دردهای پنهانی زنان نامرئی/بررسی نتایج یک پژوهش جدید درباره اختلالات اسکلتی-عضلانی زنان خانه‌‏دار ایرانی

در دل خانه‌‌هایی که همیشه تمیزند، بچه‌‌هایی که سیر و آرام خوابیده‌اند و مردانی که با خیال راحت سرکار می‌‌روند، دردهایی وجود دارد که کمتر کسی آنها را می‌بیند. دردهایی که نام علمی‌شان «اختلالات اسکلتی-عضلانی» است اما برای زنان خانه‌‌دار، بیشتر یعنی: کمردردی که شب‌ها خواب را از چشمان‌شان می‌گیرد، گردنی که همیشه گرفته است و شانه‌هایی که خسته‌اند و درد می‌کنند.

اختلالات اسکلتی-عضلانی (MSDs) که براساس آمارها، به جان خیلی از افراد به‌ویژه زنان خانه‌دار در همه جای دنیا افتاده، آسیب‌ها و اختلالاتی در بخش‌های مختلف بدنند؛ از عضلات، اعصاب، تاندون‌ها و رباط‌ها گرفته تا مفاصل، غضروف و ستون فقرات. اختلالاتی که از دلایل اصلی ناتوانی و کاهش کیفیت زندگی زنان خانه‌دار است.

این اختلالات پدیده‌ای چندعاملی‌اند و عواملی مثل ژنتیک، ساختار بدن (آناتومیکی) و عوامل روانی-اجتماعی و بیومکانیکی در بروز یا پیشگیری از آن‌ها نقش دارند. تطابق نداشتن بین ظرفیت فیزیکی انسان و نیازهای فیزیکی شغل می‌تواند در گروه‌های شغلی مختلف مانند خانه‌‌داری منجر به بروز (MSDs) شود.

حدود نیمی از جمعیت ایران زن هستند و زنان خانه‌‌دار، جمعیت بزرگی از همین جمعیت؛ براساس آمار سرشماری سال ۱۳۹۵، حدود ۶۲ درصد از زنانی که در سن کارند، خانه‌دارند؛ شغلی تمام‌وقت که جیره و مواجبی ندارد، تکراری و مداوم است؛ مسئول گردگیری، شستن سرویس‌های بهداشتی، تمیز کردن پنجره‌‌ها، آینه‌‌ها و تخت‌‌ها. کارهایی که آن‌ها را در معرض فشارهای فیزیکی مختلف و درنتیجه اختلالات اسکلتی-عضلانی قرار می‌دهد.

با وجود این واقعیت‌ها، اطلاعات محدودی درباره شرایط کاری زنان خانه‌دار در ایران وجود دارد. از سوی‌دیگر، زنان در ایران همواره نقش کلیدی در حفظ سلامت خانواده‌ها داشته‌اند و به همین دلیل است که مطالعه و چاره‌اندیشی برای اختلالات عضلانی ـ اسکلتی مهم است. 

پژوهشی که وضعیت زنان خانه‌دار ایرانی را بررسی کرده و به‌تازگی منتشر شده، نشان می‌دهد باتوجه به شیوع بالای این اختلالات در میان زنان خانه‌دار، لازم است به‌جای بی‌تفاوتی، مداخلاتی مؤثر و کاربردی ارائه شود. درحال‌حاضر هیچ مداخله پژوهشی مبتنی بر شواهد برای کاهش عوامل خطر زیست‌مکانیکی و روانی‌اجتماعی در این جمعیت انجام نشده است.

مجله ScienceDirect   که یک پایگاه داده‌ آنلاین و یکی از بزرگ‌ترین منابع برای دسترسی به مقالات علمی و پژوهشی در جهان است، اخیراً در شماره جدید خود مقاله‌ای منتشر کرده با عنوان؛ «اثربخشی یک مداخله جامع ارتقای سلامت برای مدیریت عوامل خطر مرتبط با اختلالات اسکلتی-عضلانی در زنان خانه‌دار ایرانی؛ یک کارآزمایی تصادفی کنترل‌شده چهار‌گروهی». در این مقاله آمده که کار خانه‌‌داری تمام‌‌وقت شامل ساعت‌های طولانی تلاش عضلانی است که می‌تواند منجر به درد شدید، کاهش توانایی کاری، استرس و کاهش کیفیت زندگی شود.

