اعتراضات مردمی در ارمنستان به‌دنبال چیست؟
کلیسا رویاروی دولت
هفته‌های گذشته ارمنستان شاهد اعتراضات گسترده به دولت غربگرای نیکول پاشینیان بود. این اعتراضات که در میدان جمهوری ایروان پایتخت ارمنستان متمرکز است با نافرمانی مدنی و بستن جاده‌های اصلی مواصلاتی به ایران و گرجستان و تلاش برای به تعطیلی کشاندن دانشگاه‌ها و مشاغل و ادارات همراه است. معترضان با هدایت اسقف اعظم باگرات گالستانیان که جنبش «تاووش برای میهن» را رهبری می‌کند، امیدوار هستند با از کارکرد انداختن دولت، نخست‌وزیر نیکول پاشینیان را وادار به استعفا کنند و یا تعداد رای لازم در مجلس را برای استیضاح دولت او به دست بیاورند. هرچند دولت پاشینیان پیش از این نیز با اعتراضات گسترده روبه‌رو شده است اما اعتراضات اخیر تفاوت‌هایی با اعتراضات پیشین دارد.
اعتراض کنونی برخلاف رویدادهای پیشین توسط احزاب مخالف رهبری نمی‌شود بلکه یک شخصیت مذهبی یعنی باگرات گالستانیان اسقف اعظم استان تاووش رهبری آن را برعهده دارد. این برای نخستین بار در تاریخ 33 ساله جمهوری ارمنستان است که کلیسای حواری ارمنی به‌صورت علنی وارد عرصه سیاست شده است. این جنبش هرگونه وابستگی خود را به گروه‌های اپوزیسیون انکار و تنها انگیزه خود را دفاع از خاک میهن، حفظ تمامیت ارضی و بازگشت عزت و غرور ملی ارامنه عنوان کرده است.
کلیسا‌های ارمنی سایر نقاط جهان و دیاسپورای ارمنی به حمایت از جنبش اعتراضی اسقف گالستانیان برخاسته‌اند و در کلیسای جامع ارامنه تهران نیز تجمع حمایتی برگزار شده است. تمامی این اعتراضات در حالی است که همچنان پاشینیان از اکثریت پارلمانی برای ادامه دولت خود برخوردار است. روز یکشنبه 6 خرداد معترضان در تجمع میدان جمهوری ایروان اسقف باگرات گالستانیان را به‌عنوان نامزد خود برای نخست‌وزیری و تشکیل دولت موقت یک‌ساله معرفی کردند تا بتواند زمینه انتخابات زودهنگام مجلس را فراهم کند. گالستانیان نیز در همین روز از گارگین دوم رهبر مذهبی ارمنیان جهان خواست او را به دلیل قصدش برای نامزدی پست نخست‌وزیری ارمنستان از ادامه خدمت به‌عنوان اسقف اعظم استان تاووش برکنار کند. کلیسا روز دوشنبه اعلام کرد با درخواست گالستانیان برای کناره‌گیری از مسئولیت‌های مذهبی موافقت کرده است.
مقام‌های دولت ارمنستان می‌گویند اعتراض‌ها به رهبری گالستانیان، با پشتیبانی دو حزب اصلی مخالف برگزار می‌شود که رهبری آنها بر عهده روبرت کوچاریان و سرژ سرکیسیان، رؤسای جمهوری سابق ارمنستان است، و کوچاریان را متهم می‌کنند که به‌دنبال به دست گرفتن قدرت است. نیکول پاشینیان، نخست‌وزیر ارمنستان، روز ۷ مه گفت: «اکنون روشن است که این جنبش، که قبلاً رهبر فراکسیون هایستان [ارمنستان] پیشنهاد تشکیل آن را داده بود… از سوی رهبر کلیسای ارامنه [گارگین دوم] مدیریت می‌شود، و کسی که بیشترین سود را از آن می‌برد، روبرت کوچاریان، رهبر فراکسیون هایستان است. کوچاریان در این زمینه مطابق با منافع مسکو عمل می‌کند.»
