مدعیان تغییر، منادیان بدعت
اینکه جشنواره‌ای دوتکه شود و فاصله برگزاری تکه اولش تا تکه دوم 6ماه باشد، برای نخستین‌بار است که در تاریخ برگزاری جشنواره‌ها پس از انقلاب رخ می‌دهد؛ بدعتی که محمدعلی مرآتی، دبیر جشنواره موسیقی نواحی و حلقه نزدیکانش، در شانزدهمین دوره این جشنواره پایه گذاشتند و بخش اول این رویداد را با عنوان «منطقه‌ای»، طی روزهای ششم تا بیست‌وسوم تیرماه ۱۴۰۲ به میزبانی ۵ استان برگزار کردند و بخش دوم آن را که قرار بود نامش «ملی - بین‌المللی» باشد، با نام «ملی» در دو بخش «اجرای صحنه‌ای» و «پژوهشی» از ۱۶ تا ۱۹ دی‌ماه در تهران و به میزبانی تالار رودکی برگزار خواهند کرد. بخشی که قرار است جزئیات آن متعاقباً از سوی ستاد جشنواره اعلام شود. این درحالی‌است که فارغ از مشخص نبودن چرایی برگزاری شانزدهمین جشنواره موسیقی نواحی در دو بخش مجزا، معلوم نیست چرا نام بخش دوم به‌یکباره از «ملی- بین‌المللی» به «ملی» تغییر می‌کند و چرا برگزاری‌اش تا میانه دی‌ماه به طول می‌انجامد؟ آن هم درحالی‌که محمدعلی مرآتی ۱۵ مهرماه ۱۴۰۲ در مصاحبه با برنامه موسیقایی «ارغنون» در رادیو گفت‌وگو از برگزاری بخش دوم جشنواره شانزدهم در اواخر مهرماه خبر داده و اظهار کرده بود: «ما هر سال به موسیقی کشورهای همسایه که با موسیقی اقوام ما در ارتباطند، می‌پردازیم. سال گذشته از ازبکستان و تاجیکستان مهمان داشتیم و امسال هم به موسیقی عربی ایران، عراق، سوریه و کویت پرداختیم و از نوازندگانی دعوت کردیم که موسیقی مردمی و فولک اجرا می‌کنند.» تغییر در شیوه برگزاری یک جشنواره شانزده‌ساله، دو تکه کردن آن، تغییر نام تکه دوم و 6ماه فاصله انداختن میان برگزاری تکه اول تا تکه دوم، احتمالاً اگر در مورد هر جشنواره دیگری انجام می‌شد، اعتراض گسترده شرکت‌کنندگان آن جشنواره را برمی‌انگیخت، اما علی‌الظاهر اهالی موسیقی نواحی آن‌قدر مظلوم و بی‌صدا هستند و بی‌صدایی‌شان چنان بر مسئولان و مدیران فرهنگی کشور آشکار است که بشود هر‌چه خواست، بر سر جشنواره 16ساله‌شان آورد و صدا از کسی بلند نشود.
