اندیشیدن یعنی اندیشیدن درباره چیزی

در جامعه ایرانی عادت داریم پیش از اینکه چیزهای زیادی درباره مبانی و بنیان‌های چیزی بدانیم، با محصولات یا روایت‌هایی درباره آنها آشنا می‌شویم. ازاین‌جهت جهان ما بیش از اینکه جهانی ساخته‌ شده بر بنیان‌های چیزها باشد، یا اینکه اصلاً چیزی ساخته شده بر بنیان‌های آغازین چیزها باشد، فضایی آشفته است؛ آشفتگی سرگیجه‌آوری که از مجموعه ازهم‌گسیخته‌ای از چیزها انباشته شده است. این موضوع تقریباً در مورد همه حوزه‌های زندگی ما صادق است.

مهم‌ترین دردنشان چیزی را که از آن صحبت می‌کنم، می‌توانیم در علوم‌انسانی به‌طور عام و در فلسفه و فلسفه سیاسی به‌طور خاص مشاهده کنیم. ازاین‌قرار ما، بیش و پیش از اینکه با متون اصلی در فلسفه و فلسفه سیاسی آشنا باشیم، بیشتر تفاسیر و شرح‌هایی غیردقیق از آنها را در اختیار داشته‌ایم. مجموعه متون کلاسیک فلسفه که زیر نظر محمدمهدی اردبیلی و با همت نشر نی منتشر می‌شود، بر جبران این معضل اساسی در جامعه ایرانی متمرکز بوده است.  

پدیدارشناسی، در میان همه سنّت‌های فلسفی دیگر، بیش از دیگران از چنین معضلی رنج می‌برده است. عدم دسترسی به متون اصلی بنیان‌گذاران پدیدارشناسی، در کنار شرح‌هایی نادقیق که عموماً با ترجمه‌هایی غیرقابل‌اعتماد در اختیار ایرانیان بوده، فهم ما از این سنّت فلسفی را تا حد قابل‌توجهی دچار ازریخت‌افتادگی‌های نظری و آشفتگی‌های مفهومی کرده است. در سال‌های اخیر، تحت‌تأثیر فعالیّت مسئولانه مجموعه‌ای از مترجمان و پژوهشگران فلسفه، حرکت امیدبخشی در زمینه رفع مسائل ناشی از فقدان دسترسی به برگردان‌های قابل‌اعتنا از متون کلاسیک پدیدارشناختی آغاز شده است. در این میان مجموعه آثار منتشرشده توسط طالب جابری، از هوسرل تا هایدگر تا حد قابل‌توجهی فقر منابع کلاسیک موجود در زمینه پدیدارشناسی را جبران کرده است و امیدواری‌های زیادی برای گسترده شدن دسترسی علاقه‌مندان ایرانی به موضوعات بنیادین پدیدارشناسی به وجود آورده است.

برگردان فارسی کتاب «آغازین بنیادهای متافیزیکی منطق با رهسپار شدن از لایبنیتس» اثر مارتین هایدگر، جدیدترین عنوان از میان عناوین ترجمه‌شده در مجموعه متون کلاسیک فلسفه توسط طالب جابری است که نشر نی در اختیار فارسی‌زبانان قرار داده است. این کتاب جلد ششم از مجموعه آثار مارتین هایدگر به‌حساب می‌آید. هایدگر مطالب مطرح‌شده در این کتاب را در جریان درس‌گفتاری در سال 1928 تحت عنوان «منطق» در ماربورگ ارائه کرده است.

هایدگر در این کتاب، به سیاق همه صورت‌های دیگر از پدیدارشناسی، تلاش کرده است تا به افشاکردن آغازین بنیادهای متافیزیکی منطق دست بزند.

 او این کار را با هدف «بازگشت به مسائل مبانی اولیه منطق و درآمدن در خود فلسفه از رهگذر ساخت‌گشایی انتقادی منطق فراداده [یا سنتی] تا رسیدن به مبانی پوشیده آن» انجام داده است. این پروژه‌ای است که هایدگر برای آن عنوان «فلسفی کردن منطق» را برگزیده است. از نظر او، «فلسفی کردن» به‌معنای به پرسش کشیدن آنچه درباره موضوعی بدیهی انگاشته شده است برای آشکارکردن مبانی یا بنیادهای اساسی و آغازین آن است. مسیری که هایدگر برای انجام‌دادن این عمل فلسفی‌کردن پیرامون علم منطق طی می‌کند، با نوعی کنارگذاشتن رویکردهای تاریخ‌نگارانه، به‌نفع مواجهه‌ معنادارتری با تاریخ موضوع است؛ چیزی که با نام نوعی رویکرد یادآورانه لحظه‌ای از آن یاد می‌کند. او براساس همین رویکرد است که بحث خود را بر لایبنیتس متمرکز کرده است.

او این مسئله را این‌طور توضیح داده است: «ما با رهسپار شدن از لایبنیتس روبه‌عقب به‌سوی دوران باستان و روبه‌جلو به‌سوی زمان حاضر، برای خود چشم‌اندازهایی ارزشمند برای مسائل بنیادینِ منطق فراهم می‌آوریم»؛ چراکه این‌طور فکر می‌کند: «در او نه‌تنها سنت باستانی و قرون‌وسطی منطق در یک صورت نوینِ مستقل تجمیع می‌شود؛ بلکه او هم‌زمان به تکانه‌ای برای پرسش‌گری‌های نو تبدیل می‌گردد».

در کنار همه چیزهایی که هایدگر در این اثر به‌طور صریح به آنها پرداخته، داده‌هایی مفید در فلسفه سیاسی را نیز می‌توان از آن استخراج کرد: مباحثی درباره بنیادهای فلسفه سیاسی که ممکن است او به‌صراحت درباره‌شان صحبت نکرده باشد. در کنار همه اینها مطالعه کتاب هایدگر می‌تواند برای پژوهشگرانی که علاقه‌مند هستند با صورت‌های ابتدایی از ریشه‌های روش‌شناختی احتمالی در «هرمنوتیک آغاز» نزد گادامر برای مطالعه درباره تاریخ فلسفه، یا نظریه «کنش زبانی» آشنا شوند، مفید باشد.

معرفی کتاب

آغازین بنیادهای متافیزیکی منطق با رهسپار شدن از لایبنیتس

نویسنده: مارتین هایدگر

مترجم: طالب جابری

انتشارات: نشر نی

قیمت: 330 هزار تومان