اصول ارگونومی در خانه موضوعی مهم برای زنان خانه‌دار است؛ شغلی مهم و گسترده در بسیاری از نقاط جهان. وظایف روزمره خانه‌داری شامل ساعت‌های طولانی فعالیت‌های عضلانی سنگین، نامناسب و خسته‌کننده است. کارهایی مانند تهیه غذا، پخت‌وپز (ازجمله بلند کردن مواد غذایی از اجاق داغ)، نظافت، شست‌وشو و مراقبت از اعضای خانواده، همگی با فعالیت فیزیکی و صرف انرژی بالا همراهند.

بسیاری از این فعالیت‌ها تکراری، دارای وضعیت‌های ایستایی نامناسب و عامل ایجاد درد در ناحیه کمر، گردن و شانه‌اند. طبق یافته‌های این پژوهش، بنابراین تعجب‌آور نیست که زنان خانه‌دار سهم زیادی از 1/71 میلیارد نفر مبتلا به اختلالات اسکلتی-عضلانی (براساس آمار سازمان جهانی بهداشت، ۲۰۲۲) را تشکیل می‌دهند. مطالعات نشان می‌دهند که بیش از ۵۰ درصد زنان خانه‌دار دچار این اختلالات هستند.

این پژوهش یک مداخله جامع شامل آموزش‌های زیست‌مکانیکی و روانی‌اجتماعی بوده و درمجموع ۱۶۰ زن خانه‌دار که از یک کلینیک اختلالات اسکلتی ـ عضلانی جذب شده بودند، به‌صورت تصادفی انتخاب شده‌اند و میانگین سنی شرکت‌کنندگان 41/91 سال بوده است. این پژوهش که در سال‌های ۲۰۲3–۲۰۲2 در شهر اکبرآباد-کوار، استان فارس انجام شده نشان می‌دهد که عوامل خطر اختلالات اسکلتی ـ عضلانی شامل عوامل زیست‌مکانیکی، روانی‌اجتماعی، بافت اجتماعی-فرهنگی و عوامل فردی‌اند؛ عوامل زیست‌مکانیکی شامل حرکات تکراری، بلند کردن اجسام سنگین، قرار دادن بدن در وضعیت‌های نامناسب و عوامل روانی‌‌اجتماعی مثل کمبود حمایت خانوادگی، مراقبت از کودک، نداشتن قدرت تصمیم‌گیری و پریشانی روانی‌اند.

عوامل اجتماعی ـ فرهنگی به باورها و نگرش‌های فرهنگی مربوط می‌شوند و عوامل فردی هم شامل سبک زندگی، باورهای سلامتی و شرایط زندگی‌اند. این عوامل خطر می‌توانند با هم تعامل داشته و منجر به تشدید علائم موجود شوند. نویسندگان این پژوهش می‌گویند، بین درد ناشی از اختلالات اسکلتی-عضلانی و توانایی انجام فعالیت‌های فیزیکی، رابطه مستقیمی وجود دارد که به کاهش توانایی انجام کارهای خانه منجر می‌شود.

اختلالی دامنه‌دار

با وجود آگاهی گسترده از عوامل مسبب و تشدیدکننده اختلالات عضلانی ـ ‌اسکلتی در میان زنان خانه‌دار، تغییر طراحی ارگونومیک محیط کار و آموزش روش‌های صحیح بلند کردن بار، تاکنون نتوانسته‌اند نرخ بروز اولیه این اختلالات را کاهش دهند. این پژوهش نشان می‌دهد، علت موفق نبودن این مداخلات می‌تواند به طراحی نظری و ناکافی بودن برنامه‌ها مربوط باشد: «مروری انتقادی بر پنج متاآنالیز نشان داد که آموزش‌های دستیابی و بلند کردن بار، تأثیر اندکی بر پیشگیری از اختلالات اسکلتی-عضلانی داشته‌اند. بااین‌حال دلیل اصلی این ناکارآمدی در بیشتر مطالعات، فرض اجرای تکنیک استاندارد برای تمام شرایط کاری و بی‌توجهی به محیط‌های کاری غیراستاندارد بوده است. بنابراین مداخلات زیست‌مکانیکی باید به‌طور دقیق‌تری طراحی شوند.» 

