بررسی ضرورت‌ها و تهدیداتی که رئیس‌جمهور منتخب در فضای سیاسی کشور با آن مواجه است
کمیت‌مان لنگ تر نشود
آنچه شاید در کنار تعیین سکانداران حوزه‌های مختلف اجرایی مهم است، وضعیتی است که کشور در آن قرار دارد؛ روزنامه کیهان از فضای ایده‌آل و «اسب زین‌شده» که از دولت قبل به دولت پزشکیان رسیده سخن گفته و به نظر می‌آید این جریان در تلاش است که نشان دهد قطار پیشرفت کشور در ریل درست قرار دارد؛ اما به عنوان اعضای جامعه ایرانی که در این کشور زندگی میکنیم و وضع سیاسی و اقتصادی را می‌بینیم به این ادعا با تردید که نه با احتمال بالای اشتباه در برآورد وضعیت، نگاه میکنیم و از آن تعریف و تمجیدات صورت گرفته در همان جایگاه تعریف و تمجید از رئیس‌جمهور فقید برداشت میکنیم، وگرنه کمتر کسی است که نداند کشور هم در حوزه سیاست داخلی و هم در حوزه سیاست خارجی باز هم در برهه «حساس کنونی» قرار دارد و اگر موقعیت به درستی درک نشود و فرصت به درستی مورد استفاده قرار نگیرد «کمیت‌مان لنگتر» از این روزها خواهد شد. بر همین اساس در کنار یافتن گزینه‌ها برای سپردن امور مهم است که دولتمردان جدید بدانند در کجا قرار دارند و چه تهدیداتی پیش روی دولت جدید است و چه ضرورت‌هایی را باید در نظر بگیرند.
از روزی که مسعود پزشکیان با پیروزی در انتخابات 15 تیر به رئیس‌جمهور منتخب تبدیل شد، بحث بر سر اینکه چه کسانی را قرار است پای کار بیاورد و چگونه باید کابینه را بچیند، مطرح شده است؛ از طرفی موضوع سهم‌خواهی سیاسیون و واکنشها به آن هم در فضای مجازی سروصدای بسیار داشت و در نهایت بنا بر توضیح محمدجواد ظریف، رئیس شورای راهبری دوره انتقال دولت چهاردهم، تلاش شده با سازوکاری نگاه کارشناسی را همانگونه که پزشکیان در تبلیغات انتخاباتی گفته است، حاکم کنند و در برابر سهم‌خواهی هم با همین سازوکار مقابله کنند و براساس سنجههایی مشخص چهره‌های مناسب را برای وزارت‌خانه‌های مختلف به رئیس‌جمهور منتخب پیشنهاد دهند.
این روزها فضای سیاسی کشور حول همین موضوعات در چرخش و گردش است، اما آنچه شاید در کنار تعیین سکانداران حوزه‌های مختلف اجرایی مهم است، وضعیتی است که کشور در آن قرار دارد؛ روزنامه کیهان از فضای ایده‌آل و «اسب زین‌شده» که از دولت قبل به دولت پزشکیان رسیده سخن گفته و به نظر می‌آید این جریان در تلاش است که نشان دهد قطار پیشرفت کشور در ریل درست قرار دارد؛ اما به عنوان اعضای جامعه ایرانی که در این کشور زندگی میکنیم و وضع سیاسی و اقتصادی را می‌بینیم به این ادعا با تردید که نه با احتمال بالای اشتباه در برآورد وضعیت، نگاه میکنیم و از آن تعریف و تمجیدات صورت گرفته در همان جایگاه تعریف و تمجید از رئیس‌جمهور فقید برداشت میکنیم، وگرنه کمتر کسی است که نداند کشور هم در حوزه سیاست داخلی و هم در حوزه سیاست خارجی باز هم در برهه «حساس کنونی» قرار دارد و اگر موقعیت به درستی درک نشود و فرصت به درستی مورد استفاده قرار نگیرد «کمیت‌مان لنگتر» از این روزها خواهد شد. بر همین اساس در کنار یافتن گزینه‌ها برای سپردن امور مهم است که دولتمردان جدید بدانند در کجا قرار دارند و چه تهدیداتی پیش روی دولت جدید است و چه ضرورت‌هایی را باید در نظر بگیرند.