از پریدن از کرمان تا برگزاری در ۵ استان
جشنواره 16ساله موسیقی نواحی اگرچه پیش‌ازاین هم کم فرازونشیب از سر نگذرانده بود اما سال گذشته و امسال را با تکان‌های بیشتری پشت‌ِسر گذاشت. سال گذشته، مسئولان ارشاد کرمان مایل نبودند در روزهای پس از شهریورماه، پانزدهمین دوره این جشنواره را در زمان مقررشده - ۲۰ تا ۲۵ آبان‌ماه ۱۴۰۱- برگزار کنند و خواهان تغییر زمان آن شدند. مصاحبه ۲۱ آبان‌ماه پایگاه خبری «فردای کرمان» با محسن روحی، مدیرکل فرهنگ و ارشاد اسلامی وقت استان نیز نشان از آن داشت که جشنواره موسیقی نواحی که از سال ۱۴۰۰ صاحب دبیرخانه‌ای دائمی هم در این شهر شده بود، از کرمان نخواهد رفت و فقط زمان برگزاری‌اش تغییر خواهد کرد. او در این مصاحبه با اشاره به اینکه اکنون زمان مناسبی برای برگزاری جشنواره نیست، گفته بود: «زمان پیشنهادی ما برای برگزاری جشنواره اردیبهشت‌ماه است و امیدواریم به این تفاهم برسیم.» تفاهمی که ظاهراً نه‌تنها محقق نشد که حتی چیزی در مورد عدم‌تحقق‌اش هم به کرمانی‌ها نگفتند و ناگهان فردای آن روز ـ ۲۲ آبان‌ماه ـ خبر آمد که پانزدهمین جشنواره موسیقی نواحی از ۲۳ تا ۲۷ آبان‌ماه ۱۴۰۱ در شهر گرگان برگزار می‌شود و این سرآغاز کوچ جشنواره از کرمان و رخ‌دادن اتفاقی برای نخستین‌بار در دوره شانزدهم بود.
تفاوت‌های فراخوان دوره شانزدهم که ۱۰ خردادماه ۱۴۰۲ منتشر شد، با دوره‌های پیشین، خبر از ایجاد تغییر در ساختار این رویداد می‌داد. براین‌اساس قرار شد شانزدهمین جشنواره موسیقی نواحی برای نخستین‌بار در پنج منطقه ایران و در ۲ بخش؛ «منطقه‌ای» و «ملی- بین‌المللی» برگزار شود. دسته‌بندی استان‌ها آن‌طور که محمدعلی مرآتی، دبیر جشنواره موسیقی نواحی از دوره چهاردهم تاکنون، سوم تیرماه ۱۴۰۲ به خبرگزاری مهر گفت، براساس طرح «ساتراپی» وزارت کشور بود که ایران را به پنج منطقه اجتماعی تقسیم کرده است. پس از این تقسیم‌بندی، میزبانی به استان‌هایی داده شد که مدیران ارشادش مایل‌تر بودند و جشنواره شانزدهم طی روزهای ششم تا بیست‌وسوم تیرماه به میزبانی ۵ استان گلستان (۶ تا ۸ تیرماه)، چهارمحال و بختیاری (۱۰ تا ۱۲ تیرماه)، آذربایجان شرقی (۱۴ تا ۱۶ تیرماه)، کرمانشاه (۱۷ تا ۱۹ تیرماه) و کرمان (۲۱ تا ۲۳ تیرماه) برگزار شد و شامگاه ۲۳ تیرماه به ایستگاه پایانی رسید. به‌عبارت‌دیگر جشنواره‌ای که شعارش را «وحدت اقوام در عین کثرت موسیقایی» انتخاب کرده بود، گلستان را به‌عنوان منطقه اول میزبانِ استان‌های تهران، قزوین، مازندران، خراسان شمالی، سمنان، البرز و قم کرد. سپس استان‌های اصفهان، فارس، بوشهر، کهگیلویه و بویراحمد و خوزستان را به چهارمحال و بختیاری به‌عنوان منطقه دوم فرستاد. بعد آذربایجان شرقی به‌عنوان منطقه سوم میزبان آذربایجان غربی، اردبیل، زنجان و گیلان شد و کرمانشاه هم به‌عنوان منطقه چهارم از استان‌های ایلام، لرستان، همدان، مرکزی و کردستان میزبانی کرد و کرمان میزبان پایانی بود و با پذیرایی از استان‌های خراسان رضوی، خراسان جنوبی، یزد، سیستان و بلوچستان و هرمزگان، این مراسم پیچیده را به پایان برد.