در پایان این پژوهش آمده است که شیوع بالای اختلالات اسکلتی-عضلانی در زنان خانه‌دار، نیاز به طراحی مداخلاتی مؤثر را مطرح می‌کند. این مطالعه نشان داده که استفاده از رویکرد آموزش سلامت چندوجهی می‌تواند مؤثر باشد و مطالعات پیشین نیز بر لزوم در نظر گرفتن عوامل چندگانه تأکید داشته‌اند. همچنین برنامه آموزشی چندبُعدی برای بهبود استرس، توانایی کاری، شدت درد و کیفیت زندگی زنان خانه‌دار مبتلا به اختلالات اسکلتی-عضلانی مؤثر بوده است. هر دو مداخله زیست‌مکانیکی و روانی‌اجتماعی تأثیری معنی‌دار داشتند، ولی مداخله جامع بهترین نتایج را در پی داشت و اثرات آن تا شش‌ماه باقی ماند.

احمد موذن‌زاده، رئیس انجمن علمی فیزیوتراپی ایران هم حالا در گفت‌وگو با «هم‌میهن»، این یافته‌ها را تایید می‌کند. او می‌گوید که اختلالات اسکلتی ـ عضلانی بستگی به نوع فعالیت‌هایی دارد که زنان خانه‌دار در منزل انجام می‌دهند و میزان رعایت جنبه‌های ارگونومیک یعنی قابلیت تطابق محیط زندگی با شرایط فیزیولوژیک بدن انسان: «برای مثال اگر افراد عادت داشته باشند برای بعضی از فعالیت‌های در منزل مانند خیاطی یا کارهای منزل، گردن را زیاد خم بگیرند و قوز کنند طبیعتاً میزان فشاری که به گردن، ستون فقرات و شانه وارد می‌شود افزایش پیدا می‌کند. برخی هم عادت به نشستن دوزانو یا چهارزانو دارند و به این شکل فعالیت‌ها را انجام می‌دهند. به‌طور‌کلی نشستن دو یا چهارزانو روی زمین به‌تدریج میزان فشار را به مفاصل تحتانی افزایش می‌دهد و در سنین بالاتر و پس از یائسگی مشکلاتی را برای فرد ایجاد می‌کند.»

او می‌گوید، درباره زنان ریزفاکتورهایی درباره بحث قوام استخوان وجود دارد که در سنین بالای 40 ‌سالگی و حوالی دوران پساقاعدگی، بحث پوکی استخوانی در این افراد بیشتر است: «به‌ویژه زنانی که چاق‌ترند و فعالیت‌های فیزیکی کمتری انجام می‌دهند، بیشتر با این موضوع درگیرند. مسائلی مانند کم‌خونی، دیابت، فشار خون و بیماری‌های سیستامیک هم روی مشکلات اسکلتی ـ عضلانی تاثیر می‌گذارند.

اما اگر بخواهم موارد رایج‌تر را خدمت شما عرض کنم شامل بروز مشکلات در ستون فقرات خصوصاً ناحیه کمر و گردن است که باید با رعایت یکسری نکات و جنبه‌های ارگونومیک و بعضی ورزش‌ها این مسئله کنترل شود. بحث سائیدگی مفاصل هم مطرح است که به‌ویژه در مفصل زانو در خانم‌های خانه‌دار به‌دلیل نوع فعالیت‌هایشان بیشتر رایج است. سرپا ایستادن در آشپزخانه برای آشپزی یکی از دلایل این دردهاست. اگر در حالت ایستاده برای طولانی‌مدت کارهایشان را انجام دهند طبیعتاً قوس کمر را افزایش می‌دهد و مشکلات متعددی را برای آنها ایجاد می‌کند.»