به‌ویژه آنکه جامعه ما به شدت آسیبدیده، آسیب‌پذیر و ناامید است و عملاً حضوری هم که در انتخابات صورت گرفته و مشارکتی که انجام شده، در راستای نجات از این ناامیدی و یافتن مرحمی برای زخمهایش است. البته که چشم‌انداز هنوز هم مبهم است و باید دید که تصمیم‌گیران آیا علاوه بر اینکه به نوعی با حضور پزشکیان به عنوان چهرهای اصلاح‌خواه در انتخابات همراهی کردند، قرار است در ادامه مسیر دولت او و پیشبرد اهدافی که در این مدت مطرح شد هم همراهی لازم را خواهند داشت و در کنار آن میزان بلندپروازی و تصمیمات قاطعانه دولت برای اصلاحات چقدر است؟ مسئله‌ای که با درک موقعیت کشور تهدیدات و ضرورت‌های آن ممکن است.
پزشکیان در گام اول تنش‌زدایی کند
ناصر ایمانی تحلیل‌گر سیاسی اصول‌گرا
مسعود پزشکیان تا چند روز دیگر به صورت رسمی کار خود را به‌عنوان رئیس‌جمهوری آغاز خواهد کرد و روزهای حساسی در ابتدای کار پیش‌روی او خواهد بود. ناصر ایمانی، تحلیل‌گر سیاسی اصول‌گرا در گفت‌وگویی با خبرنگار هم‌میهن، معتقد است که پزشکیان در ابتدا باید به‌دنبال تنش‌زدایی داخلی در کشور باشد تا آرامش سیاسی بر جامعه حاکم شود. او همچنین می‌گوید که بهترین راهکار برای حل مشکلات برخورد صادقانه پزشکیان با مردم و تشکیل اتاق فکرهایی که بازوی فکری رئیس‌جمهور باشند.
*در ماه‌های ابتدایی دولت چهاردهم، به اعتقاد شما پزشکیان باید چه ضرورت‌هایی را مدنظر قرار دهد و اولویتش با چه مسائلی باشد؟
یکی از اولین کارهایی که به نظر من باید دکتر پزشکیان انجام دهد، تنش‌زدایی است. ایشان در یک شرایطی انتخاب شده و باید به یک شرایط و اقتضائاتی توجه داشته باشد و با توجه به شرایطی که در کشور از نظر جریان‌های سیاسی وجود دارد، سعی کند یک آرامشی به فضای عمومی کشور دهد و در واقع همانطور که در مناظره‌ها گفته، باید با همفکری و همدلی و همراهی این کار را انجام داد و یک نوع وفاق عمومی ایجاد شود. تا الان که ایشان آن شورای راهبری را تشکیل داده، یک مقداری تنش‌زا بوده است. باید بعد از این مرحله و پس از تشکیل کابینه، یک مقدار تلاش کنند که تنش‌زدایی کنند تا کشور به آرامش سیاسی درونی برسد تا ایشان بتواند اهداف خودش را به سرعت به پیش ببرد.
موضوع دیگر و در واقع کار دوم این است که به نظرم باید ایشان یک کارگروه‌های فکری، صرف‌نظر از جناح سیاسی‌اش و با حضور افراد کارشناس بدون توجه به گرایش‌های سیاسی تشکیل دهد و اینها به دور از مسائل، پیرامون کارهای اجرایی، به عنوان اتاق فکر عمل کنند تا کمک‌کار ایشان به لحاظ فکری و تئوریک باشند و مشاوره‌های خوبی بدهند. موضوع سوم این است که فکر می‌کنم بهتر است دکتر پزشکیان یک مقدار از کار اجرایی به معنای هیئت دولت فاصله بگیرد و بیشتر وقت خودش را مصروف تعامل با سطوح کلی کشور کند، به عبارتی وارد درگیری‌های اجرایی نشود.
یک معاون اول نسبتاً قوی، کارکرده و مجرب بگذارند که مسائل درگیری‌های اجرایی بین دستگاه‌های اجرایی به عهده او باشد و خود ایشان یک قدم ارتفاع گرفته و در نقطه بالاتری ایستاده تا بتواند کل دولت را رصد کند و مسائل خاص اجرایی که خیلی وقت‌گیر است را بر عهده معاون اول بگذارد. این نکاتی است که به نظر من در اوایل کار هیئت دولت لازم است ایشان انجام دهد.
