دو راهی واشنگتن/دولت ترامپ چه مسیری را برای مواجهه با پرونده ایران انتخاب خواهد کرد؟

چند روز مانده به مراسم تحلیف دونالد ترامپ به‌عنوان چهل‌وهفتمین رئیس‌جمهور آمریکا، کارشناسان سیاست خارجی و دیپلمات‌های پیشین آمریکایی در نوشته‌های خودشان در مورد سیاست دولت جدید آمریکا در قبال ایران گمانه‌زنی می‌کنند. در بسیاری از این نوشته‌ها، کارشناسان توصیه‌هایی را به دولت آینده آمریکا برای مواجهه با پرونده ایران ارائه کرده‌اند.

تعدادی از این نوشته‌ها و مقالات در طول روزهای گذشته در «هم‌میهن» منتشر شده‌است. از جمله این مقالات می‌توان به نوشته ریچارد هاس، مقام پیشین وزارت امور خارجه و وزارت دفاع آمریکا و رئیس اندیشکده شورای روابط خارجی با عنوان «فرصت ایران» در فارن‌افرز یا مقاله دیو شرودر، دیپلمات پیشین آمریکایی پایگاه «انجمن کارمندان سیاست خارجی آمریکا (AFSA)» اشاره کرد.

نویسندگان این مقالات از دولت دونالد ترامپ خواسته‌اند که در دور جدید ریاست‌جمهوری‌اش رویکرد جدیدی را در قبال ایران در پیش بگیرد و به دنبال توافق با ایران باشد. هرچند هر یک از کارشناسان با توجه به وابستگی‌های حزبی و ایدئولوژیک نگاه متفاوتی به مفاد توافق احتمالی با ایران دارند، اما در مجموع بسیاری از متخصصان به دولت ترامپ توصیه کرده‌اند که برای پیشگیری از آسیب‌های بیشتر، به دنبال توافقی با ایران برود.

بسیاری از تحلیل‌گران آمریکایی معتقدند که با افزایش تنش‌ها در منطقه و تبدیل شدن «جنگ سایه» میان ایران و اسرائیل به رویارویی‌های مستقیم در یک سال گذشته، در کنار اظهارات اخیر برخی مقام‌های رسمی و بانفوذ ایرانی در خصوص احتمال تغییر دکترین هسته‌ای ایران، احتمال تصمیم ایران به ساخت سلاح هسته‌ای نسبت به هر زمان دیگری بیشتر شده‌است.

هرچند هیچ شاهدی وجود ندارد که برنامه هسته‌ای ایران در حال حاضر ماهیت نظامی داشته‌باشد و این موضوع بارها از سوی آژانس بین‌المللی انرژی اتمی تایید شده‌است اما به گفته مقام‌های ارشد آمریکایی زمان گریز ایران، یعنی زمانی که از زمان تصمیم به ساخت سلاح هسته‌ای تا تولید یک تجهیز قابل انفجار هسته‌ای لازم است، به دو هفته کاهش پیدا کرده‌است. زمان گریز، مفهومی که توسط دولت‌های غربی برای توصیف احتمال تبدیل برنامه هسته‌ای صلح‌آمیز ایران به یک برنامه نظامی ابداع شده‌است، در دوران اجرای برجام تا یک سال در نظر گرفته‌شده‌بود.

در دورانی که ایران و طرف‌های دیگر برجام به تعهدات خود در برجام عمل می‌کردند، ایران اورانیوم را حداکثر در سقف 3/67 درصد غنی‌سازی می‌کرد و مجموعاً ۳۰۰ کیلوگرم اورانیوم غنی‌شده در داخل کشور نگهداری می‌کرد اما از اردیبهشت ۱۳۹۷ که دونالد ترامپ در دور نخست ریاست‌جمهوری خود تصمیم به خروج از برجام و از سرگیری اجرای تحریم‌های هسته‌ای گرفت، شرایط به سرعت تغییر کرد. بر اساس گزارشی که تابستان امسال آژانس بین‌المللی انرژی اتمی منتشر کرد مجموع اورانیوم غنی‌شده توسط ایران به ۵۷۵۰ کیلوگرم رسیده‌است که نزدیک به ۲۰ برابر رقم پیش‌بینی شده در برجام است.