ونوشه بحرانی، متخصص بیماری‌های داخلی هم که در شهرهای زیادی طبابت کرده، به هم‌میهن می‌گوید چه در تهران و چه در شهرستان‌هایی مانند سیستان‌وبلوچستان شاهد تشدید دردهای عضلانی اسکلتی به‌ویژه در زنان خانه‌دار بوده است: «این دردها در زنان خانه‌دار بسیار شایع است. درد کمر، مچ، انگشتان دست، زانو، شانه و گردن از دردهای شایع در میان زنان خانه‌دار است. اما شایع‌ترین دردها، درهای منطقه شانه و گردن است. این دردها هم به‌دلیل کار کردن زنان با بالاتنه‌شان است. سندروم «تونل کارپال»، سندروم شایعی در میان زنانه خانه‌دار است.

این سندروم باعث می‌شود عصبی که از روی مچ رد و وارد دست می‌شود، دچار التهاب شود و درد ایجاد می‌کند.» او می‌گوید: «در زنان میانسال شاهد پدیده «شانه یخ‌زده»ایم که بیماری‌های زمینه‌ای و کارهای روزمره خانگی بر آن موثر است. یک دلیل بسیار مهم در اختلالات عضلانی ـ اسکلتی، روحی و روانی است. سندروم «فیبرومیالژی» که مثل سندروم روده تحریک‌پذیر متاثر از وضعیت روحی - روانی است، در عضلات دردهای عصبی ایجاد می‌کند. افسردگی و اضطراب بر آن تاثیر بسیار زیادی دارد و من این سندروم را در میان زن‌های بلوچ بسیار دیده‌ام.»

راه‌هایی برای کاهش درد

موذن‌زاده، رئیس انجمن فیزیوتراپی ایران می‌گوید حداقل ۶۰ درصد افراد بزرگسال در کشور ما درجاتی از چاقی را دارند و این مسئله در جوامع شهری و با افزایش سن بیشتر دیده می‌شود: «مردم باید این را بدانند که پیاده‌روی روزانه بین ۴۰ تا ۴۵ دقیقه برای حفظ سلامتی لازم است. هم باعث قوام استخوان می‌شود، هم قدرت عضلات را حفظ می‌کند، هم وضعیت قلبی و تنفسی را تنظیم می‌کند و هم از بروز برخی مشکلات سیستماتیک مانند افزایش قند و فشار خون پیشگیری می‌کند.

افرادی که روزانه این فعالیت فیزیکی را ندارند و راه نمی‌روند، رژیم غذایی نامناسبی هم دارند و فعالیت‌های معمول را هم انجام نمی‌دهند، به‌تدریج چاق می‌شوند، بیماری‌های سیستماتیک مانند دیابت می‌گیرند و درگیر ضعف عضلات و سائیدگی مفاصل می‌شوند و این یک زنجیره است.»

او معتقد است، ما زنان خانه‌دار را باید به سبک زندگی درست جلب کنیم و این سبک زندگی شامل عادات تغذیه‌ای، فعالیت‌های روزمره و ورزشی و رعایت نکات ارگونومیک مانند نوع صندلی، بالشت، تشک و انجام فعالیت‌هاست: «به‌عنوان مثال، بودن در یک وضعیت نشسته یا ایستاده ثابت بیش از نیم‌ساعت توصیه نمی‌شود و این باعث افزایش فشار به ستون فقرات و مفاصل می‌شود. درنهایت لازم است فرد همانطور که برای مسائل داخلی مانند قند و فشار خون چکاپ‌های منظم می‌رود، برای مشکلات اسکلتی و عضلانی هم این غربالگری‌ها انجام شود.

