اول احیای عروسک‌ها بعد از آن صحبت
گفت‌وگو با هادی حجازی‌فر دبیر جشنواره نوزدهم نمایش عروسکی:
گفت‌وگو با هادی حجازی‌فر دبیر جشنواره نوزدهم نمایش عروسکی:
در جهان پرسوء‌تفاهم امروز که شنیدن نقد برای بسیاری از ما دشوار است، عروسک‌ها می‌توانند نجات‌بخش باشند چراکه شنیدن انتقاد از زبان عروسک‌ها به مراتب قابل تحمل‌تر است. با همین نگاه است که گروه‌های نمایشی دست به کار خلق نمایش‌های عروسکی می‌شوند.
در آستانه آغاز به کار جشنواره نوزدهم نمایش عروسکی با هادی حجازی‌فر، دبیر این جشنواره گپ و گفتی داریم.
او که پیش از این به‌عنوان یکی از فعالان نمایش عروسکی در جشنواره نمایش عروسکی تهران مبارک حاضر بوده، سال گذشته به پیشنهاد انجمن صنفی نمایشگران عروسکی و با توصیه هما جدی‌کار، رئیس این انجمن و مرضیه برومند، دبیری نوزدهمین دوره این جشنواره را پذیرفت. جشنواره‌ای که در آغاز قرار بود مهر 1401 برگزار شود ولی به دلیل شرایط اجتماعی در آن مقطع، برگزاری آن به تیر 1402 موکول شد.
حجازی‌فر البته کارکردی فراتر از نقد اجتماعی و سیاسی برای عروسک‌ها قائل است: «متاسفانه جهان ما هر روز از شاعرانگی و مهربانی بری می‌شود ولی ما نسبت به انتقادهای عروسک‌ها دافعه کمتری داریم و اشتباه‌هایشان را راحت‌تر می‌بخشیم. آنها دنیای ما را لطیف‌تر می‌کنند، حتی وقتی با مفاهیم خشن سر و کار دارند ولی مسئله این است که وضعیت تئاتر عروسکی در شرایطی است که اول باید عروسک‌ها را احیا کنیم تا بعد به حرف زدن برسند و البته منظورم از نظر سخت‌افزاری است.»
تغییراتی که پی در پی رخ داد
تغییر زمان برگزاری جشنواره از مهر گذشته به تیر امسال به ناچار تغییرات دیگری را هم رقم زد مانند تغییراتی در فهرست گروه‌های شرکت‌کننده، بعضی از گروه‌ها از جشنواره کناره‌گیری کردند و بعضی نمایش‌ها جایگزین شدند. در این میان برخی از حامیان مالی هم از دست رفتند. با این همه، سال گذشته شرایط برگزاری جشنواره مهیا نبود: «سال گذشته بسیاری از بچه‌های عروسکی غمیگن و عصبی بودند و صحبت از یک مقوله تخصصی مانند نمایش عروسکی، آنان را برآشفته می‌کرد. ما جلساتی با گروه‌ها برگزار کردیم. هرچند بسیاری از آنان تمایل داشتند نمایش‌هایشان را در همان مقطع اجرا کنند و البته این به معنای رضایت داشتن از شرایط نبود، ولی مسئله این بود که با جابه‌جایی زمان برگزاری جشنواره، زحمات چندماهه آنان هدر می‌شد. در نهایت به این جمع‌بندی رسیدیم که برای حصول نتایج تخصصی و یکدست بودن جشنواره، برگزاری آن را عقب بیندازیم. مرکز هنرهای نمایشی و وزارت ارشاد هم همراهی کردند. البته این تاخیر در برگزاری، عواقبی داشت. مثلا مدیران اسپانسرهایی که با آنان گفت‌وگو کرده بودیم، تغییر کردند و حمایت آنان را از دست دادیم یا اینکه بعضی گروه‌ها برای آن مقطع برنامه‌ریزی کرده بودند و حالا تعهداتی دیگر یا سفرهای خارجی داشتند و نتوانستند در جشنواره شرکت کنند ولی در نهایت بعد از گفت‌وگو با بزرگترها، نظر همه بر برگزاری جشنواره در این تاریخ بود.»
دانشجویانی که در 4 سال گذشته هیچ کاری ندیدند
با وجود همه مشکلات، فعالان تئاتر عروسکی بهتر می‌دانستند به جای تعطیلی این جشنواره، به برگزاری آن در تیرماه رضابت بدهند. آنان برای این موضوع دلایلی داشتند که حجازی‌فر این چنین توصیفش می‌کند: «جشنواره عروسکی با دیگر جشنواره‌ها چند تفاوت عمده دارد؛ اولا، جشنواره‌ای تخصصی است. ثانیاً، تنها فضایی است که گروه‌ها، امکان برقراری ارتباط و مبادله اطلاعات با گروه‌های بین‌المللی را پیدا می‌کنند. مخاطب اصلی این جشنواره دانشجویان هستند همچنان‌که نسل ما با دیدن و تجربه کردن، کار یاد گرفت اما به واسطه کرونا و شرایط بعد از آن، کسانی که در 4 سال گذشته دانشجو بوده‌اند و حالا درس‌شان تمام شده، حتی فرصت دیدن کار پیدا نکرده‌اند و این سبب ایجاد یک گسست می‌شود. مسئله دیگر اینکه در دیگر جشنواره‌ها، آثار برای اجرای عمومی آماده می‌شوند و در جشنواره نیز یکی دو اجرا دارند ولی جشنواره عروسکی، تولیدمحور است و این یکی دیگر از تفاوت‌های مهم این جشنواره است.»
