کتابگردی ۱۰ ساله شد
بازخوانی یک تجربه فرهنگی- اجتماعی به روایت احمد مسجدجامعی و ابراهیم کریمی
بازخوانی یک تجربه فرهنگی- اجتماعی به روایت احمد مسجدجامعی و ابراهیم کریمی
پویش «کتابگردی» از سال ۱۳۹۳ به مناسبت هفته کتاب که امسال سی‌ویکمین دوره خود را از سر می‌گذراند به‌همت احمد مسجدجامعی، عضو سابق شورای اسلامی شهر تهران و وزیر اسبق فرهنگ و ارشاد اسلامی راه‌اندازی شد. مسجدجامعی از آن زمان تاکنون که این سنت، 10 سالگی خود را جشن می‌گیرد هرساله طی فراخوانی از همگان؛ مردم کتاب‌خوان و کتاب‌دوست، اهالی قلم، اصحاب فرهنگ و اندیشه، اساتید و شخصیت‌های سیاسی و هنرمندان را برای پیوستن به این پویش دعوت می‌کند تا با حضور در کتابفروشیها به احیای فرهنگ کتاب‌خوانی کمک کنند. هدف این برنامه آن‌طور که مسجدجامعی عنوان می‌کند؛ «افزایش کتاب‌خوانی» و در پی آن، «گسترش فرهنگ و دانش و رواداری» بوده و هست. اهدافی که دستیابی به آن‌ها در شرایط دشوار کنونی با «تنگناهای مالی» و «فروبستگی اجتماعی»، اهمیتی دوچندان می‌یابد ضمن اینکه «توسعه امکانات دیجیتال»، فرهنگ مطالعه و کتاب‌خوانی را دستخوش تغییراتی عمده کرده است. احمد مسجدجامعی روز پنجشنبه، ۲۵ آبان‌ماه به دعوت اتحادیه کتابفروشان و ناشران تهران در دهمین پویش «کتابگردی» شرکت خواهد کرد.
اهمیت پویش کتابگردی
رویدادهایی چون «هفته کتاب» و پویش کتابگردی از آن رو اهمیت ویژه‌ای می‌یابند که طبق آمار اعلام‌شده ازسوی خانه کتاب و ادبیات ایران که در ادامه نگاهی به آن خواهیم کرد، ازیک‌سو حال صنعت نشر خوش نیست و چرخ اقتصادش لنگان‌لنگان می‌چرخد و ازسوی‌دیگر سازمان‌ها و نهادهایی چون صداوسیما که می‌توانند از ظرفیت‌های تبلیغاتی‌شان برای کمک به این صنعت بهره ببرند چنین نمی‌کنند و ازدیگرسو، گسترش روزافزون استفاده از شبکه‌های اجتماعی، کتاب‌خوانان احتمالی را به کپشن‌خوانی عادت داده است.
ابراهیم کریمی، رئیس اتحادیه ناشران و کتابفروشان تهران که در نشست خبری روز دوشنبه ۲۲ آبان‌ماه از مشارکت در پویش کتابگردی به‌عنوان یکی از برنامه‌های این اتحادیه در سی‌ویکمین دوره هفته نام برده بود، در گفت‌وگو با «هم‌میهن» در مورد اهمیت این رویداد در شرایطی که شرح آن رفت، می‌گوید: «بدون شک هر اقدام ایجابی در حوزه نشر، به اندازه خود تاثیرگذار خواهد بود و ما هرچقدر بتوانیم زمینه مشارکت چهره‌های فرهنگی بیشتری را در فعالیت‌هایی این‌چنینی فراهم کنیم، توجه افکار عمومی بیش‌ازپیش به آن جلب خواهد شد. ضمن اینکه حضور گروههای مختلف مردم از مؤلفان، مترجمان، معلمان، روزنامه‌نگاران، فعالان شبکه‌های اجتماعی، دانشجویان، دانش‌آموزان، طلاب، اهل علم و خانواده‌ها به‌صورت فردی و جمعی در کتابفروشیها، به‌منزله آخرین حلقه صنعت نشر، نشانه‌ای از احترام به علم و ادب و حقوق انسانی است.»
نگاهی ایجابی در مقابل نگاهی سلبی
علاوه بر همه این‌ها، چندی پیش بود که دفتر توسعه کتاب و کتاب‌خوانی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی در اطلاعیه‌ای از راه‌اندازی سامانه «نظارت مردمی بر آثار منتشرشده» خبر داد. اطلاعیه‌ای که در آن از عموم اهالی کتاب، پژوهشگران، کتابفروشان، کتاب‌خوانان، والدین و گروههای ترویجی کتاب دعوت شده بود تا موارد مغایر با ضوابط نشر را برای بررسی دقیق‌تر، برخورد و جبران در سامانه نظارت مردمی گزارش کنند. این خبر که با واکنش منفی گسترده اهالی کتاب مواجه و از آن به‌عنوان نظارت پسینی غیرموجه و حرکتی سلبی نام برده شد، با پیشنهادی از سوی احمد مسجدجامعی همراه شده است که از آن با عنوان «فراخوان معرفی کتاب» یاد می‌کند. مسجدجامعی در این مورد به «هم‌میهن» می‌گوید: «ما هفته کتاب امسال را با معرفی کتاب‌های خواندنی و برگزیده شهروندان همراه می‌کنیم. بدین‌گونه هرکدام از ما می‌تواند در گسترش هم‌بستگی اجتماعی و تفاهم فراگیر عمومی، نقشی ایفا کند و ازاین‌‌رو از خوانندگان آثار انتظار میرود که اطلاعات و نظر خود را درباره کتاب‌های موردعلاقه خویش با یکدیگر در میان نهند و ساختاری متناسب برای عمومی‌شدن بهره‌برداری از آن فراهم آورند.»