من توصیه می‌کنم مردم به همان نسبت که به پزشک خانواده مراجعه می‌کنند، با همان پزشک یا فیزیوتراپیست برای پیشگیری از بروز بیماری‌های اسکلتی ـ عضلانی هم مشورت کنند.»  رئیس انجمن فیزیوتراپی ایران در ادامه می‌گوید که زنان شاغل، استقلال اقتصادی بیشتری دارند که بتوانند مسائل مربوط به سلامتی، چکاپ‌ها و موارد مشابه را بیشتر مدیریت کنند: «ما چند نکته مهم را در ارتباط با زنان خانه‌دار در سطح جامعه خودمان می‌بینیم. یکی بحث افزایش وزن است که درحال‌حاضر در افراد بالای ۵۰ سال به میزان بالای ۵۰ درصد دیده می‌شود و برای زنان به‌ویژه بعد از دوران پساقاعدگی و باتوجه به تغییرات هورمونی که اتفاق می‌افتد معمولاً وزن آنها افزایش پیدا می‌کند.

مسئله بعدی، بحث پوکی استخوان است که هم به‌واسطه تغییرات هورمونی، هم کم‌خونی و مسائل تغذیه‌ای رخ می‌دهد که در جامعه ما خیلی رایج است. به‌عنوان مثال به‌دلیل گران بودن مواد پروتئینی، اقشار فقیر جامعه از مواد قندی و نشاسته‌ای بیشتری استفاده می‌کنند. این مسئله عوارضی از نظر قندخون و فشار خون ایجاد می‌کند.»

موذن‌زاده می‌گوید: «این مهم است که زنان خانه‌دار آیا در سنین بالاتر به وضعیت مفاصل توجه می‌کنند یا نه، آیا از توالت فرنگی استفاده می‌کنند، آیا فعالیت‌های‌شان را نشسته روی زمین انجام می‌دهند، آیا روی زمین و تشک می‌خوابند یا از تخت استفاده می‌کنند، آیا برای غذا خوردن سفره پهن می‌کنند و زمین می‌نشینند یا غذا خوردن را پشت‌میز انجام می‌دهند. همه این موارد بر فشار بر مفاصل اثر دارد و روی میزان سائیدگی مفاصل و مشکلات دیسکی تاثیر می‌گذارد. در گردن به‌صورت اختصاصی فعالیت با تلفن‌همراه، لپ‌تاپ و خم بودن‌های زیاد گردن بسیار تاثیرگذار است و مشکل دیسک‌گردن نسبت به قبل بیشتر شده است.» 

او می‌گوید، میزان فعالیت‌های فیزیکی، میدانی و ورزشی در زنان خانه‌دار در ایران در حد مطلوبی نیست: «بررسی قند خون، آزمایش‌های مکرر، وضعیت تیروئید، فشار خون و موارد مشابه برای حفظ سلامتی لازم است و گاهی دیده می‌شود که افراد نسبت به انجام این چکاپ‌ها و فعالیت‌های روزانه مانند پیاده‌روی به مدت ۴۰ تا ۴۵ دقیقه و فعالیت‌های ورزشی و کششی بی‌تفاوتند و به میزان کافی آنها را انجام نمی‌دهند. برای جلوگیری از بروز دیسک کمر، تقویت عضلات فیله کمر و لگن و برای جلوگیری از ساییدگی زانو، تقویت عضلات کلیدی زانو مانند چهارسر بسیار حائز اهمیت است که به‌نظر می‌رسد در زنان خانه‌دار نسبت به انجام این نکات و ورزش‌ها کم‌توجهی می‌شود.»

به گفته موذن‌زاده، هرچه پوشش بیمه‌ای برای فیزیوتراپی در کشور قوی‌تر باشد، برای زنان خانه‌دار بهتر است: «فیزیوتراپی درمان‌هایی است که سطح تحرک فرد را حفظ می‌کند. اگر میزان تحرک فیزیکی هر فرد را افزایش دهیم و از بروز مشکلات اسکلتی عضلانی در فرد جلوگیری کنیم. درمان و پیشگیری مناسب از موارد اسکلتی و عضلانی می‌تواند فرد را فعال‌تر نگه دارد و از بروز مسائلی مانند چاقی، ضعف عضلات و سائیدگی جلوگیری کند.

