تعـامل یا رویارویی؟

یک سال پس از آغاز جنگ در غزه، به اعتقاد بسیاری از کارشناسان، ایالات متحده آمریکا و جمهوری اسلامی ایران دو بازیگر اصلی و تاثیرگذار در این منازعه هستند. به همین دلیل در گفت‌وگو با تعدادی از کارشناسان برجسته ایرانی و آمریکایی تلاش کردیم به این سوال پاسخ دهیم که آیا زمینه‌ای برای همکاری میان ایران و آمریکا برای مهار تنش در منطقه خاورمیانه وجود دارد یا نه؟

دو دیدگاه عمده به تنش کنونی وجود دارد: نخست اینکه تهران و واشنگتن به‌عنوان حامی اصلی محور مقاومت و اسرائیل می‌توانند متحدان خود را برای کاهش تنش تحت فشار قرار دهند، دیدگاه دوم این است که اسرائیل و محور مقاومت نه‌فقط به عنوان متحدان ایران و آمریکا، بلکه به عنوان نیروهای نیابتی در حال یک جنگ نیابتی با یکدیگر برای تامین منافع ایران و آمریکا هستند. در هر دو دیدگاه، نقش تهران و واشنگتن در منازعه جاری قابل توجه است. 

مدافعان دیدگاه اول که بخش بزرگی از ناظران و تحلیل‌گران را تشکیل می‌دهند، معتقدند که ایران و آمریکا، هر یک به خاطر منافع و انگیزه‌هایی که دارند مخالف گسترش تنش در منطقه هستند و در شرایطی قرار گرفته‌اند که متحدان‌شان وارد یک منازعه گسترده‌شده‌اند، به همین دلیل این دو طرف می‌توانند با یکدیگر تعامل کنند تا جلوی گسترده‌تر شدن منازعه را در منطقه بگیرند و حتی برای رسیدن به آتش‌بس و توقف درگیری‌ها با یکدیگر همکاری کنند. 

در میان کارشناسانی که با آنها گفت‌وگو کردم، مایکل وحید هانا، پژوهشگر اندیشکده گروه بحران و احمد دستمالچیان، سفیر پیشین ایران در لبنان معتقدند که ایران و آمریکا انگیزه‌های متفاوتی برای جلوگیری از توسعه جنگ در منطقه دارند، اما چون هدف آنها مشترک است، می‌توانند با یکدیگر برای کاهش تنش همکاری کنند.

در برابر، دسته دومی از کارشناسان هم هستند که معتقدند جنگ جاری در خاورمیانه در واقع رویارویی آمریکا و ایران است. بسیاری از تحلیل‌گران محافظه‌کار و هوادار اسرائیل در آمریکا و همچنین تعداد زیادی از تحلیل‌گران محافظه‌کار در داخل ایران، معتقدند که اسرائیل مسئول حفظ منافع و اجرای خواسته‌های آمریکا در خاورمیانه است و گروه‌های موسوم به محور مقاومت بازوهای ایران برای اجرای خواسته‌های ایران هستند.

اینکه اسرائیل عامل آمریکا در خاورمیانه است یا اینکه واشنگتن تحت تاثیر لابی اسرائیل در مهار اسرائیل ناتوان است، مسئله‌ای است که همچنان در میان تحلیل‌گران آمریکایی موضوعی اختلافی محسوب می‌شود. اندیشمندانی مانند استیون والت و جان میرشایمر معتقدند که آمریکا تحت تاثیر لابی اسرائیلی، به‌‌رغم خواست خود از مهار و کنترل اسرائیل ناتوان است و در برابر اندیشمندان یهودی مانند نورمن فینکلستین و نوام چامسکی معتقدند که اسرائیل عامل اجرای خواسته‌های آمریکا در منطقه خاورمیانه است.

در میان تحلیل‌گرانی که با آنها گفت‌وگو کردم حمیدرضا عزیزی با توجه به تحولات اخیر تا حدی به این دیدگاه نزدیک‌تر بود و معتقد بود که با توجه به موفقیت‌های اخیر اسرائیل در آسیب زدن به حزب‌الله لبنان، آمریکا از روند تحولات جاری و نزدیک‌تر شدن به هدف غائی تضعیف متحدان ایران در منطقه رضایت دارد و به همین دلیل امکان تعامل میان تهران و واشنگتن برای نزدیک‌تر کردن منطقه به کاهش تنش و توقف منازعه وجود ندارد.

در ادامه پاسخ‌های مایکل وحید هانا، پژوهشگر اندیشکده گروه بحران، باربارا اسلاوین، پژوهشگر اندیشکده استیمسون، سینا عضدی، مدرس دانشگاه جورج واشنگتن، حمیدرضا عزیزی، پژوهشگر موسسه امور بین‌الملل و امنیت آلمان و احمد دستمالچیان، سفیر پیشین ایران در لبنان را به سوالات «هم‌میهن» مطالعه می‌کنید.