از این میزان بیش از ۱۶۰ کیلوگرم از اورانیوم غنی‌شده ایران در سطح ۶۰ درصد غنی‌شده‌است. رسانه‌های غربی می‌نویسند که اگر ایران تصمیم بگیرد برنامه هسته‌ای خود را نظامی کند، تبدیل کردن فقط ۴۲ کیلوگرم از اورانیوم غنی‌شده در سطح ۶۰ درصد به اورانیوم غنی‌شده در سطح ۹۰ درصد برای ساخت یک سلاح هسته‌ای کافی است.

بعد از آنکه ابتدای آذرماه سال جاری آمریکا و سه کشور اروپایی، به‌‌رغم توافق‌های رافائل گروسی، مدیرکل آژانس بین‌المللی انرژی اتمی در تهران برای حل و فصل برخی اختلاف‌های پادمانی با ایران، ثابت ماندن ذخایر اورانیوم غنی‌شده ایران در سطح ۶۰ درصد و افزایش نظارت‌ها، قطعنامه محکومیت علیه ایران صادر کردند، ایران در واکنش ظرفیت تولید اورانیوم غنی‌شده ۶۰ درصد خود را به شدت افزایش داد.

با این حال ایران مذاکرات خود را با سه کشور اروپایی طرف برجام و اتحادیه اروپا برای یافتن راه‌حلی برای پایان به اختلاف‌ها آغاز کرده‌است. نخستین دور گفت‌وگوهای ایران و سه کشور اروپایی، ۸ آذرماه در ژنو برگزار شد و دور دوم مذاکرات نیز دوشنبه ۲۴ دی‌ماه ادامه پیدا کرد. ایران و کشورهای اروپایی بلافاصله پس از خروج آمریکا از برجام هم برای بی‌اثر کردن آسیب‌های ناشی از خروج آمریکا از توافق وارد گفت‌وگو و تعامل شده‌بودند، اما این گفت‌وگوها هرگز به نتیجه مطلوب تهران نرسید و به همین دلیل ایران ناگزیر شد که به اقدام‌های تلافی‌جویانه در برابر ازسرگیری تحریم‌ها دست بزند.

همچنان هم این باور وجود دارد که بدون حضور آمریکا در مذاکرات، امکان دستیابی به یک توافق موثر و عملی میان ایران و غرب وجود ندارد. هرچند ایران به شدت نیازمند برطرف کردن اختلاف‌های شدیدی است که در طول سه سال گذشته در رابطه با اروپا به وجود آمده‌است. تا پیش از سال ۲۰۲۲ کشورهای اروپایی تمایل بسیار بیشتری به تعامل با ایران نشان می‌دادند و حتی به مدت طولانی برای حفظ برجام در مقابل دولت ترامپ ایستادگی می‌کردند. اما از سال ۲۰۲۲ و آغاز جنگ اوکراین، ادعای حمایت نظامی ایران از روسیه و همچنین ناآرامی‌های داخلی در ایران باعث شد تا کشورهای اروپایی فاصله بسیار بیشتری از ایران بگیرند.

سوال اصلی اینجاست که شش سال پس از خروج آمریکا از برجام، آیا دونالد ترامپ در دوره جدید ریاست‌جمهوری‌اش علاقه‌ای به مذاکره با تهران بر سر برنامه هسته‌ای نشان می‌دهد یا نه. ترامپ در دور نخست ریاست‌جمهوری‌اش هم گفته‌بود که خروج از برجام را مقدمه‌ای برای یک توافق «بهتر» با تهران می‌داند، اما این توافق بهتر هرگز به دست نیامد.

بسیاری از کارشناسان و تحلیل‌گران معتقدند که اکنون شرایط ایران و منطقه به شدت نسبت به دوره نخست ریاست‌جمهوری ترامپ تغییر کرده‌است و همانگونه که فضا برای خصومت بیشتر میان تهران و واشنگتن فراهم است، امکان نتیجه‌بخش بودن مذاکرات احتمالی میان دو طرف هم نسبت به گذشته بیشتر شده‌است. دولت جدید آمریکا حالا در مقابل یک دوراهی قرار دارد تا سیاست قبلی «فشار حداکثری» را دوباره از سر بگیرد به این امید که این بار نتیجه‌ای متفاوت از این سیاست به دست آید یا اینکه سیاستی نو برای حل و فصل اختلافات با تهران از طریق دیپلماسی انتخاب کند.