*به نظر شما مسعود پزشکیان در ابتدای کار با چه چالش‌هایی روبه‌رو خواهد بود و راهکار عبور سلامت و کم‌هزینه از این چالش‌ها چیست؟
ایشان در شروع کار قاعدتاً با تنش‌هایی در عرصه سیاست داخلی مواجه است که در ابتدا گفتم چگونه می‌توان مقدار این چالش‌ها را کم کرد. مشکل بعدی که ایشان دارد در عرصه‌های اقتصادی است، ما یک ابرچالش‌هایی در عرصه‌های اقتصادی داریم که جز با همفکری که دکتر پزشکیان با مردم انجام می‌دهد، هیچ راه‌حلی برای حل آنها نیست، یعنی در واقع ایشان به این علت که با مردم صمیمیت و صداقت دارد، از این اهرم باید استفاده کرده برای اینکه برخی مشکلات را که در عرصه اقتصاد داریم و مردم باید آنها را فهم، درک و همراهی کنند، آنها را باید صادقانه با مردم در میان گذارد و این کاری است که به نظرم آقای پزشکیان به خوبی از عهده آن بر خواهد آمد. مثلاً یکی از مشکلات بزرگی که ما داریم، مسئله ناترازی‌های انرژی مانند بنزین، نفت و آب است.
آقای پزشکیان باید در این مسائل با مردم صادقانه مشکلات را بگوید، راه‌حل‌ها را با مردم در میان بگذارد تا مردم با او همراه شوند. برای همین است که در ابتدا گفتم ایشان باید از دولت فاصله بگیرد. یا در مورد شرکت‌های دولتی و نیمه‌دولتی که وجود دارند، اینها را باید با دستگاه‌های مختلف هماهنگی‌های زیادی انجام دهد که بتواند یک مقداری این مسئله را حل کند. بخشی از مشکلاتی که ما در این زمینه داریم، اقتصادی نیست بلکه مشکلات سیاست داخلی است. آقای پزشکیان باید این مشکلات را با تعاملی که با نهادهای دیگر انجام می‌دهد، به سمتی ببرد که بتوان یک مقدار در این زمینه پیشرفت داشته باشیم. اینها مسئله اصلی است که در اقتصاد کشور وجود دارد و باعث مشکلات اقتصادی در کشور و تورم می‌شود.
به نظر من آقای پزشکیان توانایی این کارها را دارد و اگر بتواند این کار را انجام دهد، به نظرم می‌تواند یک قدم در راه‌حل مشکلات بردارد. نکته بعدی که به نظرم وجود دارد، مسئله اجتماعی است. ما در مسئله اجتماعی الان با نسل جوانی مواجه هستیم که اینها نسبت به شرایط موجود زاویه دارند. دکتر پزشکیان فرد مناسبی است که به مرور زمان با اینها حرف بزند و سعی کند اینها را جذب کند. این کار بزرگی است که اگر ایشان انجام دهد، به نظرم بزرگترین خدمت در کشور است که فاصله اجتماعی که در کشور وجود دارد، کمرنگ شود.
به نظرم این موضوع نیازمند فکر و تدبیر است و همانطور که گفتم این امر نیاز به اتاق‌های فکری دارد که در آن یکسری افراد روان‌شناس و جامعه‌شناس بنشینند و به ایشان طرح دهند که مثلاً چطور در طول چهار سال رئیس‌جمهور می‌تواند حرکت کند که یک مقدار در این زمینه فاصله‌های اجتماعی کم شود. همینطور در عرصه فرهنگ ما خیلی دچار ضعف هستیم و نیازمند این است که در این عرصه هم قدم‌های مثبتی برداشته شود.
*حل بسیاری از مسائل و مشکلات نیازمند ارتباط دولت و مجلس است. چشم‌انداز شما از ارتباط دولت چهاردهم و به‌خصوص شخص مسعود پزشکیان با مجلس دوازدهم چیست؟ آیا شاهد چالش بین دولت و مجلس خواهیم بود؟
در این موضوع دکتر پزشکیان چند امکان خوب دارد. یکی این است که مجلس را خوب می‌شناسند و در واقع ایشان فرزند مجلس است زیرا بیش از دو دهه در مجلس بوده و به خوبی می‌داند که مجلس چیست. در واقع ایشان در این زمینه با رئیس‌جمهور‌های قبلی ما فرق دارد؛ آقای رئیسی که اصلاً در مجلس نبود و آقای روحانی هم در اوایل انقلاب در مجلس بود و سال‌ها از مجلس فاصله داشت. آقای پزشکیان تا همین چند روز پیش در مجلس بوده و خیلی خوب از مجلس شناخت دارد. امتیاز بزرگتر و مثبتی که آقای پزشکیان دارد، شخص رئیس مجلس است.