بحث سالمندی در جامعه ما به‌شدت جدی است و در ۱۵ سال آینده میزان رشد جمعیت سالمند به‌حدی می‌رسد که با دید خوشبینانه از هر پنج نفر، یک نفر سالمند است؛ درحالی‌که الان از هر ۱۰ ایرانی، یک نفر سالمند است. این افزایش جمعیت سالمند یکی از چالش‌های جدی و بسیار مهم است. ما باید از الان برای ارائه خدمات بهداشتی درمانی در کشور برای بحران آن زمان آماده باشیم.»

ونوشه بحرانی، متخصص بیماری‌های داخلی هم معتقد است، ورزش روزانه و آگاهی به کارهای آسیب‌زننده روزانه به این زنان کمک می‌کند: «زنانی که بچه‌های زیادی دارند و از طبقات پایین‌تری‌اند، دچار مشکلات تغذیه‌ای مثل کمبود کلسیم و منیزیم‌اند که استخوان‌ها را پوک و دردهای عضلانی ایجاد می‌کند. بسیاری از زنانی که در سیستان و بلوچستان دیده‌ام، تعداد زیادی بچه با فاصله بسیار کمی به دنیا آورده‌اند که ذخایر استخوانی‌شان را کاهش می‌دهد. از آن‌طرف در طول بارداری و شیردهی، دریافت مواد مغذی ندارند و همین موضوع بر دردهای عضلانی تاثیر دارند.»

او می‌گوید: «زنان خانه‌دار باید برای کارهای خانه چارچوب زمانی با فشار کم داشته باشند تا آسیب‌ها را کم کنند. سیستم بهداشت و درمان ایران، کمترین رسیدگی و توجه را به زنان خانه‌دار دارد. کار زنان دیده نمی‌شود و در سیستم سرمایه‌داری موجود به آن‌ها بهایی داده نمی‌شود. بیمه زنان خانه‌دار فراگیر نیست و حتی روی این زنان پژوهش و مطالعه ویژه‌ای صورت نمی‌گیرد.

به زنان خانه‌دار با این مقدار زیاد از آسیب‌های جسمی و روحی باید خدمات ویژه‌ای درنظر گرفت.» بحرانی می‌گوید، تعیین دستمزد، بازنشستگی و از کارافتادگی که به همه کارگران در یک جامعه تعلق می‌گیرد، وضعیت زنان خانه‌دار را رویت‌پذیر و بهتر می‌کند: «در جهان کارهای پژوهشی بسیار زیادی روی زنان سالمند صورت می‌گیرد که وضعیت را برایشان کمی بهتر کرده است و جای خالی چنین مطالعاتی در ایران خالی است.»

می‌خواهیم تنها باشیم

کار خانگی زنان، کاری نامرئی است؛ کاری که به گفته نجمه واحدی، جامعه‌شناس حوزه زنان که سال‌ها درباره زنان خانه‌دار پژوهش کرده، حتی کسی زیاد درباره‌اش حرف هم نمی‌زند: «موضوع مهم دیگر این است که بسیاری از زنانی که با آنها مصاحبه کردم، از اینکه کسی جسارت کرده و راجع به کار خانگی درحال پژوهش است، برایشان جالب بود. این زنان دچار رنجی نادیدنی‌اند و فکر می‌کنند حرف‌شان شنیده نمی‌شود. اما وقتی حرف می‌زنند متوجه می‌شوند که حق داشته‌اند گلایه کنند. جامعه در کل، از کنار کار خانگی بسیار ساده‌انگارانه رد می‌شود.»

این پژوهشگر به «هم‌میهن» می‌گوید، تعداد زنانی که راهکاری برای کاهش بار کار خانگی داشتند بسیار کم بود: «در بسیاری از خانواده‌هایی که تقسیم کار هم در آن وجود دارد ـ که تعدادشان خیلی کم است ـ باز هم زنان خانه‌دار دچار مشکلات زیادی‌اند. سیستم به‌گونه‌ای طراحی شده که از مشارکت در کار خانگی، حمایت چندانی نمی‌کند. سیاست‌گذاری‌هایی که در محل‌های کار صورت می‌گیرد به‌گونه‌ای است که زنان کارشان زودتر تمام شود که به کارهای خانه برسند. حتی به اینکه محل‌های کار مردان مهدکودک داشته باشند، فکر هم نمی‌شود. عموماً سیاست‌ها در راستای اینکه تغییری برای زنان خانه‌دار ایجاد کند، نیست. کار خانگی از پیش کار زنانه در نظر گرفته می‌شود؛ کار خانگی زنان، سیستم اقتصادی جهان را به پیش می‌برد.»