اعتراضات از کجا شروع شد و چه خواسته‌ای دارد؟
اعتراضات زمانی آغاز شد که دولت پاشینیان در ادامه روند تلاش برای صلح با جمهوری آذربایجان اقدام به واگذاری چهار روستا در استان تاووش به جمهوری آذربایجان کرد. ارمنستان به رهبری پاشینیان پس از سی سال تسلط بر قرهباغ کوهستانی و هشت شهر اطراف طی جنگی سریع این مناطق را به آذربایجان واگذار کرده که طی آن غرور ملی ارامنه به‌شدت سرکوب شده است. به همین دلیل زمانی که ارتش ارمنستان اقدام به اخراج اهالی این چهار روستا کرد تا روستاها را به طرف آذری تحویل دهد، موجی از مخالفت در سراسر ارمنستان به وجود آمد.
ساکنان ارمنستانی این روستاها پاشینیان را به واگذاری خاک کشور بدون دریافت چیزی در ازای آن متهم می‌کنند. در حال حاضر مرزهای ارمنستان در شرق با جمهوری آذربایجان و در غرب با ترکیه مسدود است و مرز چهل کیلومتری با ایران و 217 کیلومتری با گرجستان تنها امکان ارتباط این کشور با دنیاست. پاشینیان مدعی است که پس از عادی‌سازی روابط با ترکیه و جمهوری آذربایجان موفق خواهد شد ارمنستان را از این بن‌بست خارج کرده و اقتصاد ضعیف و ورشکسته آن را احیا کند.
مخالفان اما با تکیه بر دشمنی تاریخی ترک‌ها و آذری‌ها با ارمنستان این روند را به معنای نابودی و از بین رفتن هویت و تمامیت کشورشان می‌دانند. براساس گزارش‌های رسانه‌های داخلی ارمنستان، خط مرزی در حال نزدیک شدن به آبادی‌های ارمنستان است، حتی براساس یک گزارش، مرز درست از کنار یک مدرسه می‌گذرد و پل کیرانتس به جمهوری آذربایجان واگذار می‌شود. بخشی از خط لوله گاز گرجستان به ارمنستان اکنون در خاک جمهوری آذربایجان باقی مانده است. در روستاهای بازگشته به آذربایجان هنوز ساکنی وجود ندارد، اما ساکنان ارمنی احساس ناراحتی می‌کنند.
ایروان روند تحدید حدود را به‌عنوان کاهش خطر جنگ معرفی می‌کند. این رویکرد مقامات باعث انتشار این عقیده در میان مخالفان خود می‌شود که ارمنستان تحت تهدید جمهوری آذربایجان مجبور به امتیاز دادن است، در غیر این صورت آذربایجان اسلحه به دست می‌گیرد. علاوه بر این، این نظر وجود دارد که فرآیند تحدید حدود به‌صورت یک‌طرفه انجام می‌شود. براساس این نظرات، جمهوری آذربایجان هیچ امتیازی به ارمنستان نمی‌دهد. مخالفان از پاشینیان به خاطر امتیازات یک‌طرفه برای صلح انتقاد می‌کنند.
ساکنان ارمنی روستاهای مرزی استان تاووش که ضمن اعتراض حاضر به ترک خانه‌های خود نبودند با اقدام ارتش ارمنستان وادار به ترک روستاها شدند و این اتفاق منجر به همراهی باگرات گالستانیان اسقف اعظم این استان با معترضان شد و او پانزدهم اردیبهشت به همراه 500 تن از اهالی این روستاها راهپیمایی پنج‌روزه‌ای را به مقصد میدان جمهوری ایروان آغاز کرد. دولت پاشینیان واگذاری این روستاها را اقدامی ضروری در جهت عادی‌سازی روابط خود با آذربایجان می‌داند اما معترضان ادعا می‌کنند مذاکرات تعیین مرز با طرف آذری در فضایی غیرشفاف و غیرعادلانه و بدون ایستادگی توسط مذاکره‌کنندگان صورت می‌پذیرد. آنان ادعا می‌کنند که پرونده‌های مربوط به نقشه‌های دوران شوروی که مبنای مذاکرات دو کشور برای تعیین مرز است توسط دولت محرمانه اعلام و از دسترس خارج شده است. واقعیت نیز این است که مرز جمهوری‌های شوروی وضعیت ثابتی نداشتند و طی دهه‌های مختلف بارها جابه‌جا شده‌اند و مبنای مشخصی برای برتری دادن یکی بر دیگری وجود ندارد و همین امر نیز در دهه نود میلادی عامل جنگ ارمنی‌ها و آذری‌ها شد.