آقای قالیباف می‌تواند اهرم خوبی برای پیشبرد اهداف آقای پزشکیان در مجلس باشد. این دو نفر با هم رابطه خوبی دارند و از این رابطه باید استفاده کرد. آقای قالیباف با عنوان رئیس مجلس می‌تواند خیلی کمک کند، البته مشروط بر اینکه ببینیم دکتر پزشکیان بعد از شروع کار نوع تعاملش با رئیس مجلس چگونه خواهد بود ولی آقای قالیباف استعداد این را دارد که به دولت بسیار کمک کند و آقای پزشکیان باید از این اهرم به خوبی استفاده کند. مسئله بعدی این است که آقای پزشکیان باید دقت کند با توجه به شناختی که ایشان از ساختار مجلس دارد، حساسیت مجموع مجلسی‌ها را کاهش دهد و آنها احساس کنند که دولت دنبال خط و خط‌بازی نیست بلکه دنبال اداره کردن کشور است، به عبارت دیگر آنها را تحریک نکنند و این موضوع را آقای پزشکیان بهتر از همه می‌داند. منظورم از مجلسی‌ها آن عناصر خاص نیستند، آنها از نظر رای عددی نیستند، منظورم مجموع مجلس است. ایشان اگر بتواند این کار را انجام دهد، به نظرم مشکل جدی در عرصه مجلس وجود نخواهد داشت مگر اینکه حرکت‌های دولت تحریککننده باشد. ولی به اعتقاد من آقای پزشکیان این مسئله را بلد است و به اصطلاح می‌داند که رگ خواب مجلسی‌ها چیست.
گفتمان پزشکیان می‌تواند راهگشا باشد
رحیم ابوالحسنی عضو هیئت علمی دانشگاه تهران
در آستانه آغاز به کار رسمی دولت چهاردهم به ریاست مسعود پزشکیان، یکی از سوال‌ها و ابهامات اساسی که ایجاد شده، این است که رئیس‌جمهوری جدید ایران با چه چالش‌ها و تهدیدهایی روبه‌رو است و تکلیف جریان تندرو اصول‌گرا با او چه خواهد بود. رحیم ابوالحسنی، عضو هیئت علمی دانشگاه تهران در رشته علوم سیاسی و عضو شورای مرکزی حزب اعتماد ملی معتقد است مسعود پزشکیان در دولت خود با پنج مشکل روبه‌رو خواهد بود اما ویژگی‌های گفتمانی که او دارد، می‌تواند کارگاشا باشد.
*مهم‌ترین تهدیدهای بلندمدت و کوتاه‌مدت که دولت مسعود پزشکیان با آنها روبه‌رو خواهد شد را چه می‌دانید؟
در این ارتباط به پنج مشکل و دو نقطه قوت آقای پزشکیان اشاره خواهم کرد. اولین و بزرگترین مشکل آقای پزشکیان تعارضی است که در حال ایجاد شدن است. به این صورت که در یکسو چهره‌های جدیدی را می‌بینیم که با ساختار بوروکراسی کشور آشنایی زیادی ندارند و در سمت دیگر نیروهایی هستند که پیش از این در دولت آقای روحانی و یا آقای خاتمی کار کرده‌اند. البته اینکه نیروهای جدید اضافه شوند کار خوبی است ولی ما چون در کشورمان حزب نداریم، افرادی که اضافه می‌شوند اکثراً تجربه ندارند. از طرف دیگر اگر قرار باشد نیروهای قدیمی بیایند، این تداعی ایجاد می‌شود که اینها دولت سوم روحانی و یا خاتمی هستند. لذا اینجا به نظرم تعارضی شکل گرفته، باید تدبیری صورت گیرد که حداقل برخی وزارت‌خانه‌های کلیدی مانند وزارت کشور و یا وزارت علوم در اختیار افراد کم‌تجربه قرار نگیرد. مشکل دوم این است که آقای پزشکیان همینطور که اعلام کرد حزبی نیست و اینجا مشکلی که پیش می‌آید تفاوت و تعارض نیروهایی است که می‌خواهد به کار بگیرد.