نجمه واحدی معتقد است، در کشورهایی که در بودجه‌های رفاه اجتماعی، بودجه‌ای برای کار خانگی زنان در نظر می‌گیرند، وضعیت برای این زنان بهتر است: «در این کشورها، یارانه‌ای به زنان خانه‌دار برای کار رایگانی که در خانه‌ها در حال انجام آن هستند، داده می‌شود. به‌رسمیت نشناختن کار خانگی زنان، داغ و ننگی است که انگار خود زنان هم نمی‌خواهند به‌عنوان زن خانه‌دار شناخته شوند. چون جامعه طوری به زنان القا می‌کند که گویی این زنان فقط مصرف‌کننده‌اند و تولیدی به جامعه اضافه نمی‌کند.»

او می‌گوید، تنها خدمات رفاهی که در ایران برای زنان خانه‌دار درنظر گرفته شده، بیمه زنان خانه‌دار است: «64 درصد از زنان کشور، خانه‌دارند و البته که بیمه هرگز کل این درصد را پوشش نداده است. وقتی زنان خانه‌دار درآمدی ندارند، چطور حق بیمه‌شان را بپردازند؟ به‌همین‌دلیل، این بیمه هم بلاموضوع می‌شود. از طرف‌دیگر، زمان بازنشستگی زنان خانه‌دار چه وقتی است که آن‌ها بتوانند از خدمات رفاهی بیمه‌ها استفاده کنند؟ شرایط دیگر شغل‌ها شامل کار خانگی نمی‌شود.

چون نه ساعت دارد، نه محل کار و اتمام کار. همه دولت‌ها هم ادعا کرده‌اند که می‌خواهند به زنان خانه‌دار کمک کنند و هیچ‌وقت هم نتوانسته‌اند. وقتی ریشه‌ها درست دیده نشود این ادعاها هم عملی نمی‌شود. چون هنجارها می‌گویند کار خانه برای زنان است و از طرفی، متوجه آسیب‌های جسمانی این زنان هم نمی‌شوند. زنانی که در میانسالی فرسوده و خسته‌اند.»

واحدی می‌گوید، وقتی از زنان مورد مصاحبه‌اش پرسیده که زمان لذت‌بخش برایشان چه زمانی است، بیشترشان گفته‌اند، وقتی که در خانه تنهایند بیشترین لذت را می‌برند: «ذهنیت جامعه معمولاً این است که زنان خانه‌دار با عشق و علاقه مشغول کارهای خانه‌اند درحالی‌که این زنان به من می‌گفتند که دوست دارند در خانه تنها باشند. این موضوع نشانگر این است که کار خانگی فرساینده و آسیب‌زاست.»

این درد جهانی است

بعضی از مطالعات نشان داده‌اند که شیوع درد، محل بروز درد و دیگر علائم، تحت‌تأثیر وضعیت بدنی، عادات کاری و عوامل جمعیت‌شناختی (دموگرافیک) قرار دارد. مطالعات قبلی نشان می‌‌دهند که شیوع دردهای اسکلتی-عضلانی در زنان بیشتر از مردان است، همچنین زنان مسن‌‌تر نسبت به مردان مسن، بیشتر از این دردها رنج می‌‌برند.