آرام سرکیسیان، رئیس حزب جمهوری و از حامیان دولت، جنبش تاووش برای میهن را متهم کرده که وابسته به روسیه است و می‌خواهد ارمنستان را مانند بلاروس به یکی از مناطق وابسته به روسیه بدل کند با این حال گالستانیان تاکنون از هیچ کشور خارجی جز جمهوری اسلامی ایران حمایت نکرده است. او تاکنون چندین بار در موضع‌گیری‌های خود به مقاومت ایران در مقابل فشارهای بین‌المللی اشاره کرده و خواستار مقاومت مردم شده است.
ادبیات گالستانیان در سخنرانی‌ها کاملاً مذهبی است. او می‌گوید همه چیز دست خداست و مردم ارمنستان اسیر وسوسه شده‌اند. او با اشاره به نامگذاری کوچه‌ها و خیابان‌های ایران به نام شهیدان که عنوانی مذهبی است این را الگویی برای ارمنستان معرفی کرده است. او در این باره گفت: «کشور باید مثل ایران باشد و برای شهدا ارزش قائل شود. در تهران دیدم که خیابان‌هایی به نام شهدای ارمنی جنگ میهنی‌شان بود.» در ادبیات مسیحی و ارمنی شهید مانند قدیس تنها به کشیشانی که در راه تبلیغ دین کشته شده باشند اطلاق می‌شود و عنوانی مقدس و خاص کلیسا است.
اعتراضات 2020
اعتراضات کنونی از جهت گستردگی و استقبال مردمی با اعتراضات سال 2018 که منجر به روی کارآمدن پاشینیان شد قابل مقایسه است و از اعتراضات پیشین مخالفان گسترده‌تر است. هفده حزب مخالف در اعتراضات سال 2020 که به راهپیمایی عزت معروف شد، پس از توافق آتش‌بس در قرهباغ در ۱۰ نوامبر ۲۰۲۰ مردم را دعوت به تجمع کردند. در این توافق نخست‌وزیر نیکول پاشینیان پس از جنگ 44 روزه که با پیشروی ارتش آذربایجان همراه بود توافق‌نامه‌ای را برای واگذاری شهرهای اطراف قرهباغ کوهستانی و پایان دادن به شش هفته جنگ بر سر این منطقه امضا کرد که طی آن قرهباغ کوهستانی به محاصره آذربایجان درآمد و یک مسیر دالانی موسوم به لاچین تنها امکان ارتباط ارمنستان و قرهباغ کوهستانی باقی ماند.
در پی این توافق که زمینه تسلط کامل آذربایجان بر قرهباغ را فراهم کرد هزاران نفر به خیابان‌ها ریختند و صدها نفر به ساختمان پارلمان در ایروان یورش بردند. اعتراضات در سراسر ماه نوامبر 2020 ادامه یافت و معترضین در ایروان و سایر شهرها خواستار استعفای نیکول پاشینیان شدند. این اعتراضات توسط ائتلافی از ۱۷ حزب مخالف با عنوان جنبش نجات میهن رهبری شد، در میان آنها حزب جمهوری‌خواه بزرگترین حزب مخالف در پارلمان ارمنستان و حزب داشناکسیون به چشم می‌خورد. این جنبش نخست‌وزیر پیشین وازگن مانوکیان را به‌عنوان نامزد خود برای رهبری یک دولت موقت اعلام کرد.