فرض کنیم ایشان می‌خواهد اجماع تشکیل دهد، ولی در کابینه به مشکل خواهد خورد. کابینه یک سیستم است، عناصر این سیستم باید از لحاظ هویت و فرهنگ با هم سازگاری داشته باشند. من بعید می‌دانم افرادی که از سال 76 تا الان رقابت داشته‌اند، بتوانند در دو وزارت‌خانه متفاوت با هم کار کنند. مشکل سوم این است که با گفتمان دینی و مذهبی که آقای پزشکیان دارد، با دو مشکل روبه‌رو است. اولاً این گفتمان برای ما نسل انقلابی‌ها آشناست اما نسل جدید با این گفتمان آشنایی ندارد. ثانیاً اینکه من فکر می‌کردم جریان اصول‌گرا که مدعی قرآن و نهج‌البلاغه است کمی کوتاه می‌آید ولی متاسفانه می‌بینیم دوباره برخی ائمه جمعه و چهره‌های رادیکال اصول‌گرا شروع کرده‌اند و حتی در نمازجمعه همین هفته هم شعار داده شده است. مشکل چهارم این است که اساساً تا قبل از کسب قدرت، اعضای یک گفتمان با هم انسجام دارند اما وقتی به پیروزی می‌رسند، به نظر می‌رسد تعارض در بین آنها شروع می‌شود. اما دو نقطه مثبت هم وجود دارد. اول اینکه به نظر من فضای بین‌المللی ایجاب می‌کند که ما انسجام داخلی داشته باشیم، البته اگر نیروهای نفوذی بیگانه و نیروهای بی‌خرد رادیکال اجازه دهند. نکته دوم هم خصلت شخصی دکتر پزشکیان است. من امروز که در جلسه‌ای با ایشان بودم، دیدم باز هم خصلت‌های صداقت، شفافیت، صراحت و وفای به عهد را تکرار کرد. این نکته مثبتی است که می‌تواند افکار عمومی را به خود جلب کند.
*تحلیل شما از واکنش و برخورد احتمالی تندروها با دولت مسعود پزشکیان چیست؟ تقابل آنها با دولت پزشکیان چگونه خواهد بود؟
آنها یکپارچگی خود را از دست خواهند داد. به نظرم انسجامی که قبلاً در تقابل با حسن روحانی و یا آقای خاتمی داشته‌اند، در حال از بین رفتن است. یعنی بخشی از اصول‌گرایان معتدل این سمت جذب خواهند شد. نیروهای اصول‌گرای تکنوکرات جذب این سمت خواهند شد و ممکن است جای مناسبی هم پیدا کنند. حتی بخشی از نیروهای متدین اصول‌گرا هم با آشکار شدن حقیقت جذب خواهند شد اما یکسری نیروهای رادیکال که نفع‌شان در تحریم و اغتشاش است، آنها طبیعتاً وجود خواهند داشت. اینجا اهمیت رسانه‌ها مشخص می‌شود. این رسانه‌ها هستند که باید شفاف‌سازی کنند و افراد را معرفی کنند. الان دیگر به مرحله‌ای رسیده‌ایم که شناسنامه افراد رادیکال به نظرم باید شفاف شود، دوره کتمان دیگر گذشته است، اینها با همین پنهان ماندن باعث شدند که شناخته نشوند. مردم غالب اینها را نمی‌شناسند، احساس من این است که اگر رسانه‌های ما شروع کنند شناسنامه و سابقه افراد را از علمی و منطقی دربیاورند و حتی حرف‌های چهره‌های اصلی این جریان را تحلیل محتوا کنند، این افراد و گفتمان‌ها به خوبی برای مردم معرفی خواهند شد.
*چقدر احتمال می‌دهید کارشکنی‌هایی که در قبال دولت خاتمی و روحانی اتفاق افتاد برای پزشکیان هم رخ دهد و اگر تکرار شود، به چه شکل خواهد بود؟
اینکه شکل کار آنها چگونه خواهد شد، بستگی به این طرف دارد. اگر این طرف بیاید و شفاف‌سازی کند به نظرم شکل کار آنها در فضای نفوذ و تبلیغات تخریبی خواهد بود. مهم این است که این سمت چگونه عمل خواهد کرد، مشکل ما اصلاح‌طلبان این است که خیلی درباره آن سمت شفاف‌سازی نمی‌کردیم ولی باز هم می‌گویم زمان آن رسیده که بدون موضع‌گیری شناسنامه آنها اعلام شود. اما درباره اینکه آیا به کارشکنی ادامه می‌دهند یا خی،ر باید بگویم بله. قطعاً تلاش خواهند کرد چون اینها به دو دسته تقسیم می‌شوند. یک عده منافع جدی داشته‌اند و در سه سال اخیر به قدرت رسیده‌اند، وقتی منافع قطع شود اینها بیکار نمی‌نشینند. فردی که یک‌شبه به وزارت رسیده است و یا آن افرادی که به اسم نیروهای حزب‌اللهی جذب شده‌اند، وقتی منافع‌شان قطع شود که حاضر نیستند ساکت بنشینند. یک تعداد هم هستند که نگاه ایدئولوژیک دارند. نکته مهم این است که گفتمان دینی آقای پزشکیان در این میان مهم خواهد بود و یک تعداد از اینها قابل جذب خواهند بود و می‌تواند راهگشا باشد.
