نـه بـه همیـن سـادگـی

درباره خداحافظی هنگامه قاضیانی و شرایط دشوار بازیگران زن سینمای ایران

هنگامه قاضیانی، بازیگر تئاتر، سینما و تلویزیون پس از ۲۴سال حضور در برابر دوربین از حرفه‌اش کناره‌گیری کرد. او شامگاه جمعه، ۱۹خردادماه ۱۴۰۲ با انتشار پستی در صفحه اینستاگرامش از دنبال‌کنندگان خود خواست جمله‌ای به یادگار برایش بنویسند و «در این حس غریب، اندوه را، برای یک شب هم که شده به ضیافت باشکوه زندگی دعوت کنند». خداحافظی ناگهانی هنگامه قاضیانی پس از گذراندن بازداشت موقت (از ۲۹ آبان‌ماه تا ۶ آذرماه ۱۴۰۱)، از دسترس خارج شدن اکانت اینستاگرامش (او پس از مدتی نزدیک ۷ماه از این اتفاق، از حدود سه‌هفته پیش اکانت تازه‌ای در این شبکه اجتماعی ساخت)، ممنوعیت استفاده از تصویرش در بیلبوردهای شهری سریال «آمستردام» و فشارهای احتمالی ناگفته دیگر، این ظن را تقویت می‌کند که او این تصمیم را تحت‌تاثیر فشارهای واردآمده بر بازیگران زن پس از اعتراضات شهریورماه ۱۴۰۱ گرفته است. فشارهایی که ازجمله دیگر موارد آن می‌توان به حکم حبس صادرشده برای شقایق دهقان -حکمی که در ادامه به جریمه نقدی تبدیل شد- و ممنوع‌ازخروجی فاطمه معتمدآریا -که منجر به عدم اجرای نمایش «بچه» در جشنواره‌ «وینرفِست فوخن» وین شد- اشاره کرد. کتایون ریاحی و پانته‌آ بهرام نیز ازجمله دیگر بازیگران زنی بودند که پیش‌ازاین به‌دلیل آنچه حضور بدون حجاب شرعی در انظار عمومی خوانده شده بود، به جریمه نقدی محکوم شدند.
حضور بدون روسری بازیگران زن در معابر و انظار عمومی، رونمایی‌ها، تجلیل‌ها و تشییع‌ها، همچنین عکس‌ها و ویدئوهای‌شان در شبکه‌های اجتماعی، مسئله‌ای است که از شهریورماه 1401 به‌‌این‌سو به‌کرات با آن روبه‌رو بوده‌ایم. ویدئوهایی که تبدیل به پربازدیدترین سکانس‌هایی می‌شوند که این بازیگران تابه‌حال در برابر دوربین برده‌اند و ازجمله آنها می‌توان به ویدئوی روز 28آبان‌ماه 1401 هنگامه قاضیانی در صفحه اینستاگرامش اشاره کرد. ویدئویی که در آن حجاب بر سر نداشت. او که پیش‌تر پست‌هایی هم برای کیان پیرفلک 10ساله و سپهر مقصودی 14ساله منتشر کرده بود، به فاصله یک‌روز پس از برداشتن روسری در خیابانی در تهران بازداشت شد و صفحه اینستاگرامش را هم از دست داد. مجازاتی که به‌گفته خودش در اکانت اینستاگرامی تازه‌ای که سه‌هفته از ساخت آن می‌گذرد «برای دیگر فعالان اجتماعی که زندانی شدند انجام نشد اما در مورد او اجرا شد» و درنهایت ناچار شد «به‌علت سوءاستفاده پیج‌های ناشناخته، پیج‌هایی که به دروغ راوی او می‌شدند»، اکانت جدیدی بسازد. اکانتی که متن خداحافظی‌اش از دنیای بازیگری را هم در آن منتشر کرد و در بخشی از آن از اولین فیلم‌اش؛ «سایه روشن» نوشت و از اینکه از سال ۱۳۷۸ شیدایی‌‌هایش راه‌شان را با سینما پیدا کردند و حالا 24سال بعد، در 19خردادماه 1402 با بازیگری وداع کرده است.