علاوه بر ۱۷ حزب مخالف، رئیس‌جمهور وقت ارمنستان ارمن سارگسیسیان، رئیس‌جمهور سابق لوون تر پطروسیان، هر دو کاردینال کلیسای کاتولیک ارامنه کارکین دوم و آرام اول و رهبر سومین حزب بزرگ پارلمان ادمون ماروکیان و بسیاری از شخصیت‌های عمومی دیگر پاشینیان را به استعفا فراخواندند. پاشینیان نیز پس از این اعتراضات استعفا داد اما دوباره در انتخابات پیروز شد چراکه احزاب مخالف به فساد و وابستگی به روسیه متهم بودند و از محبوبیت کافی برای شکست پاشینیان برخوردار نبودند.
با این حال سال گذشته تحول مهم دیگری اتفاق افتاد که بیش از پیش ضعف دولت پاشینیان را نشان داد. دولت آذربایجان طی یک عملیات نظامی، قرهباغ کوهستانی که براساس توافق 9 ماده‌ای مسکو 2020 بایستی موجودیتش حفظ شده و از طریق دالان لاچین ارتباطش با ارمنستان حفظ می‌شد، به تصرف درآورد و طی این فرآیند جمعیت صدهزار نفری قرهباغ کوهستانی پس از قرن‌ها زندگی در این منطقه به ارمنستان فرار کردند. ارمنستان صرفاً به این اقدام اعتراض کرد و آن را تجاوز و پاکسازی قومی قلمداد کرد.
اسقف اعظم باگرات گالستانیان کیست؟
نیکول پاشینیان از زمان روی کارآمدن خود در سال 2018 از اکثریت پارلمانی خوبی برخوردار بوده و با وجود یک جنگ 44 روزه و واگذاری شهرهای اطراف قرهباغ کوهستانی به جمهوری آذربایجان در سال 2020 و تسلط کامل جمهوری آذربایجان بر قرهباغ کوهستانی در سال 2023 که با فرار ده‌ها هزار ارمنی از این منطقه همراه بود و همچنین روابط پرتنش با روسیه متحد اصلی ارمنستان توانسته این اکثریت را حفظ کند و به پشتوانه حمایت سیاسی آمریکا و بریتانیا و فرانسه همچنان مدعی پیشبرد اهداف خود باشد.
حال در این شرایط آنچه که اعتراضات کنونی را از رویدادهای مشابه پیشین متفاوت کرده حضور یک چهره کاریزماتیک جدید است: اسقف اعظم استان تاووش، باگرات گالستانیان. وجود یک مقام مذهبی کاریزما در رأس این اعتراضات به جای احزاب مخالف که عمدتاً متهم به فساد و ناکارآمدی و ایجاد وضعیت کنونی اقتصاد ارمنستان هستند امید به تغییر را در میان اقشار مختلف مردم برانگیخته است.
کلیسای حواری ارمنی هم از اعتراضات کنونی حمایت کرده اما اتفاقات اخیر را نمی‌توان یک رویداد به رهبری کلیسا دانست بلکه شخص اسقف باگرات گالستانیان نقش اصلی را برعهده دارد. شورایعالی روحانیون کلیسای ارمنستان از دولت خواسته درخواست‌های «مشروع» معترضان را بپذیرد و گالستانیان در نخستین تجمع اعتراضی در میدان جمهوری ایروان در پاسخ به این پرسش که آیا کلیسا از جنبش «تاووش برای میهن» حمایت می‌کند یا نه؟ گفت: «ما بدون تایید حضرت والا (گارگین دوم، رهبر مذهبی ارامنه جهان) اقدامی انجام نمی‌دهیم.» او همچنین گفته است هر دو روز با رهبر ارامنه جهان دیدار و مسائل را با او در میان می‌گذارد.
