تغییر روایتی عاشقانه به خوانشی شیطانی

زنده‌یاد آتیلا پسیانی را که از سال ۱۳۶۸ به همراه همسرش، فاطمه نقوی با هدف ایجاد یک گروه تجربی که ادامه‌دهنده راه کارگاه نمایش و تئاتر تجربی باشد اقدام به راه‌اندازی گروه تئاتر بازی کرد، بیش از هر چیز با همین‌گونه از تئاتر؛ تئاتر تجربی به یاد می‌آورند. آتیلا پسیانی که از روزگار نوجوانی توسط مادرش جمیله شیخی با مقوله تئاتر در تالار ۲۵ شهریور (سنگلج امروزی) آشنا شده بود، از ۱۶ سالگی پا به کارگاه نمایش گذاشت.

آن‌چه در مورد تئاتر مورد علاقه او گفته می‌شود این است که اگر تئاتر استاندارد با قواعد و مشخصه‌های معین ساخته و پرداخته می‌شود، تئاتر تجربی به دنبال رسیدن به فرمول و قواعد ناشناخته است و حاضر به پذیرش‌ شیوه‌های معین و مشخص نیست. فاطمه نقوی، همسر آتیلا پسیانی و ستاره و خسرو، فرزندانش، همچنین دوستداران آتیلا ازجمله شاگردانش، این روزها نخستین سالگرد نبودن کارگردانی علاقه‌مند به چنین شیوه‌ای از تئاتر را از سر می‌گذرانند. آتیلا پسیانی، چهاردهم مهرماه ۱۴۰۲ پس از تحمل یک دوره بیماری در ۶۶ سالگی درگذشت.

سالگرد درگذشت آتیلا پسیانی بهانه‌ای است برای نگاهی به یکی از بی‌شمار اجراهای او که در زمان حیاتش روی صحنه برد؛ «دیابولیک؛ رومئو و ژولیت». اثری به نویسندگی محمد چرمشیر براساس «رومئو و ژولیتِ» ویلیام شکسپیر که دو مرتبه، یک‌بار در سال ۱۳۹۵ و بار دیگر در سال ۱۳۹۷، هر دو بار در سالن استاد سمندریان تماشاخانه ایرانشهر روی صحنه رفت و فیلم‌تئاتر آن توسط نشر کانون فرهنگی - هنری نی‌داوود منتشر شده است. 

«دیابولیک؛ رومئو و ژولیت» اگرچه براساس نمایشنامه «رومئو و ژولیت» ویلیام شکسپیر بازنویسی شده است اما همان‌طور که در تغییر نام اثر مشهود است، چرمشیر بستر نمایشنامه اصلی را گرفته است و در بازخوانی نو (تغییر روایتی عاشقانه به خوانشی دیابولیک یا شیطانی)، اثر را به آن‌چه خود و گروه تئاتر بازی می‌خواسته تبدیل کرده است تا آتیلا پسیانی در تجربه‌ای نمایشی آن را با مخاطبان خود به اشتراک بگذارد.

در بازخوانی چرمشیر از پیکر اصلی نمایشنامه شکسپیر، نزاع دو خانواده و عشق دو شخصیت باقی‌مانده و با حفظ این چارچوب، تمام اجزای نمایشی فروریخته و ساختار و ساختمان نمایشی دیگری بالا می‌آید. تعدادی شخصیت حذف می‌شوند، تعدادی تغییر ماهیت و کارکرد می‌دهند و شخصیت‌های تازه‌ای افزوده‌ می‌گردند. ضمن اینکه بخشی از بازنویسی نمایشنامه وامدار فیلم «رومئو و ژولیت»، به کارگردانی باز لورمن است (دو خانواده رقیب که در کار فروش موادمخدر بر سر قلمرو با یکدیگر در نزاع هستند) و اتمسفر نمایش در حال‌وهوای توهم‌آلود و مخدرمحور می‌گذرد.

با این حساب باید گفت، درون‌مایه اثر نیز دگرگون‌شده و مسئله شخصیت‌ها دیگر آن نیست که در نمایشنامه شکسپیر سراغ داریم. سطح دیگری که به چارچوب اثر اضافه ‌شده، دنیای مردگان است. دنیایی که در نمایشنامه شکسپیر اثری از آن نیست. در این سطح که انجمن ارواح فارغ از اینکه چگونه کشته ‌شده‌اند و مناسبات زمینی چگونه است، به‌دنبال راه‌حلی برای زندگان هستند؛ هرچند راه به‌جایی نمی‌برند.  

پسیانی در «دیابولیک؛ رومئو و ژولیت» نشانه‌های ایرانی و غربی را در هم می‌آمیزد تا جهانی ویژه خلق کند، جهانی که ظاهراً وامدار قصه مشهور «رومئو و ژولیت» است، اما منحصربه‌فرد است. موسیقی تم بومی دارد اما شخصیت‌ها ایرانی نیستند. قصه در زمان مشخصی رخ نمی‌دهد ولی نشانه‌های امروزی مثل موبایل و مونوپاد، ارجاع به دنیای اطراف ماست.

«دیابولیک؛ رومئو و ژولیت» اقتباسی امروزی است، نه آنقدر وامدار تراژدی مشهور شکسپیر که تازگی و طراوت نداشته باشد و نه آنقدر در فاصله از منبع اولیه که بی‌هویت به‌نظر برسد. درعین‌حال قائم‌به‌ذات است و امتیازهایی دارد که محصول ایده‌های نویسنده و کارگردان است و تماشای دوباره آن در نخستین سالگرد غیاب آتیلا پسیانی خالی از لطف نیست.