دفاعی که همه اتهامات را رد کرد

مهدی کوهیان، کارشناس‌ارشد حقوق ارتباطات و از اعضای کمیته حمایت حقوقی و قضایی هنرمندان، در مورد اتفاق رخ‌داده با اشاره به اینکه «هنگامه قاضیانی یکی از بازیگران صاحب‌سبک سینمای ایران است»، ادامه داد: «اجازه دهید فعلی که برای این جمله استفاده می‌کنم، مضارع، نه ماضی باشد چراکه امیدوارم فضای استفاده از هنر ایشان مجددا فراهم شود. ما می‌دانیم که در پی اعتراضات و همراهی هنگامه قاضیانی با مردم، موضوع جلب و بازداشت او اتفاق افتاد و فشارهای امنیتی بسیاری بر او و دیگر هنرمندان معترض و همراه با مردم، وارد آمد. فشارهایی که موجب شد این افراد ازجمله هنگامه قاضیانی به‌عنوان هنرمندی حساس که اگر از نزدیک بشناسیدشان، سلامت سبک زندگی‌شان، اعتقادات و باورمندی‌شان غیرقابل انکار است، به اوج شکنندگی برسند. به‌گمان‌من، هیچ‌کدام از رفتارهای او، از همان ابتدا، ضدامنیتی نبود. کمااینکه در دادگاه هم توانست با دفاعی خوب و محکم از اتهامات سنگین امنیتی تبرئه شود و اثبات کند که هیچ عملی بر ضد امنیت کشور انجام نداده‌ است.»
کوهیان که مشاور حقوقی «تماشاخونه» هم است، با اشاره به حذف تصویر هنگامه قاضیانی، یکی از بازیگران اصلی مجموعه «آمستردام» از تبلیغات محیطی این سریال در سطح شهر افزود: «با وجود اینکه ایرادی برای پخش آثاری که هنگامه قاضیانی پیش‌ازاین در آنها بازی کرده بود به‌وجود نیامد و به‌‌رغم تبرئه شدن‌اش‌، طی تصمیمی غیرقانونی، اجازه استفاده از تصویر او در بیلبوردهای شهری «آمستردام» داده نشد. اتفاقی که برای بازیگران دیگری هم رخ داده است و می‌بینید که شخصیت‌های اصلی برخی سریال‌های شبکه نمایش‌خانگی را نمی‌توان بر بیلبوردهای شهری این سریال‌ها دید و این نشان‌دهنده ممنوعیت تصویری است که برای این افراد ایجاد شده است بدون آنکه دادگاهی صالح حکمی در این مورد صادر کرده باشد و مشخص است که کاملا سلیقه‌ای عمل می‌شود.»

سرمایه‌هایی که از دست می‌روند

این حقوق‌دان حوزه رسانه با تاکید بر اینکه آنچه می‌گوید نظرات شخصی‌اش است و چیزی را ازسوی هنگامه قاضیانی نقل‌قول نمی‌کند، افزود: «همه اینها را کنار هم بگذارید و به این نکته فکر کنید که بخشی از توانمندی هر هنرپیشه‌ای در این است که بتواند منجر به بیشتر دیده‌شدن اثر شود و تماشاگران را ترغیب به تماشای آن کند اما وقتی هنرمندی چون هنگامه قاضیانی چنین فشاری را متحمل می‌شود و می‌بیند که نه‌تنها نمی‌تواند چنین کاری را انجام دهد که حتی روند زندگی معمولش نیز دچار اختلال شده است و مضاف بر آن فشاری را که بر دیگر همکارانش وارد می‌شود نیز مشاهده می‌کند، طبیعی است که درنهایت تاسف چنین تصمیمی بگیرد. هنگامه قاضیانی می‌بیند که فاطمه معتمدآریا بدون هیچ‌گونه پرونده قضایی ممنوع‌ازخروج می‌شود و پاسپورتش را می‌گیرند. اتفاقی که اگرچه خود خانم معتمدآریا چیزی در مورد آن نگفت اما بالاخره دست‌اندرکاران جشنواره «وینرفِست فوخن» وین از علت آن مطلع شدند و این موضوع را هم رسانه‌ای کردند.»
کوهیان با تاکید بر اینکه رفتارهایی ازاین‌دست موجب اثرگذاری منفی بر روح و روان مردم ازجمله هنرمندان‌ می‌شود، ادامه داد: «این افراد سرمایه‌های ملی ما هستند و بابت رسیدن‌شان به مرحله‌ای که مورد اقبال‌عمومی قرار بگیرند، هزینه شده است اما ما این سرمایه‌ها را به راحتی و با تصمیمات نسنجیده و گاهی غیرقانونی از دست می‌دهیم. هنگامه قاضیانی یکی از این سرمایه‌هاست و اگرچه به تصمیم‌شان احترام می‌گذارم و می‌دانم که حتما به نقطه‌ای رسیده‌اند که احساس کرده‌اند ادامه فعالیت در این فضا برای‌شان امکان‌پذیر نیست اما برای خودمان هم متاسفم. چون یکی از سرمایه‌های‌مان را از دست داده‌ایم. من پیش‌تر هم به این موضوع اشاره کرده‌ام که ممنوع‌ازتصویری یا ممنوع‌ازفعالیت کردن مشاهیر و نخبگان یک جامعه، نه مجازات آن افراد که مجازات کسانی است که از هنر، ادب، علم و آگاهی آنها بهره می‌بردند و درواقع این ما، به‌عنوان مخاطبان آنهاییم که در حال مجازات شدنیم و حقوق مخاطب است که به مخاطره می‌افتد.»