اما اسقف باگرات گالستانیان کیست؟ او در ماه مه سال ۱۹۷۱ میلادی در شهر گیومری در غرب ارمنستان به دنیا آمد و در غسل تعمید نام وازگن را به او دادند. برخی منابع عنوان کرده‌اند که پدر و مادر او از ارامنه ایران بوده‌اند که به گیومری مهاجرت کرده‌اند. گالستانیان از سال ۱۹۹۴ کار خود را در کلیسا آغاز کرد. اواخر دهه ۱۹۹۰ به‌عنوان یکی از منشی‌های جاثلیق گارگین یکم، رهبر وقت کلیسای ارامنه انتخاب شد.
او در این دوره در سفرهای دینی خود به آمریکای جنوبی، مسکو، بریتانیا و اتریش سفر کرد. در سال ۱۹۹۸ برای تحصیل و تحقیق به دانشگاه لیدز در بریتانیا فرستاده شد و تا سال ۲۰۰۰ در آنجا بود و همزمان سمت کشیش کلیسای ارمنی تثلیث مقدس منچستر را به‌عهده گرفت. سال ۲۰۰۲ گالستانیان به‌عنوان نخستین رئیس بخش رسانه، روابط و ارتباطات کلیسای جامع اچمیادزین منصوب شد و برنامه‌های تلویزیونی کلیسای ارامنه را مدیریت کرد. او بین سال‌های ۲۰۰۳ تا ۲۰۱۳ ریاست اسقف‌نشین کلیسای ارامنه در کانادا را بر عهده داشت و در همین زمان تابعیت کانادا را نیز پذیرفت.
سال ۲۰۱۲ دوره کارشناسی ارشد خود در رشته الهیات و اخلاق زیستی را در دانشگاه کنکوردیا در شهر مونترال به پایان برد. گالستانیان مقالات متعددی در زمینه الهیات، حوزه‌های اجتماعی و فرهنگی در مورد ارمنستان و کلیسای ارمنی منتشر کرده است. در سال 2015 گالستانیان توسط گارگین دوم به‌عنوان پیشوای استان تاووش معرفی شد و در سال 2017 به عضویت شورایعالی روحانی کلیسای ارمنی معرفی شد و سال ۲۰۲۳ از سوی جاثلیق گارگین دوم، رهبر مذهبی ارامنه جهان، به درجه اسقف اعظم ارتقا پیدا کرد.
گالستانیان در جریان اعتراضات 2018 که منجر به روی کار آمدن پاشینیان شد روابط خوبی با حزب پیمان شهروندی داشت و از سوی آنان برای استعفا از مقام مذهبی و عضویت در مجلس ملی ارمنستان دعوت شد. اما شکست ارمنستان در جنگ 2020 و از دست رفتن قرهباغ بود که منجر به فاصله گرفتن گالستانیان از دولت شد. سال ۲۰۲۰ در جریان جنگ قرهباغ او با آرائیک هاروتیونیان، رئیس وقت منطقه قرهباغ دیدار کرد تا صدای حمایت کلیسای ارامنه از این منطقه جدایی‌طلب را به او برساند. روز ۶ نوامبر ۲۰۲۰ گالستانیان در کلیسای شهر شوشی مراسم نیایش به جا آورد. چند روز بعد نیروهای جمهوری آذربایجان کنترل این شهر را در دست گرفتند.
