هدف اروپا از فشار بر ایران چیست؟

در نامه بریتانیا، فرانسه و آلمان به صراحت تهدیدی به «بازگشت» تحریم‌های سازمان ملل نشده است، اما خاطرنشان شده که قطعنامه 2231 شورای امنیت سازمان ملل که توافق هسته‌ای را تضمین می‌کند در 18 اکتبر 2025 منقضی می‌شود. ایران در نامه خود مواضع اروپا را رد کرده و انگشت اتهام را به سمت آمریکا دراز کرده است.

دونالد ترامپ، رئیس‌جمهور آمریکا در سال 2018 توافق هسته‌ای را زیر پا گذاشت و تحریم‌های اقتصادی ایالات‌متحده را مجدداً علیه ایران اعمال کرد. تلاش بریتانیا، فرانسه و آلمان که به‌طور غیررسمی به عنوان E3 شناخته می‌شوند، برای افزایش فشار بر ایران، در این هفته در آژانس بین‌المللی انرژی اتمی نیز قابل مشاهده بود. این سه کشور با موفقیت قطعنامه‌ای را در انتقاد از ایران، به‌‌رغم ملاحظات ایالات متحده، به اجرا گذاشتند.

نامه E3 که تاریخ آن 3 ژوئن بود، به گزارش ماه گذشته آژانس بین‌المللی انرژی هسته‌ای اشاره دارد که پیشرفت‌های هسته‌ای ایران را نقض توافق سال 2015، از جمله افزایش ذخایر و نرخ‌های تولید اورانیوم غنی‌شده بالا، عنوان می‌کند. توافق هسته‌ای که با E3، چین، روسیه و ایالات متحده منعقد شد، توانایی ایران را برای غنی‌سازی اورانیوم محدود کرد و در نتیجه فرآیندی که می‌تواند مواد شکافت‌پذیر را برای سلاح‌های هسته‌ای تولید کند نیز محدود شد.

در مقابل، آمریکا، سازمان ملل و اتحادیه اروپا تحریم‌های ایران را کاهش دادند. تنش‌ها با ایران از زمانی که گروه شبه‌نظامی حماس که مورد حمایت ایران است، در 7 اکتبر به جنوب اسرائیل حمله کرد، و دیگر گروه‌های شبه‌نظامی مورد حمایت ایران نیز به اهداف ایالات متحده، اسرائیل و دیگر کشورهای غربی حمله کردند و تهران برنامه هسته‌ای خود را تسریع بخشید و در عین حال توانایی آژانس در نظارت بر برنامه هسته‌ای خود را محدود کرد.

در نامه E3 که به رویت رویترز رسیده است، با اشاره به توافق هسته‌ای سال 2015 که رسماً برنامه جامع اقدام مشترک نامیده می‌شود، آمده است: تشدید تنش هسته‌ای ایران، برجام را توخالی کرده و ارزش عدم اشاعه آن را کاهش داده است. سفیر ایران در سازمان ملل در نامه‌ای در تاریخ 5 ژوئن که رویترز آن را مشاهده کرده، گفت: «تصمیم ایران برای اتخاذ اقدامات اصلاحی کاملاً مطابق با حق ذاتی خود و در واکنش به خروج غیرقانونی و یکجانبه ایالات متحده از برجام بوده است.»

دیپلمات‌های غربی و دیگر منابع آشنا با نامه E3 گفتند که هدف از نوشتن این نامه تلاش برای افزایش فشار بر ایران در شورای امنیت سازمان ملل و خرید زمان برای یک راه‌حل دیپلماتیک قبل از انقضای بند مکانیزم ماشه در سال آینده، برای اعمال مجدد تحریم‌های سازمان ملل علیه ایران است. یک منبع آگاه به این نامه گفت که هدف این است که «مانع پیشرفت‌های هسته‌ای ایران که غیرقابل قبول شده و در حال بدتر شدن است شویم و فشار بر ایران را در چارچوب شورای امنیت سازمان ملل افزایش دهیم.»

آنتونیو گوترش، دبیرکل سازمان ملل متحد، دو بار در سال - به طور سنتی در ژوئن و دسامبر - در مورد اجرای قطعنامه 2015 به شورای امنیت گزارش می‌دهد. شورای امنیت قرار است در 24 ژوئن گزارش بعدی او را بررسی کند. دریل کیمبال، مدیر اجرایی انجمن غیرانتفاعی کنترل تسلیحات، می‌گوید که این نامه ممکن است راهی برای ایجاد زمینه برای «بازگشت فوری» تحریم‌های سازمان ملل باشد. هرچند او تاکید کرد که راه‌حل دیپلماتیک هنوز امکان‌پذیر است.

ارجاع E3 به تاریخ اکتبر سال 2025، یعنی زمانی که گزینه اسنپ‌بک و بازگرداندن تحریم‌های سازمان ملل منقضی می‌شود، و ارتباط این کشورها با شورای امنیت نشان می‌دهد که آن‌ها صرفاً در تلاش هستند تا مبنای قانونی را برای لغو احتمالی تحریم‌های ایران در مرحله بعد ایجاد کنند.»

او می‌گوید: «با این حال، چنین گزینه‌ای، به‌ویژه در پی خروج آمریکا از برجام، احتمالاً ایران را به سمت همکاری سوق نمی‌دهد، بلکه باعث تشدید تنش می‌شود و حتی شاید ایران تشویق شود که از معاهده منع گسترش سلاح‌های هسته‌ای خارج شود.»