احمد مسجدجامعی با اشاره به پیشنهادی که ارائه کرده است؛ «فراخوان معرفی کتاب» برای به اشتراک‌گذاری اطلاعات و نظر کتاب‌خوان‌ها در مورد کتاب‌های موردعلاقه‌شان، ادامه می‌دهد: «همان‌طور که شما هم شنیده‌اید، یکی از دستگاه‌های اجرایی از عموم شهروندان درخواست کرده است تا کتاب‌های به گفته این دستگاه «مسئله‌دار» را در سامانه‌ای گزارش دهند. طبیعتاً وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی پیش از اعطای مجوز به این آثار به بررسی آن‌ها پرداخته، سپس مجوز انتشارشان را صادر کرده است و قاعدتاً انتظار میرود که از مجوز صادرشده توسط خود دفاع کند، نه آن‌که با راه‌اندازی این سامانه فضا را برای مؤلف و ناشر تنگ‌تر سازد. پیشنهاد ما نگاهی ایجابی به این مسئله به‌جای نگاهی سلبی است و «فراخوان معرفی کتاب» به همین قصد منتشر شده است.» مسجدجامعی با اشاره به اینکه «طبیعتاً همان گروههای مورد اشاره در اطلاعیه دفتر توسعه کتاب و کتاب‌خوانی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی ازجمله عموم اهالی کتاب، پژوهشگران، کتابفروشان، کتاب‌خوانان، والدین و گروههای ترویجی کتاب در میان کتاب‌هایی که به مطالعه آن‌ها می‌پردازند آثاری را دل‌نشین‌تر و چشمگیرتر از دیگر آثار می‌یابند»، می‌افزاید: «آن‌ها می‌توانند در سامانه‌ای به اشتراک تجربه خود با دیگران و معرفی آثار برگزیده از نگاه خود بپردازند و با ایجاد روحیه مشارکت، همدلی و تفاهم اجتماعی، یاری‌رسان گسترش فرهنگ کتاب‌خوانی باشند. این اتفاق می‌تواند در دیگر حوزه‌ها، به‌عنوان مثال سینما، تئاتر، موسیقی و... هم رخ دهد و افراد آثار برگزیده خود را به دیگران معرفی کنند و اگرچه اکنون این اتفاق در صفحات مجازی افراد و تشکل‌ها نیز رخ می‌دهد اما امکان وقوع آن به گونه‌ای سازمان‌یافته‌تر نیز وجود دارد تا به‌عنوان مثال جایگزینی برای سامانه‌هایی چون «نظارت مردمی بر آثار منتشره» باشد. البته که این پیشنهاد براساس نگاه شخصی من است و طبیعتاً دیگران نیز می‌توانند پیشنهادهای دیگری داشته باشند.»
حال ناخوش صنعت نشر
علی رمضانی، مدیرعامل خانه کتاب و ادبیات در حالی در افتتاحیه هجدهمین نمایشگاه بین‌المللی کتاب تبریز از رشد حجم اقتصادی صنعت نشر به ۱۲ هزار میلیارد تومان سخن گفت که کتاب در سال گذشته ۶۰ درصد گران شده، تولید کتاب به میزان ۱۶ میلیون نسخه کاهش یافته و ازطرفی هم ۶ هزار عنوان کمتر تولید شده است. درواقع براساس آماری که خود خانه‌کتاب منتشر کرده است در سال گذشته که حجم اقتصادی صنعت نشر ۹ هزار میلیارد تومان و تعداد عناوین آثار تولیدشده هم بیش از ۱۱۰ هزار عنوان بود، شمارگان کتاب در بازه زمانی ۲۱ آبان‌ماه ۱۴۰۰ تا ۲۱ آبان‌ماه ۱۴۰۱ به ۱۲۱ میلیون نسخه رسید اما امسال که حجم اقتصادی به ۱۲ هزار میلیارد تومان رسیده، شاهد کاهش ۶ هزار عنوانی هستیم و شمارگان هم نزدیک به ۱۶ میلیون نسخه کم شده و به ۱۰۵ میلیون نسخه رسیده است. البته میانگین قیمت نیز از ۶۷ به ۱۰۷ هزار تومان رسیده و طبیعی است که با گران‌شدن ۶۰ درصدی کتاب، حجم اقتصادی نسبت به دوره قبل افزایش پیدا کند و با کاهش ۱۶ میلیون نسخه‌ای، شاهد رشد ۴ هزار میلیارد تومانی باشیم. اگر این روند کاهشی را در کنار توجه ارگان‌های دولتی -که می‌توانند ظرفیت تبلیغاتی‌شان را در خدمت گسترش فرهنگ کتاب‌خوانی درآورند- به آثاری خاص قرار دهیم و به گسترش روزافزون استفاده از شبکه‌های اجتماعی و تکثر آدم‌هایی که چیزی بیش از خواندن کپشن‌هایی اینستاگرامی در حوصله‌شان نمی‌گنجد توجه کنیم، بیش‌ازپیش درمی‌یابیم که حال صنعت نشر خوش نیست و اقداماتی چون برگزاری هفته کتاب و پویش‌هایی چون کتابگردی ازآن‌رو اهمیت بیشتری می‌یابند که شاید بتوانند دست‌کم در نقش تنفسی مصنوعی برای این تن کم‌جان ظاهر شوند.