گالستانیان در رهبری جنبش تاووش برای میهن نشان داده که شخصیتی کاریزماتیک و جذاب دارد و به‌خوبی با اقشار مختلف ارتباط می‌گیرد و توانایی سازماندهی و مدیریت بالایی دارد. او تحصیلکرده و سخنرانی ماهر است و به‌خوبی می‌تواند مخاطبان خود را تحت تاثیر قرار دهد. آنچه که به شکاف میان دولت و کلیسا افزوده است تلاش دولت برای تغییر رهبری کلیسا از طریق فشار افکار عمومی در سال 2018 بود. هواداران پاشینیان رهبری کلیسا را به ارتباط با احزاب مخالف وابسته به روسیه و فاسد متهم می‌کنند. دولت طی شش سال گذشته محتواهای دینی و تاریخ کلیسای ارمنی را از متون درسی حذف و بسیاری از امتیازات کلیسا را لغو کرده است. این اقدامات در حالی است که اصل هجدهم قانون اساسی ارمنستان با به‌رسمیت‌شناختن «مأموریت انحصاری کلیسا به‌عنوان یک کلیسای ملی در زندگی معنوی مردم ارمنی، در توسعه فرهنگ ملی آنها و حفظ هویت ملی» برای کلیسای ارمنی نقش قائل شده است.
معترضان چه می‌خواهند و چه خواهد شد؟
درحالی‌که اعتراضات نخست از موضوع تحدید حدود مرزی آغاز شد اما گالستانیان در سخنرانی روز ۹ مه برابر با بیستم اردیبهشت در بزرگترین تجمع اعتراضی ارمنستان در سال‌های اخیر، خواهان استعفای نخست‌وزیر شد و توافق دولت برای تعیین حدود مرزی با جمهوری آذربایجان را «نامشروع و خلاف قانون اساسی» توصیف کرد. او در همین نخستین تجمع گفت که باید یک دولت موقت آشتی ملی تشکیل شود و انتخاباتی آزاد و منصفانه برگزار شود و ارمنستان نباید شرایطی را که به زور به این کشور تحمیل شده بپذیرد و افزود که توافق با جمهوری آذربایجان باید از طریق مذاکراتی بر مبنای عدالت و قوانین بین‌المللی صورت بگیرد.
براساس نظرسنجی‌ها جنبش تحت رهبری گالستانیان حدود ۵۳ درصد حمایت را در اختیار دارد و حدود ۲۵ تا ۳۰ درصد افکار عمومی از دولت پاشینیان حمایت می‌کنند. با این وجود، اکثریت ۸۸ درصدی از ارمنیان کاملاً با تغییر مرز مخالف هستند. در حال حاضر، گالستانیان اکثریت حمایت را در مناطق مرزی مانند تاووش و سیونیک و همچنین در میان پناهجویان قرهباغ کوهستانی و به‌ویژه در میان طبقه متوسط ایروان به دست آورده است. اما جنبش تاووش برای میهن در حال حاضر نه‌تنها به حمایت افکار عمومی بلکه به حمایت نمایندگان مجلس ملی ارمنستان نیز نیاز دارد.
در حال حاضر معترضان خواستار استعفای پاشینیان هستند و چنانچه او این کار را نکند همچنان که در چند سال گذشته نکرده باید بتوانند فرآیند استیضاح پاشینیان را کلید بزنند که آغاز آن به نظر سخت نمی‌رسد چراکه احزاب مخالف با داشتن 35 رای در مجلس ملی ارمنستان تنها به یک رای دیگر برای رسیدن به حد نصاب یک‌سوم اعضای مجلس و ارائه طرح استیضاح نیاز دارند. اما آنچه سخت است موفقیت در رای‌گیری نهایی و خلع نخست‌وزیر است که دست‌کم به نوزده رای دیگر نیاز دارد. براساس قانون پس از دریافت فرم لایحه استیضاح باید ظرف 24 ساعت، 36 امضا جمع‌آوری شود و ظرف 48 تا 72 ساعت رأی‌گیری صورت گیرد. ضمن اینکه وقتی طرح استیضاح ارائه می‌شود، باید نامزدی نخست‌وزیر آینده نیز مشخص شود.
فراکسیون 71 نفره پیمان شهروندی از اکثریت قاطع در مجلس ملی ارمنستان برخوردار است و حزب هایستان (ارمنستان) به رهبری روبرت کوچاریان با 29 نفر عضو و فراکسیون «شرف داریم» به رهبری سرژ سرکیسیان با عضویت 6 نماینده اقلیت‌های مجلس 107 نفره ارمنستان را تشکیل می‌دهند. استیضاح نخست‌وزیر باید بتواند دست‌کم نیمی از آرای مجلس یعنی 54 رای را به دست بیاورد.