در ایالات‌متحده، استان انتاریو و کبک کانادا، میزان بروز آسیب‌های اسکلتی-عضلانی در میان زنان به‌ترتیب ۷۹ درصد، ۶۵ درصد و ۵۰ درصد گزارش شده است. بعضی مشاغل که نیاز به بلندکردن اجسام و خم‌شدن مداوم دارند، می‌‌توانند منجر به سندرم تونل کارپال شوند که در زنان شایع‌‌تر از مردان است. همچنین زنانی که در معرض مشاغل تکراری با وضعیت‌‌های نامناسب بدنی قرار دارند، بیشتر از مردان از درد گردن و شانه شکایت دارند. علت؟ حرکات تکراری و وضعیت بدنی نامناسب در کارهای خانه.

مطالعه‌ای که در سال 2022 در کوالالامپور مالزی انجام شده و بر زنان خانه‌دار ساکن در مناطق کم‌درآمد تمرکز داشته می‌گوید، زنان خانه‌دار با درآمد پایین که احتمالاً در محیطی با امکانات محدود زندگی می‌کنند و بار کاری فیزیکی بالایی دارند. این مطالعه نشان داده که ۸۹ درصد از زنان خانه‌دار حداقل در یک ناحیه بدن دچار درد بودند. کمر (۳۵درصد)، زانو (۳۱درصد) و مچ یا کف‌پا (۳۱درصد) از شایع‌ترین نواحی آسیب‌دیده بوده و آرنج (یک درصد)، کمترین شیوع را در بین این زنان داشته است. 88 درصد زنان، سطح فعالیت بدنی پایین و تنها 3/7 درصد فعالیت بالا داشتند.

این پژوهش نتیجه گرفته که زنان خانه‌دار در مناطق کم‌درآمد کوالالامپور بار قابل‌توجهی از دردهای اسکلتی-عضلانی به‌ویژه در کمر و اندام تحتانی دارند و برای مطالعات آینده، پیشنهاد بررسی دقیق‌تر نوع وظایف خانه‌داری (مانند حمل بار، نظافت) و وضعیت‌های بدنی حین کار را داده است. همچنین این مطالعه بر بار بالای MSDs در زنان خانه‌دار کم‌درآمد شهری تأکید کرده و نقش چاقی (BMI) و فقر را به‌عنوان عوامل خطر پررنگ می‌کند و پیشنهاد داده برای کاهش این اختلالات، مداخلاتی مانند آموزش ارگونومی، بهبود شرایط محیط کار خانگی و برنامه‌های کاهش وزن انجام شود.

مطالعه دیگری در دهلی و نویدا، هند (مناطق شهری در شمال هند) که 100 زن خانه‌دار ۲۵ تا ۳۵ ساله را در سال 2017 بررسی کرده، می‌گوید 100 درصد زنان خانه‌دار در ۱۲ماه گذشته حداقل در یک ناحیه بدن دچار درد بوده‌اند. درصد بالایی از این زنان گزارش کردند که این دردها مانع انجام فعالیت‌های عادی آن‌ها شده است، به‌ویژه در کمر (۶۰درصد) و شانه (۴۲درصد). این مطالعه شیوع بسیار بالاتری (۱۰۰درصد) را نسبت به تحقیقات قبلی (مثلاً ۸۹درصد در کوالالامپور) نشان می‌دهد.

درد کمر همچنان شایع‌‌ترین مشکل در همه مطالعات است، اما درد شانه و پشت در این نمونه هندی به‌طور قابل‌توجهی بالاتر است. بعضی عوامل احتمالی مؤثر بر این دردها، فشار وضعیتی (ایستادن طولانی، خم‌شدن، بلند کردن وسایل در کارهای خانه) و فقدان آگاهی از ارگونومی (روش‌های نادرست بلند کردن اجسام، حرکات تکراری) بوده است.

این پژوهش گفته، برای کاهش این دردها به مداخلات ارگونومیک (مثل آموزش روش صحیح بلندکردن اجسام، اصلاح وضعیت بدن)، تغییرات محیطی (مثل تنظیم ارتفاع میز آشپزخانه برای کاهش فشار) و برنامه‌‌های آگاه‌سازی درباره حرکات کششی، ورزش‌‌های تقویتی و استراحت بین کار، نیاز فوری وجود دارد.

به کانال تلگرام هم میهن بپیوندید