبت به سرمایه‌گذاری خود داشته باشد.

امنیت دارایی و حریم خصوصی بیشتر

سیستم مالی غیرمتمرکز ابزارهایی نیاز دارد تا تمرکززدایی را در همه مراحل حفظ کند. به همین جهت صرافی‌های رمزارزی غیرمتمرکز شکل گرفتند تا کاربران بتوانند تحت قراردادهای هوشمند به‌شکل مستقیم با سایر کاربران به تبادل رمزارز بپردازند. بیشتر صرافی‌های رمزارزی که می‌شناسیم، ازجمله نوبیتکس به‌صورت متمرکز اداره می‌شوند. در این صرافی‌ها یک نهاد مرکزی وجود دارد که مسئول نگهداری دارایی‌های کاربران، انجام تراکنش‌ها و حفظ امنیت پلتفرم است.

اما در صرافی‌های غیرمتمرکز که حریم خصوصی و امنیت بیشتری را تأمین می‌کنند، هیچ نهاد مرکزی وجود ندارد. تیم توسعه نوبیتکس نیز برای تکمیل سبد محصولات خود در حوزه دیفای، یک صرافی رمزارزی غیرمتمرکز به‌نام نوبی‌دکس ایجاد کرده است. کار کردن با صرافی‌های غیرمتمرکز معمولاً پیچیده‌تر است و استفاده از آن به کار کسانی می‌آید که به‌شکلی حرفه‌ای‌تر در بازار رمزارزها فعالیت می‌کنند.

همگام با جهان

تقابل دیفای و سیستم مالی سنتی پس از سال‌ها به مراحل حساسی رسیده است. استقبال کاربران به‌دلیل ویژگی‌های ذاتی آن، به پیشرفت‌هایی در ابزارهای سیستم مالی غیرمتمرکز منجر شده و شکل و شمایل قدرتمندتری از آن ساخته است. با وجود پیچیدگی‌های فناورانه و ضعف‌های تنظیم‌گری در این خصوص، می‌توان گفت این حوزه از معدود حوزه‌هایی است که در ایران توانسته گاه همگام و گاه با اندکی فاصله از کشورهای پیشرفته به جلو حرکت کند تا کاربران ایرانی نیز بتوانند از ظرفیت‌های این پدیده نوظهور استفاده کنند.

هرچند نام رمزارزها در ماه‌های اخیر بیش از هر چیز با توکن‌های بازی‌های تلگرامی گره خورده، اما قطعاً این همه ماجرا نیست و کاربران می‌توانند با شناخت ظرفیت‌های موجود و با استفاده از ابزارهای مختلف، از دارایی‌های خود در برابر تورم محافظت کنند و از سرمایه‌های سرگردان‌شان سود به دست آورند. 

به خاطر داشته باشید که این گزارش صرفاً جهت آشنایی افراد با سیستم مالی غیرمتمرکز و ابزارهای آن است و نمی‌توان آن را توصیه‌ای برای سرمایه‌گذاری در حوزه رمزارزها و استفاده از این ابزارها تلقی کرد.