گالستانیان روز ۱۵ ماه مه گفته بود خود او باید نامزد پست نخست‌وزیری شود، چون اگر فرد دیگری نامزد شود، جنبش اعتراضی با خطر شکست روبه‌رو خواهد شد. گالستانیان پیشتر گفته بود که حاضر است تابعیت کانادایی خود را پس بدهد تا واجد شرایط نامزدی برای نخست‌وزیری ارمنستان شود. هم‌اکنون گالستانیان به‌عنوان نامزد نخست‌وزیری معرفی شده است اما سرنوشت تعداد آرای لازم برای ارائه طرح استیضاح و همچنین امکان موفقیت آن در هاله‌ای از ابهام است. حامیان دولت احتمال پیوستن اعضای فراکسیون پیمان شهروندی به مخالفان را کاملاً رد کرده‌اند و با این شرایط استیضاح شکست خواهد خورد و براساس قانون اگر رأی عدم اعتماد به نخست‌وزیر با شکست مواجه شود، رأی‌گیری بعدی نمی‌تواند زودتر از 6 ماه دیگر برگزار شود.
هویک آقازاریان یکی از نمایندگان حزب حاکم گفته که از مخالفان به پلیس شکایت کرده است. آقازاریان اعلام کرد: «هیچ‌یک از 71 نماینده دولت به ابتکار مخالفان نمی‌پیوندند و مخالفان با اقدامات غیرقانونی برای کودتا آماده می‌شوند. حامیان اسقف اعظم باگرات گالستانیان در حال حاضر همان نیروهایی هستند که دو سال پیش در خیابان باقرامیان چادر زدند و خواستار استعفای پاشینیان شدند. باگرات گالستانیان شهروند دوتابعیتی کانادایی، از روبرت کوچاریان و سرژ سرکیسیان که به روسیه خدمت می‌کنند، حمایت می‌کند.»
آرتور هوانیسیان، دبیر فراکسیون حاکم «پیمان شهروندی» نیز گفته است: «در حال حاضر تنها راه برای تغییر در ارمنستان توسل به خشونت و کودتا است و دولت مطلقاً اجازه نخواهد داد. به این نکته توجه می‌کنیم که برگزارکنندگان این جریان که گویا به دلیل تحدید حدود و مرزبندی در تاووش آغاز شده بود، در تجمع 9 می‌‌حتی کلمه مرزبندی را ذکر نکردند.»
درحالی‌که حزب حاکم از احتمال کودتا و توسل به خشونت سخن می‌گوید مخالفان نیز از سرکوب معترضان و رفتار خشونت‌آمیز پلیس خبر می‌دهند. پلیس ارمنستان نیز اعلام کرده تاکنون صدها نفر از معترضان را دستگیر کرده است. با استمرار شرایط کنونی به نظر می‌رسد مخالفان نخواهند توانست در استیضاح پاشینیان موفق شوند اما اعتراضات به کاهش پایگاه مردمی دولت دامن خواهد زد.
دولت غربگرای پاشینیان طی شش ساله گذشته با وجود اعطای امتیازات متعدد به ترکیه و جمهوری آذربایجان و دست کشیدن از قرهباغ کوهستانی و شهرهای اطراف آن و همچنین دست کشیدن از ادعای نسل‌کشی ارامنه در ترکیه نتوانسته امتیاز ویژه‌ای برای ارمنستان کسب کند با این حال همچنان از سوی کشورهای غربی حمایت می‌شود. هواداران جوان پاشینیان امیدوار هستند با وعده‌های او راه ارتباط ارمنستان با دنیا تسهیل شود و اقتصاد ضعیفش بهبود پیدا کند و شرایط زندگی بهتر برای آنان فراهم شود.