اختتامیه برگزار نشد، بخش بین‌الملل پرید
آن‌طور که جمال برفی، معاون هنری و سینمایی اداره‌کل فرهنگ و ارشاد اسلامی استان کرمانشاه ۳۰ خردادماه ۱۴۰۲ به مهر گفت، اختتامیه شانزدهمین جشنواره موسیقی نواحی قرار بود «۲۳ تیرماه در تهران به همراه تقدیر از گروه‌های برتر» انجام شود، اما آخرین خبر منتشرشده از بخش «منطقه‌ای» جشنواره شانزدهم ۲۴ تیرماه ۱۴۰۲ منتشر شد که از «ایستگاه پایانی» با برگزاری «آخرین شب در شامگاه جمعه ۲۳ تیرماه در تالار مرکزی فرهنگ و هنر کرمان» خبر می‌داد تا تقدیر از برگزیدگان، همچنین برگزاری بخش «ملی- بین‌المللی» در هاله‌ای از ابهام باقی بماند. این ابهام تا روز دوشنبه، چهارم دی‌ماه که خبر «اعلام زمان برگزاری مرحله ملی شانزدهمین جشنواره موسیقی نواحی ایران» روی خروجی خبرگزاری‌ها قرار گرفت، ادامه داشت. بی‌آن‌که مشخص باشد تکلیف بخش بین‌الملل چیست و آن میهمانانی که مرآتی گفته بود قرار است از عراق، سوریه و کویت به جشنواره شانزدهم بیایند، کجا رفته‌اند و اساساً چرا میان برگزاری این بخش با بخش نخست شانزدهمین جشنواره موسیقی نواحی 6ماه فاصله افتاده است؟
جدا از این، انتشار کمتر عکس و فیلمی از حاضران در سالن‌های محل برگزاری بخش نخست جشنواره شانزدهم؛ بخش منطقه‌ای، موجب ایجاد این تصور شد که آنچه کوروش اسدپور، از خوانندگان بختیاری ۱۴ تیرماه ۱۴۰۲ در مورد وضعیت افتتاحیه در چهارمحال و بختیاری به خبرگزاری مهر گفت، شامل دیگر استان‌ها هم بوده است. اسدپور این وضعیت را این‌طور توصیف کرد: «کمتر از ۲۰۰ نفر حاضر بودند، درحالی‌که ظرفیت سالن ۱۰۰۰ نفر بود. اکثر حاضران هم از هنرمندان شرکت‌کننده و کارکنان اداره‌کل فرهنگ و ارشاد اسلامی بودند و جای خالی اقشار مختلف مردم به‌شدت احساس می‌شد.» او با بیان اینکه حضور برای عموم در شانزدهمین جشنواره موسیقی نواحی به میزبانی چهارمحال و بختیاری رایگان بود، دلیل خلوتی را این‌طور دانست: «علاقه‌مندان به موسیقی بختیاری در استان بسیار زیاد است و اگر می‌خواستیم کنسرت برگزار کنیم، قطعاً سالن مملو از جمعیت می‌شد ولی ما در سطح شهر شاهد هیچ‌گونه تبلیغات محیطی برای برگزاری این جشنواره نبودیم.»
دریافتی ناچیز برای هنرمندان مظلوم
همه آنچه گفته شد موجب رسیدن به این نتیجه متداول می‌شود؛ هدف از برگزاری جشنواره موسیقی نواحی آن است که «تعدادی هنرمند مظلوم مبلغی ناچیز دریافت کنند» و غیر از این هیچ خروجی باکیفیت دیگری ندارد، ضمن اینکه رزومه‌ای هم برای مدیروقت ایجاد می‌کند. مواجه‌شدن با برگزاری جشنواره موسیقی نواحی به‌مثابه شغل، کاری که به‌هرحال باید انجام شود، آسیب‌زاست و جشنواره موسیقی نواحی برای نجات از این وضعیت باید از حالت دولتی خارج و استیتمنتی جدید با رویکردی غیرایدئولوژیک و تبلیغاتی برای آن طراحی شود و تا این اتفاق رخ ندهد، جشنواره جز تحریف، تخریب و آسیب در موسیقی نواحی، حاصل دیگری نخواهد داشت.