بودجه جشنواره که شوخی است
یکی دیگر از تفاوت‌های نمایش عروسکی، هزینه‌بر بودن آن است. نمایش عروسکی در قیاس با دیگر گونه‌های نمایشی، هزینه بیشتری دارد. متریال ساخت عروسک در چند سال گذشته با رشد عجیب و غریب تورم، بسیار گران‌تر شده، ولی طبق معمول بودجه تولید تئاتر همیشه از نرخ تورم، بسیار عقب‌تر است تا جایی که حجازی‌فر بودجه جشنواره عروسکی را شوخی می‌داند: «آن زمان که این جشنواره با دو میلیارد تومان برگزار می‌شد، دلار هزار تومان بود. الان 50 برابر شده. به همان میزان هزینه ساخت و ساز عروسک بالا رفته. متاسفانه در مورد جشنواره‌ها قوانینی دست‌وپاگیر وجود دارد. مثل اینکه بودجه جشنواره فقط می‌تواند 20 درصد ارتقا پیدا کند درحالی‌که خیلی اتفاقات یک‌شبه رخ می‌دهد ولی درباره جشنواره‌ها، قانون باید رعایت شود. به هر حال ما به رشدی 200 درصدی نیاز داشتیم و در گفت‌وگو با وزیر ارشاد قول گرفتیم بودجه جشنواره به 12 میلیارد تومان ارتقا پیدا کند که الان 10 میلیارد تومانِ آن محقق شده. البته تلاش می‌کنیم 80 درصد این مبلغ را با حمایت بخش خصوصی، به تئاتر برگردانیم و کم‌کم به سمت استقلال کامل برویم. الان با بانک‌ها، پلتفرم‌ها و بنگاه‌های خصوصی در حال رایزنی هستیم. خوشبختانه مشارکت بنگاه‌های خصوصی در این جشنواره بی‌سابقه است و توانستیم کمک‌هزینه‌ها را افزایش بدهیم و پیش از شروع جشنواره 75 درصد کمک‌هزینه‌ها را پرداخت کردیم. مرکز هنرهای نمایشی و انجمن نمایش هم همکاری کردند چون تیم ما خواسته‌های خود را داشت و با ما کنار آمدند.»
اندر فواید و مضرات جایزه
جوان‌ترها دنبال تب و تاب یک جشنواره هستند و امید دارند با شرکت در یک جشنواره بتوانند توانمندی خود را نشان دهند و در این مسیر، جایزه، نقشی تعیین‌کننده دارد. در مقابل بزرگترها از آسیب‌های جایزه سخن می‌گویند و فضای رقابت را چندان نمی‌پسندند. با این همه جشنواره عروسکی در دوره‌های اخیر خود همیشه غیررقابتی بوده و حالا بعد از چند سال بار دیگر رقابت به آن بازگشته است و البته داوری آن شکل و شمایل خاص خود را دارد.
حجازی‌فر البته رقابتی شدن جشنواره را تصمیم فردی خود نمی‌داند: «قائل نیستم که دبیر جشنواره می‌تواند از بیخ و بن همه چیز را عوض کند. هیئت‌های بازبینی، اتاق فکر ما بودند. این جشنواره در سال‌های دورتر رقابتی بوده. رقابتی بودن آن به ارتقای بودجه کمک می‌کند و چند حُسن دیگر دارد؛ جوایز کمک دوباره‌ای است به گروه‌ها. ضمن اینکه باعث معرفی استعدادهای تازه می‌شود. قبلا هر جشنواره، چند اسم جدید معرفی می‌کرد. در سیستم معیوب معرفی آدم‌های خلاق، رقابتی بودن هرچند امکان کاملی نیست ولی حداقل درباره بعضی نام‌ها، ایجاد کنجکاوی می‌کند. اگر شرایط تولید به‌گونه‌ای بود که در طول سال مثلا 30 اثر اجرا می‌شد و مخاطب و سالن خود را داشتیم، رقابت می‌توانست حذف شود ولی الان فقط این امکان را از خود گرفته‌ایم.»
اما قرار نیست در این جشنواره، گروهی 3 یا 5 نفره داوری را برعهده بگیرند. شیوه دیگری طراحی شده که حجازی‌فر درباره آن می‌گوید: «پیش از این همیشه داوران از میان هنرمندان اسم و رسم‌داری انتخاب می‌شدند که خودشان در جشنواره کاری نداشتند. با تمام احترام به این نام‌ها، احساس کردیم این سیستم معیوب است چون کارگردان‌ها کارهای یکدیگر را نمی‌دیدند و اگر در اختتامیه جایزه نمی‌گرفتند، فکر می‌کردند حق‌شان پایمال شده. با همفکری خود بچه‌ها سازوکاری طراحی کردیم به این صورت که کارگردان‌های هر بخش داوران همان بخش باشند. یعنی الان موظف هستند کارهای یکدیگر را ببینند و امتیاز دهند و در هر بخشی یک تیم سه‌نفره فنی از هنرمندان زبده داریم که اسم‌شان را داور نمی‌گذاریم بلکه آنان را تیم فنی می‌نامیم. ضریب رای آنان خیلی کمتر است ولی برای کم کردن خطاها و برای سلامت بیشتر داوری، این شیوه را طراحی کرده‌ایم که خودساخته و خلق‌الساعه نبوده. برنامه‌ریزی برای این کار خیلی وقت و انرژی گرفت و طبعاً خطاهایی خواهد داشت ولی خیلی امیدواریم تمرینی باشد برای درست دیدن و واقعی بودن.»
